جمع بندی اگر حجاب و نماز مفید هستند؛ چرا خداوند از ابتدا آن را واجب نکرده است؟

با سلام و تشکر از سوال خوبتون

پاسخ مختصر

نکته اول: قرائن قرآنی، روایی، تاریخی و همچنین آیات مختلف موجود در کتب مقدس سایر ادیان گویای وجوب نماز و حجاب در ادیان گذشته است، و عدم رعایت حجاب در بین مسیحیان، یهودیان، و زرتشتیان یا حتی نخواندن نماز نباید این شائبه را در ذهن ایجاد کند که پس این احکام قبلا در هیچکدام از این ادیان سابقه نداشته است، و اسلام آنها را وضع نموده است؛ بلکه اساسا عمل متدینین ملاک شناخت دین نیست

نکته دوم: حتی اگر این قرائن وجود نمی داشت، باز هم نمی توانستیم با قاطعیت از عدم وجوب حجاب و نماز در ادیان دیگر سخن بگوییم، ادیان گذشته، ادیانی هستند که تحریف شده‌اند و با نبود حکمی از احکام اسلام نمی‌توان ادعا کرد که یقینا آن حکم توسط موسی(ع) و عیسی(ع) ابلاغ نشده است و در شریعتشان وجود نداشته است.

نکته سوم: بر فرض حتی اگر یقین داشته باشیم حکمی در ادیان گذشته تشریع نشده باشد، دلیل نمی‌شود که آن حکم مصلحت ندارد، بلکه ممکن است به خاطر مصالح، یا وجود موانعی ابلاغ آن به تاخیر افتاده باشد. یکی از مظاهر حکمت و رأفت الهی این است که انسان ها را در هر مرحله، متناسب با توانایی آنها تکلیف نموده است، تا با رشد و تعالی پله پله، شرایط ظهور دین جاودان و نهایی، و هدف اصلی از آفرینش انسان، یعنی دین اسلام مهیا شود. وإلا معقول نیست بشری که هنوز در گام های ابتدایی زندگی مادی خویش هست و هنوز نتوانسته به خوبی از قوه عاقله خود بهره بگیرد را با هجمه عظیم محدودیت ها و احکام تشریعی چون نماز و روزه و خمس و زکات و رعایت نجاسات و احام معاملات و حج و ... مواجه کرد.

پاسخ مفصل
قرائن بسیاری حاکی از این است که اعمالی چون نماز و حجاب در ادیان دیگر نیز وجود داشته است، اگرچه ممکن است در شکل ظاهری با احکام اسلامی متفاوت بوده باشد. ما به شکل مختصر به گوشه ای از این قرائن می‌پردازیم.

نماز در ادیان گذشته
در مورد نماز نیز، قرآن کریم از قول ابراهیم(ع) نقل می‌کند:

« رَبّ‏ِ اجْعَلْنىِ مُقِيمَ الصَّلَوةِ وَ مِن ذُرِّيَّتىِ رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاء»(ابراهیم-40)
پروردگارا! مرا بر پادارنده نماز قرار ده، و نيز از فرزندانم [برپادارندگان نماز قرار ده‏]. و پروردگارا! دعايم را بپذير.
و نیز در فرمایشی خطاب به حضرت موسی(ع) می‌فرماید:

« فَاعْبُدْني‏ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري‏» (طه-14)
پس مرا بپرست و نماز را براى ياد من برپا دار.
و همچنین در مورد حضرت عیسی(ع) می‌فرماید:

« وَ أَوْصاني‏ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا» (مریم-31)
و مرا تا زنده‏ام به نماز و زكات سفارش كرده است‏.
امروزه هم در بین ادیان الهی اگرچه نماز به شکل نمازی که در اسلام هست وجود ندارد که طبیعی است، اما در قالب دعا و نیایش در زمان، مکان، و شرایط خاص یا رو به جهت معینی وجود دارد؛ مثلا یهودیان نماز و نیایش در صبح و بعد از ظهر و غروب رو به سمت بیت المقدس دارند(راهنمای ادیان زنده، جان ر. هینلز، ج1، ص101)
نماز و نیایش از تکالیف مسیحیان نیز هست که به صورت فردی یا جمعی برگزار می‌شود که چندان تفاوت مهمی بین نیایش فردی و جمعی وجود ندارد. (راهنمای ادیان زنده، ج1، ص253)

همچنین در آیین زرتشت، هر زرتشتی وظیفه دارد 5 بار در روز نماز بخواند، هنگام طلوع، ظهر، غروب، نیمه شب وسحر و قبل از نماز به آیین تطهیر (وضو) می‌پردازند. (راهنمای ادیان زنده، ج1، ص471، 472)

حجاب در ادیان گذشته

قرآن کریم در مورد حضرت آدم و حوا می فرماید:

«فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا يَخْصِفانِ عَلَيْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّة»(اعراف-22)
و هنگامى كه از آن درخت چشيدند، اندامشان بر آنها آشكار شد و شروع كردند به قرار دادن برگهاى (درختان) بهشتى بر خود، تا آن را بپوشانند.
این آیه نشان دهنده فطری بودن حجاب و پوشش است که از همان بدو آفرینش انسان رعایت می شده است، نه اینکه تمدن ها یا ادیان در پیدایش آن نقش داشته باشند.
در مورد پوشش کامل در مقابل نامحرم در سفر پیدایش تورات چنین می خوانیم: «و رفقه، چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمد. زیرا که از خادم پرسید: این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید؟ و خادم گفت: آقای من است. پس برقع خود را گرفته، خود را پوشانید» (سفر پیدایش، باب 24، فقره 64 و 65). و در مورد عدم تشبه مرد و زن به یکدیگر در تورات آمده است: «متاع مرد، بر زن روا نباشد و مرد، لباس زن نپوشد، زیرا هرکه این کند، مکروه یهود (خدای تو) است» (تورات، سفر تثنیه، باب 22، فقره 5؛ به نقل از دایرة المعارف طهور)
حتی در کنیسه های سنتی یهود، هیچ زنی را در قسمت مردان راه نداده، و اجازه نشستن در کنار مردان را به آنها نمی دهند(ج1، ص102) زنهای یهودی ارتودکس حتی در خانه و یا محل کار نیز سر خود را می‌پوشانند (راهنمای ادیان زنده، ج1، ص102)
در انجیل می خوانیم: «و همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حیا و پرهیز، نه به زلفها و طلا و مروارید و رخت گرانبها. بلکه چنان که زنانی را می شاید که دعوای دینداری می کند به اعمال صالحه....» (انجیل، رساله پولس به تیموناوس، باب دوم، فقره 9- 15 به نقل از دائرة المعارف طهور). «همچنین ای زنان، شوهران خود را اطاعت نمایید تا اگر بعضی نیز مطیع کلام نشوند، سیرت زنان ایشان را بدون کلام دریابد. چون که سیرت طاهر و خداترس شما را ببینند. و شما را زینت ظاهری نباشد از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشیدن لباس. بلکه انسانیت باطنی قلبی در لباس غیرفاسد روح حلیم و آرام که نزد خدا گران بهاست. زیرا بدین گونه، زنان مقدسه در سابق نیز که متوکل به خدا بودند، خویشتن را زینت می نمودند و شوهران خود را اطاعت می کردند. مانند ساره که ابراهیم را مطیع بود و او را آقا می خواند و شما دختران او شده اید» (انجیل، رساله پطرس رسول، باب سوم، فقره 1- 6 به نقل از دائرة المعارف طهور)
حجاب در آیین زرتشت نیز وجود داشته است، در خرده اوستا به طور صریح این چنین آمده است: «نامی زت واجبیم، همگی سر واپوشیم، و همگی نماز و کریم بدادار هورمزد».
یعنی همگی نامی زتو برگوییم و همگان سر خود را می پوشانیم، و آنگاه به درگاه دادار اهورمزدا نماز می کنیم. (حجاب در ادیان الهی، علی محمدی، ص13)

ادامه دارد....

البته اگر این احکام در ادیان گذشته نمی بود باز هم، منافاتی ندارد که یک کاری خوب باشد اما به خاطر مصالح یا وجود موانعی از ابتدا آغاز نشود، ما در امور خودمان هم بارها این مطلب را تجربه کرده ایم، مثلا دانستن فیزیک، و شیمی خوب است اما به خاطر عدم آگاهی بچه ها نسبت به مقدمات آن، این دروس از دبیرستان آغاز می‌شود، ببنید هدف خداوند از ابتدای خلقت انسان، دین و شریعت اسلام بوده است:
«إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام‏» (آل عمران-19)
مسلماً دين، نزد خدا اسلام است‏.

اما به خاطر مصالحی باید این دین به طور تدریجی، و در چند مرحله به مردم ابلاغ می‌گشت، که یکی از این امور اختلاف استعداد ها بوده است

« لِكلُ‏ٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شرِعَةً وَ مِنْهَاجًا وَ لَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَ لَاكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فىِ مَا ءَاتَئكُم‏»(مائده-48)
براى هر يك از شما شريعت و راه روشنى قرار داديم. و اگر خدا مى‏خواست همه شما را امت واحدى قرار مى‏داد، ولى مى‏خواهد شما را در آنچه به شما داده امتحان كند.
منظور از آنچه به شما داده شده است، استعدادهای بشری است، یعنی خداوند متناسب با استعداد بشر قانون وضع می‌کند تا به همان اندازه امتحان شوند.(المیزان، ج5، ص352)

مثلا هدف شما از درس خواند، ورود به دانشگاه است، اما برای تحقق مقدمات فهم مطالب دانشگاهی چاره ای نیست که دبستان و راهنمایی را نیز طی بفرمایید. حضرت آدم(ع) زمانی که به زمین هبوط کرد، هیچ تکلیفی شرعی در کار نبود، نمی توان توقع داشت در همان مرحله اول تمام احکام اسلامی به انسانهای معاصر او ابلاغ گردد، خمس و زکات و نماز و روزه و حج و احکام معاملات و نجاسات و مطهرات و حقوق و قصاص و تعزیر و خلاصه شریعت امروزی اسلام با تمام اعتقادات و احکام و دستورات اخلاقی اش، شما تصور بفرمایید انسان در گام اول با اینهمه محدودیت به یکباره برخورد کند، انسانی که هنوز توان استفاده درست از عقل را یاد نگرفته و بسیاری از امور برایش مبهم است، و هنوز از نظر پیشرفت علمی و مادی در سطح بسیار پایینی قرار دارد، حقیقتا نه توان درک این جزئیات شریعت را دارد، و نه توان انجام آن را.
از قرائنی مشخص میشود که اولین آمادگی بشر برای دریافت شریعت، در زمان حضرت نوح محقق گشته و آن حضرت اولین شریعت به همراه کتاب آسمانی را از جانب

خداوند به مردم ابلاغ نموده است:
« شَرَعَ لَكُم مِّنَ الدِّينِ مَا وَصىَ‏ بِهِ نُوحًا» (شوری-13)
از دين آنچه را به نوح سفارش كرده بود، براى شما تشريع كرد.
البته این شریعت شامل احکام آسان و ابتدایی بوده است:(المیزان، ج4، ص93) و قبل از آن شریعتی به معنای احکام الهی برای رفع اختلافات بین مردم وجود نداشته است.(المیزان، ج18، ص29)

امام باقر(ع) می‌فرمایند:
كَانَتْ شَرِيعَةُ نُوحٍ‏ ع أَنْ يُعْبَدَ اللَّهُ بِالتَّوْحِيدِ وَ الْإِخْلَاصِ وَ خَلْعِ الْأَنْدَادِ وَ هِيَ الْفِطْرَةُ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها وَ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَهُ عَلَى نُوحٍ ع وَ عَلَى النَّبِيِّينَ ع أَنْ يَعْبُدُوا اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ لَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ أَمَرَ بِالصَّلَاةِ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَمْ يَفْرِضْ عَلَيْهِ أَحْكَامَ حُدُودٍ وَ لَا فَرَضَ مَوَارِيثَ فَهَذِهِ شَرِيعَتُه‏» (الكافي، ج‏8، ص: 283)

اما طبق روایات این مطلب به دست می‌آید که نماز همواره از زمان حضرت آدم(ع) وجود داشته است، در هر صورت این بعد از بحث بیشتر، یک مبحث تاریخی است، تا کلامی، و می توانید برای اطلاع بیشتر به این تاپیک مراجعه بفرمایید:

با تشکر موفق باشید

سوال:
اگر وجوب حجاب و نماز به خاطر مصلحت‌هایی است که در رعایت آنها وجود دارد، پس چرا خداوند از ابتدای خلقت آدم(ع) آنها را واجب نکرد؟

پاسخ:
در مورد پاسخ به این سوال، سه نکته قابل ذکر است:

نکته اول: عدم رعایت حجاب در بین مسیحیان، یهودیان، و زرتشتیان یا حتی نخواندن نماز نباید این شائبه را در ذهن ایجاد کند که پس این احکام قبلا در هیچکدام از این ادیان سابقه نداشته است، و اسلام آنها را وضع نموده است؛ قرائن قرآنی، روایی، تاریخی و همچنین آیات مختلف موجود در کتب مقدس سایر ادیان گویای وجوب نماز و حجاب در ادیان گذشته است.
« رَبّ‏ِ اجْعَلْنىِ مُقِيمَ الصَّلَوةِ وَ مِن ذُرِّيَّتىِ رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاء»(1)
پروردگارا! مرا بر پادارنده نماز قرار ده، و نيز از فرزندانم [برپادارندگان نماز قرار ده‏]. و پروردگارا! دعايم را بپذير.
و نیز در فرمایشی خطاب به حضرت موسی(ع) می‌فرماید:

« فَاعْبُدْني‏ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْري‏»(2)
پس مرا بپرست و نماز را براى ياد من برپا دار.
و همچنین در مورد حضرت عیسی(ع) می‌فرماید:

« وَ أَوْصاني‏ بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا»(3)
و مرا تا زنده‏ام به نماز و زكات سفارش كرده است‏.
امروزه هم در بین ادیان الهی اگرچه نماز به شکل نمازی که در اسلام هست وجود ندارد که طبیعی است، اما در قالب دعا و نیایش در زمان، مکان، و شرایط خاص یا رو به جهت معینی وجود دارد؛ مثلا یهودیان نماز و نیایش در صبح و بعد از ظهر و غروب رو به سمت بیت المقدس دارند(4)
نماز و نیایش از تکالیف مسیحیان نیز هست که به صورت فردی یا جمعی برگزار می‌شود که چندان تفاوت مهمی بین نیایش فردی و جمعی وجود ندارد.(5)

همچنین در آیین زرتشت، هر زرتشتی وظیفه دارد 5 بار در روز نماز بخواند، هنگام طلوع، ظهر، غروب، نیمه شب وسحر و قبل از نماز به آیین تطهیر (وضو) می‌پردازند.(6)

و همچنین پیرامون حجاب که یک امری فطری است، قرآن کریم در نقل جریان حضرت آدم و حوا می فرماید:
«فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا يَخْصِفانِ عَلَيْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّة»(7)
و هنگامى كه از آن درخت چشيدند، اندامشان بر آنها آشكار شد و شروع كردند به قرار دادن برگهاى (درختان) بهشتى بر خود، تا آن را بپوشانند.
این آیه نشان دهنده فطری بودن حجاب و پوشش است که از همان بدو آفرینش انسان رعایت می شده است، نه اینکه تمدن ها یا ادیان در پیدایش آن نقش داشته باشند.
در مورد پوشش کامل در مقابل نامحرم در سفر پیدایش تورات چنین می خوانیم: «و رفقه، چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمد. زیرا که از خادم پرسید: این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید؟ و خادم گفت: آقای من است. پس برقع خود را گرفته، خود را پوشانید»(8)

و در مورد عدم تشبه مرد و زن به یکدیگر در تورات آمده است: «متاع مرد، بر زن روا نباشد و مرد، لباس زن نپوشد، زیرا هرکه این کند، مکروه یهود (خدای تو) است» (9)
حتی در کنیسه های سنتی یهود، هیچ زنی را در قسمت مردان راه نداده، و اجازه نشستن در کنار مردان را به آنها نمی دهند(10) زنهای یهودی ارتودکس حتی در خانه و یا محل کار نیز سر خود را می‌پوشانند(11)
در انجیل می خوانیم: «و همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حیا و پرهیز، نه به زلفها و طلا و مروارید و رخت گرانبها. بلکه چنان که زنانی را می شاید که دعوای دینداری می کند به اعمال صالحه....»(12)

«همچنین ای زنان، شوهران خود را اطاعت نمایید تا اگر بعضی نیز مطیع کلام نشوند، سیرت زنان ایشان را بدون کلام دریابد. چون که سیرت طاهر و خداترس شما را ببینند. و شما را زینت ظاهری نباشد از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشیدن لباس. بلکه انسانیت باطنی قلبی در لباس غیرفاسد روح حلیم و آرام که نزد خدا گران بهاست. زیرا بدین گونه، زنان مقدسه در سابق نیز که متوکل به خدا بودند، خویشتن را زینت می نمودند و شوهران خود را اطاعت می کردند. مانند ساره که ابراهیم را مطیع بود و او را آقا می خواند و شما دختران او شده اید» (13)
حجاب در آیین زرتشت نیز وجود داشته است، در خرده اوستا به طور صریح این چنین آمده است: «نامی زت واجبیم، همگی سر واپوشیم، و همگی نماز و کریم بدادار هورمزد».
یعنی همگی نامی زتو برگوییم و همگان سر خود را می پوشانیم، و آنگاه به درگاه دادار اهورمزدا نماز می کنیم.(14)

نکته دوم: حتی اگر این قرائن وجود نمی داشت، باز هم نمی توانستیم با قاطعیت از عدم وجوب حجاب و نماز در ادیان دیگر سخن بگوییم، ادیان گذشته، ادیانی هستند که تحریف شده‌اند و با نبود حکمی از احکام اسلام نمی‌توان ادعا کرد که یقینا آن حکم توسط موسی(ع) و عیسی(ع) ابلاغ نشده است و در شریعتشان وجود نداشته است.

نکته سوم: بر فرض حتی اگر یقین داشته باشیم حکمی در ادیان گذشته تشریع نشده باشد، دلیل نمی‌شود که آن حکم مصلحت ندارد، بلکه ممکن است به خاطر مصالح، یا وجود موانعی ابلاغ آن به تاخیر افتاده باشد.
ما در امور خودمان هم بارها این مطلب را تجربه کرده ایم، مثلا دانستن فیزیک، و شیمی خوب است اما به خاطر عدم آگاهی بچه ها نسبت به مقدمات آن، این دروس از دبیرستان آغاز می‌شود، ببنید هدف خداوند از ابتدای خلقت انسان، دین و شریعت اسلام بوده است:
«إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام‏»(15)
مسلماً دين، نزد خدا اسلام است‏.

اما به خاطر مصالحی باید این دین به طور تدریجی، و در چند مرحله به مردم ابلاغ می‌گشت، که یکی از این امور اختلاف استعداد ها بوده است:

« لِكلُ‏ٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شرِعَةً وَ مِنْهَاجًا وَ لَوْ شَاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَ لَاكِن لِّيَبْلُوَكُمْ فىِ مَا ءَاتَئكُم‏»(16)
براى هر يك از شما شريعت و راه روشنى قرار داديم. و اگر خدا مى‏خواست همه شما را امت واحدى قرار مى‏داد، ولى مى‏خواهد شما را در آنچه به شما داده امتحان كند.
منظور از آنچه به شما داده شده است، استعدادهای بشری است، یعنی خداوند متناسب با استعداد بشر قانون وضع می‌کند تا به همان اندازه امتحان شوند.(17)

مثلا هدف شما از درس خواند، ورود به دانشگاه است، اما برای تحقق مقدمات فهم مطالب دانشگاهی چاره ای نیست که دبستان و راهنمایی را نیز طی بفرمایید. حضرت آدم(ع) زمانی که به زمین هبوط کرد، هیچ تکلیفی شرعی در کار نبود، نمی توان توقع داشت در همان مرحله اول تمام احکام اسلامی به انسانهای معاصر او ابلاغ گردد، خمس و زکات و نماز و روزه و حج و احکام معاملات و نجاسات و مطهرات و حقوق و قصاص و تعزیر و خلاصه شریعت امروزی اسلام با تمام اعتقادات و احکام و دستورات اخلاقی اش، شما تصور بفرمایید انسان در گام اول با اینهمه محدودیت به یکباره برخورد کند، انسانی که هنوز توان استفاده درست از عقل را یاد نگرفته و بسیاری از امور برایش مبهم است، و هنوز از نظر پیشرفت علمی و مادی در سطح بسیار پایینی قرار دارد، حقیقتا نه توان درک این جزئیات شریعت را دارد، و نه توان انجام آن را.

____________________________________________________________
منابع:
1.(ابراهیم-40)
2.(طه-14)
3.(مریم-31)
4.(راهنمای ادیان زنده، جان ر. هینلز، ج1، ص101)
5.(راهنمای ادیان زنده، ج1، ص253)
6.(راهنمای ادیان زنده، ج1، ص471، 472)
7.(اعراف-22)
8.(سفر پیدایش، باب 24، فقره 64 و 65)
9.(تورات، سفر تثنیه، باب 22، فقره 5؛ به نقل از دایرة المعارف طهور)
10.(ج1، ص102)
11.(راهنمای ادیان زنده، ج1، ص102)
12.(انجیل، رساله پولس به تیموناوس، باب دوم، فقره 9- 15 به نقل از دائرة المعارف طهور).
13.(انجیل، رساله پطرس رسول، باب سوم، فقره 1- 6 به نقل از دائرة المعارف طهور)
14.(حجاب در ادیان الهی، علی محمدی، ص13)
15. (آل عمران-19)
16.(مائده-48)
17.(المیزان، ج5، ص352)