جمع بندی چگونه از مهمان پذیرایی کنیم؟

کارشناس بحث: استاد اویس

[=Georgia][=georgia]با عرض سلام و ادب خدمت سرکار خانم زینب سادات و با تشکر از شما بابت سوال خوبتان
در پاسخ به سوالتان ذکر چند نکته ضروری است:
این فرمایش امام صادق علیه السلام که فرمود: «[=georgia]هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايى كه در خانه دارى برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردى در پذيرايى از او خودت را به زحمت بينداز.[=georgia]» حاوی دو نکته مهم است:
اول این که مبادا از مهمانی که ناخوانده بر تو وارد شده رنجوره خاطر شده و به جهت آماده نبودن اسباب پذیرایی مهمانی را که حبیب خداست وبال و مایه سلب آسایش خود بدانی زیرا پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: [=georgia] إِنَّ الضَّيْفَ إِذَا جَاءَ فَنَزَلَ بِالْقَوْمِ جَاءَ بِرِزْقِهِ مَعَهُ مِنَ السَّمَاءِ فَإِذَا أَكَلَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُمْ بِنُزُولِهِ عَلَيْهِمْ[=georgia] یعنی هرگاه مهمانى وارد بر قومى شود روزيش هم از آسمان مي ايد وقتى خورد خداوند بخاطر او آن قوم را مي آمرزد. (الكافي، ج6، ص284)
پس در این صورت از همان غذایی که خود میخوری در جلوی مهمان بگذار و از این جهت خود را به زحمت بیشتر نینداز زیرا مهمان خود می داند که ناخوانده آمده و اگر با غذای کم یا بی کیفیت پذیرایی شد مطمانا ناراحت نمی شود.
البته لازم به ذکر است مهمان نیز باید توجه داشته باشد ناخوانده به منزل کسی رفتن نیز خلاف ادب است در حديث پيامبر اسلام به حضرت على عليه السلام در ضمن وصايايى فرمود: [=georgia]یا عـلى! هشت گروهند كه اگر مورد اهانت قرار گرفتند، خودشان را سرزنش كنند، نه ديگرى را. يكى از آنان كسى است كه به مهمانى اى كه دعوت نشده برود و بر سر سفره ناخوانده بنشيند[=georgia](بحارالانوار ج72 ص444 حديث 1)
نکته دوم این که اگر مهمان را از قبل برای شام یا ناهار دعوت کردی مبادا نسبت به پذیرایی او بی مبالات و بی توجه باشی زیرا این رفتار موجب اسائه ادب به مهمان بوده و اسباب رنجش او را فراهم می کند لذا لازم است با پرهیز از اسراف در حد متعارف غذایی به فراخور سلایق مهمان آماده نمایی.
لازم به ذکر است مراد از به زحمت انداختن خود در هنگامی که مهمانی را دعوت کرده ایم این است که باید برای پذیرایی او کاملا کوشش کنیم و در حد متعارف نسبت به پذیرایی کمی و کیفی مطلوب وی خرج نماییم.
امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه«[=georgia]لا یحب الله الجهر بالسوء من القول لا من ظلم[=georgia]»یعنی خدا دوست ندارد،کسی صدایش را به گفتار بد،بلند کند،مگر اینکه با او ستم شده باشد» می فرمایند:«[=georgia]هر کس میهمانی را دعوت کند و از او خوب پذیرایی ننماید،میهمان از کسانی است که در حقش ظلم و ستم شده و اگر در باره سختی هایی که به او گذشته،چیزی بگوید گناهی نکرده است![=georgia]»(تفسیر برهان .ج1.ص25)
اما در مورد این حدیث که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:ا[=georgia]نسان را همين گناه بس، كه آنچه را كه تقديم برادران ميهمان خود مى كند كم شمارد و ميهمان را همين گناه بس، كه آنچه را كه ميزبانشان براى آنها فراهم مى كند كم شمارند[=georgia].
مراد پیامبر صلی الله علیه و آله لزوم پرهیز از کفران نعمت و پست شمردن نعمتهای الهی است که هم بر میزبان و هم بر مهمان واجب است.
اما این که پرسیدید:

در جواب باید بگویم بر اساس آنچه خدمتتان گفتم در صورت ناخوانده بودن مهمان و پذیرایی ساده وی، مهمان مسلما ناراحت نخواهد شد چراکه خود می داند ناخوانده آمده و توقع چندانی برای پذیرایی ندارد.
در صورت دعوت نمودن ایشان نیز قرار بر این نیست که شما پذیرایی وی را ناچیز شمرده و برای پذیرایی وی بی توجه باشید بلکه بر اساس آموزه های دینی باید مهمان را اکرام نمود و مطابق عرف عام و سلایق شخصی وی اسباب پذیرایی را به دور از اسراف برایش مهیا نمود که در این صورت نیز رنجش مهمان منتفی است.

[=georgia]

چیدن چند نوع غذا به خودی خود موجب اسراف نیست خصوصا که عرف همان مهمانی اقتضای پذیرایی بواسطه چند نوع غذا را داشته باشد اسراف زمانی در این موارد محقق خواهد بود که غذاها بدون استفاده دور ریخته شود ضمنا پذیرایی بواسطه چند غذا به معنای خوردن همه ان غذاها نیست بلکه به معنای انتخاب یکی از غذاها به سلیقه مهمان محترم است.

سؤال:
منظور از زحمت انداختن در پذیرایی از مهمانی که خود به خانه دعوتش کرده ایم چیست؟ حد زحمت چقدر است؟ و اگر با عمل به دو حدیث گرانقدر بالا باعث رنجش مهمان شویم، باز هم جایز به این کار هستیم؟
آیا چیدن چند نوع غذا و قرار دادن سالاد و ژله و مخلفات دیگر بر روی سفره مهمان، اسراف محسوب می شود؟

پاسخ:
فرمایش امام صادق (علیه السلام) که فرمود: «هرگاه برادرت ناخوانده بر تو وارد شد، همان غذايى كه در خانه دارى برايش بياور و هرگاه او را دعوت كردى در پذيرايى از او خودت را به زحمت بينداز.» (1) حاوی دو نکته مهم است:
اول این که مبادا از مهمانی که ناخوانده بر تو وارد شده رنجوره خاطر شده و به جهت آماده نبودن اسباب پذیرایی مهمانی را که حبیب خداست وبال و مایه سلب آسایش خود بدانی زیرا پیامبر اکرم (صلى الله عليه و آله) فرمود: «إِنَّ الضَّيْفَ إِذَا جَاءَ فَنَزَلَ بِالْقَوْمِ جَاءَ بِرِزْقِهِ مَعَهُ مِنَ السَّمَاءِ فَإِذَا أَكَلَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُمْ بِنُزُولِهِ عَلَيْهِمْ»؛ (2) یعنی هرگاه مهمانى وارد بر قومى شود روزيش هم از آسمان مي آيد وقتى خورد خداوند بخاطر او آن قوم را مي آمرزد.

پس در این صورت از همان غذایی که خود می خوری در جلوی مهمان بگذار و از این جهت خود را به زحمت بیشتر نینداز زیرا مهمان خود می داند که ناخوانده آمده و اگر با غذای کم یا بی کیفیت پذیرایی شد مطمانا ناراحت نمی شود.
البته لازم به ذکر است مهمان نیز باید توجه داشته باشد ناخوانده به منزل کسی رفتن نیز خلاف ادب است در حديث پيامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به امام على (عليه السلام) در ضمن وصايايى فرمود: یا عـلى! هشت گروهند كه اگر مورد اهانت قرار گرفتند، خودشان را سرزنش كنند، نه ديگرى را. يكى از آنان كسى است كه به مهمانى اى كه دعوت نشده برود و بر سر سفره ناخوانده بنشيند. (3)

نکته دوم این که اگر مهمان را از قبل برای شام یا ناهار دعوت کردی مبادا نسبت به پذیرایی او بی مبالات و بی توجه باشی زیرا این رفتار موجب اسائه ادب به مهمان بوده و اسباب رنجش او را فراهم می کند لذا لازم است با پرهیز از اسراف در حد متعارف غذایی به فراخور سلایق مهمان آماده نمایی.
لازم به ذکر است مراد از به زحمت انداختن خود در هنگامی که مهمانی را دعوت کرده ایم این است که باید برای پذیرایی او کاملا کوشش کنیم و در حد متعارف نسبت به پذیرایی کمی و کیفی مطلوب وی خرج نماییم.

امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه «لا یحب الله الجهر بالسوء من القول لا من ظلم» (4) یعنی خدا دوست ندارد،کسی صدایش را به گفتار بد،بلند کند،مگر اینکه با او ستم شده باشد» می فرماید: «هر کس میهمانی را دعوت کند و از او خوب پذیرایی ننماید،میهمان از کسانی است که در حقش ظلم و ستم شده و اگر در باره سختی هایی که به او گذشته،چیزی بگوید گناهی نکرده است!» (5)
اما در مورد این حدیث که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: انسان را همين گناه بس، كه آنچه را كه تقديم برادران ميهمان خود مى كند كم شمارد و ميهمان را همين گناه بس، كه آنچه را كه ميزبانشان براى آنها فراهم مى كند كم شمارند. (6)

مراد پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) لزوم پرهیز از کفران نعمت و پست شمردن نعمتهای الهی است که هم بر میزبان و هم بر مهمان واجب است.
در صورت ناخوانده بودن مهمان و پذیرایی ساده وی، مهمان مسلما ناراحت نخواهد شد چراکه خود می داند ناخوانده آمده و توقع چندانی برای پذیرایی ندارد.
در صورت دعوت نمودن ایشان نیز قرار بر این نیست که شما پذیرایی وی را ناچیز شمرده و برای پذیرایی وی بی توجه باشید بلکه بر اساس آموزه های دینی باید مهمان را اکرام نمود و مطابق عرف عام و سلایق شخصی وی اسباب پذیرایی را به دور از اسراف برایش مهیا نمود که در این صورت نیز رنجش مهمان منتفی است.

چیدن انواع غذاها اسراف نیست
چیدن چند انواع غذاها به خودی خود موجب اسراف نیست، به خصوص که عرف همان مهمانی اقتضای پذیرایی بواسطه چند نوع غذا را داشته باشد. اسراف زمانی در این موارد محقق خواهد بود که غذاها بدون استفاده دور ریخته شود ضمنا پذیرایی بواسطه چند غذا به معنای خوردن همه ان غذاها نیست؛ بلکه به معنای انتخاب یکی از غذاها به سلیقه مهمان محترم است.

منابع و مآخذ:
1. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج 6، ص 275، ح 6؛ برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ص 410، ح 138.
2. کلینی، محمد بن یعقوب، الكافي، ج6، ص284.
3. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج72 ص444، ح 1.
4. نساء: 4/ 148.
5. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج1، ص25.
6. برقی، احمد بن محمد، المحاسن، ص414، ح165.