اراده الهی

کارشناس بحث: استاد طاها

با عرض سلام به شما دوست گرامی

اراده و مشیت دو صفت هستند که هم درباره خدا و هم درباره انسان استعمال میشوند. در عرف مردم و نیز طبق نظر رایج اهل علم، میان این دو واژه تفاوت مفهومی خاصی وجود ندارد اما برخی از اندیشمندان قایلند این دو واژه در جوهر معنایی خویش و نیز کاربرد قرآنی، متمایز از یکدیگرند. اینجا به سه تفاوت اشاره میشود:

1- اراده از صفات ذاتی خداوند است اما مشیت از صفات فعلیه خداست زیرا اراده شأنی از علم خداست (که جزو صفات ذات است) اما مشیت به معنای ایجاد و آفریدن چیزی طبق هدف فاعل است بگونه ای که از هدف تخطی نمیکند. (اطيب البيان في تفسير القرآن، ج‏14، ص: 262)

فرق میان صفات ذات و صفات فعل: هر صفتی که ذات بدون در نظر گرفتن فعل (مخلوقات) به آن متصف شود صفت ذات است و هر صفتی که ذات با در نظر گرفتن فعل همراه ذات، بدان متصف شود صفت فعل است.( الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل، ج‏1، ص: 84)

2- مشیت (همانطور که از معنایی که برایش بیان شد روشن میشود) اقتضای تحقق دارد بگونه ای که انسان نمیتواند از مشیت الهی تخلف کند اما تخلف انسان از برخی از اراده های الهی (از قبیل اراده تشریعی خدا همچون هدایت شدن) ممکن است. بنابراین اگر مشیت خدا به چیزی تعلق گیرد الا و لابد تحقق میپذیرد اما این ملازمه در مورد اراده الهی (در معنای مطلقش) وجود ندارد یعنی ممکن است مراد محقق نشود(همانطور که در مثال هدایت، روشن است).

3- در خصوص افعال انسان، اراده آدمی نسبت به افعال خود، مقدم بر اراده خدا درباره آن افعال است به این معنا که اراده خدا درباره افعال انسان به چیزی تعلق میگیرد که پیش از آن، مراد انسان بوده است. اما درباره مشیت عکس مطلب صادق است یعنی مشیت انسان درباره افعال خود متاخر از مشیت خدا درباره افعال آدمی است به این معنا که مشیت انسان (به معنایی که قبلا برای مشیت عرض شد) تنها به چیزی تعلق میگیرد که قبلا مشیت الهی بدان تعلق گرفته باشد.(ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، ج‏2، ص: 365)

در پناه حق

[="Arial Black"][="Indigo"]سلام ،چرا نمی توان آیه "یهدی من یشاء..." را این طور معنی کرد؟یعنی فاعل "یشاء" را خود انسان بگیریم.
خدا
هر کس را که بخواهد[ هدایت شود] ،هدایت می کند.[/]

[="Arial Black"][="Indigo"]

فرقش با قبلی چیه؟[/]
-----------
اما این آیه "... تُضِلُّ بِهَا مَنْ تَشَاءُ وَتَهْدِي مَنْ تَشَاءُ..." اعراف155 ،رو دیگه نمیشه اونطوری معنی کرد.

[="Arial Black"][="Indigo"]

بنظرم در آیه "یهدی من یشا"این امکان وجود داره که بگیم فاعل "یشا" خود انسانه.یعنی اگر انسان بخواهد ،خدا هدایتش میکند.(با این ترجمه می تونیم بگیم هدایت انسان به خواست خودش ربط داره و جبری در کار نیست)
اما درآیه "تهدی من تشا" صریحا گفته شده "هر کس را بخواهی هدایت میکنی" یعنی نمیشه فاعل "تشا" رو انسان گرفت.
=================
البته مسئله "جبر "هنوز برای منم حل نشده[/]

قَالَ فَبِمَا أَغْوَیتَنِی لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِیمَ«الأعراف/16»
گفت پس به سبب آنکه مرا به بیراهه افکندی من هم برای [فریفتن] آنان حتما بر سر راه راست تو خواهم نشست

قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَیتَنِی لَأُزَینَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَلَأُغْوِینَّهُمْ أَجْمَعِینَ«الحجر/39»
گفت پروردگارا به سبب آنکه مرا گمراه ساختی من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان می‏آرایم و همه را گمراه خواهم ساخت

چیز عجیبیست اتفاقاً شیطان هم همین تهمت را به خدا میزند .

با عرض سلام به شما دوست گرامی

اگر عقیده آن گروه که میان اراده و مشیت تمایز قایل میشوند را بپذیریم

و اگر قایل باشیم تمام موارد استعمال واژه مشیت در قرآن خصوصیات یاد شده را داراست یعنی در هیچ موردی، کلیدواژه مشیت در معنای اراده بکار نرفته است

عرض میکنیم:

طبق خصوصیاتی که برای مشیت عرض شد، مشیت به مرحله فعل و تحقق اشاره دارد نه مرحله اراده. به عبارت دیگر منظور از آیاتی نظیر:

يَهْدي مَنْ يَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ ؛ خدا هر كس را بخواهد، به راه راست هدايت مى‏كند.(بقره/142)

فَيُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ ؛ سپس خدا هر كس را بخواهد گمراه، و هر كس را بخواهد هدايت مى‏كند. (ابراهیم/4)

اشاره به نقش خالقیت خداست یعنی خدا هدایت و ضلالت را خلق میکند اما عامل تعیین کننده هدایت و ضلالت خود انسان است.

به عبارت دیگر : انسان هدایت را اراده میکند و خداوند آنرا خلق میکند یا انسان ضلالت را اراده میکند و خدا آنرا خلق میکند.

با این توضیح روشن میشود لازمه معنا و خصوصیاتی که برای مشیت بیان شد جبری شدن هدایت و ضلالت نیست.

در پناه حق

با عرض سلام به شما دوست گرامی

هر دو تفسیر از نظر نتیجه و لوازم، غیرمعقول به نظر نمیرسد.

اما درباره دیدگاه معصومین پیرامون مفهوم اراده و مشیت گاه با عباراتی مواجه میشویم که در برداشت اولیه به نظر می آید میان اراده و مشیت قایل به تفاوتند. به عنوان مثال:

سُئِلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع عَنْ مَشِيَّةِ اللَّهِ وَ إِرَادَتِهِ فَقَالَ ع إِنَّ لِلَّهِ مَشِيَّتَيْنِ مَشِيَّةَ حَتْمٍ وَ مَشِيَّةَ عَزْمٍ وَ كَذَلِكَ إِنَّ لِلَّهِ إِرَادَتَيْنِ إِرَادَةَ عَزْمٍ وَ إِرَادَةَ حَتْمٍ... .

از امام علی درباره مشیت خدا و اراده خدا پرسیده شد، ایشان فرمود برای خداوند دو مشیت است: مشیت حتم و و مشیت عزم، و نیز برای خداوند دو اراده است: اراده عزم و اراده حتم ... . (الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا، ص 410)

از امثال این روایات بر می آید که از دیدگاه معصومین نیز تفاوتهایی میان اراده و مشیت وجود دارد البته اظهار نظر قطعی در این باره مبتنی بر تامل و تحقیق بیشتر است.

در پناه حق