جمع بندی آیا مرگ هارون قبل از حضرت موسی(ع) ثابت شده است؟

سلام علیکم
بنا بربرخی از گزارشها هارون قبل از حضرت موسی بدرود حیات گفت. گفته شده است روزی حضرت موسی، هارون و پسرش اِلعازار را با خود به قله کوه هور برد و مطابق فرمان خداوند، لباس هارون را درآورد و بر تن اِلعازار پوشانید. سپس هارون را امر کرد که به اتاق کوچکی که در آن جا بود برود و بر روی تخت دراز کشد و چون هارون چنین کرد، عزائیل او را قبض روح کرد. آنگاه خداوند آن تخت را بالا برد و موسی و العازار به میان قوم خود بازگشتند و خبر وفات هارون را به آنها رساندند(1) بنا بر روایات یهودیان نیز هارون قبل ازحضرت موسی در گذشته است.(2)
اما گزارشهای دیگری نیز وجود دارد وفات هارون پیش از وفات موسی، و وصایت یوشع بن نون ثابت نشده است. شیخ طوسی در این باره مینویسد: «… أن خلافه یوشع لیست معلومه وإنما یذکرها قوم من الیهود. » (3)هم چنین طبق روایتی از مرحوم صدوق، خلافت هارون پس از موسی نیز قابل اثبات است: «فقال: هو خیر أهلی وأقرب الخلق منی، لحمه من لحمی، ودمه من دمی، وروحه من روحی، وهو الوزیر منی فی حیاتی والخلیفه بعد وفاتی ، کما کان هارون من موسى إلا أنه لا نبی بعدی، فاسمع له وأطع فإنه على الحق، ثم سماه عبد الله. »(4) پس فرضِ عدم تحقق خلافت هارون پس از موسی، از اساس قابل تأمل است.

1.مجلسی، بحارالانوار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳‌ق، ج۱۳، ص۳۶۸.
2. تورات، سفر اعداد، 28/20ــ 29؛ 38/33.
3. الاقتصاد – الشیخ الطوسی – ص ۲۲۶
4. التوحید – الشیخ الصدوق – ص ۳۰۸ ، الثاقب فی المناقب ، ابن حمزه الطوسی ، ص ۶۷

این حرف جدیدی نیست. قرطبی از علمای اهل سنت است که در سال 671ق وفات کرده (1) نیز در کتاب خود این شبهه را مطرح کرده است.(2) علاوه بر وی قاضی عبدالجبار در المغنی، جرجانی در شرح المواقف و نیز میر حامد حسین در عبقات الانوار این شبهه را مطرح کرده اند(3)
اما باید توجه داشت که این اشکال وارد نیست زیرا:
اولا: کلمه استثنا (اِلّا أنـَّه لانبی بعدی) صراحت در عموم دارد و این شؤونات در زمان حیات و بعد از وفات رسول خدا برای علی ثابت است، وگرنه احتیاجی به استثنا نبود. به قول طبرسی،محدّثان اجماع دارند که پیامبر(صلی الله علیه واله ) در ماجرای غزوه تبوک علی علیه السلام را در مدینه جانشین خویش کرد و او را عزل نکرد و این مقام برای امام ادامه داشت.(4)

ثانیا: هارون بنا بر فرض شبهه، پس از موسی نبود که بخواهد خلافت داشته باشد. اگر هارون پس از موسی بود، قطعاً خلافت موسی را به عهده داشت چون‌شأن خلافت در او محقق شده بود. حضرت علی علیه السلام نیز مطابق حدیث،‌شان خلافت پیامبر(صلی الله علیه واله) را داشت و مادامی که او باشد و پیامبر(صلی الله علیه والهص) نباشد، وی خلیفۀ پیامبر(صلی الله علیه واله) خواهد بود.

1.جلال الدین سیوطی، عبد الرحمن بن أبی‌بکر، طبقات المفسرین العشرین، ص 79، قاهره، مکتبة وهبة، چاپ اول، 1396ق.
2. قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، جلد ۱، ص ۲۶۷
3. قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی، ج۱۰، قسم ۱، ص۱۵۹ـ۱۶۰؛ جرجانی، شرح المواقف، ص۸، ۳۶۳؛ میرحامد حسین، عبقات الانوار، ج۲، دفتر۱، ص۸۶
4.اسرارالامامة، ص۲۵۲

[=Arial Black]

جمع بندی

پرسش:
اهل سنت برای زیر سوال بردن حدیث منزلت به این استدلال میکنند که هارون قبل از پایان دوران نبوت حضرت موسی(علیه السلام) فوت کرده است، پس وصایت و خلافت برای حضرت علی(علیه السلام) طبق حدیث منزلت فقط در مدت حیات پیامبر ثابت میشود، آیا هارون قبل از پایان دوران پیامبری حضرت موسی(علیه السلام) فوت کرده است؟

پاسخ:
بنابر برخی از گزارشها هارون قبل از حضرت موسی بدرود حیات گفت. گفته شده است روزی حضرت موسی(علیه السلام)، هارون و پسرش اِلعازار را با خود به قله کوه هور برد و مطابق فرمان خداوند، لباس هارون را درآورد و بر تن اِلعازار پوشانید. سپس هارون را امر کرد که به اتاق کوچکی که در آن جا بود برود و بر روی تخت دراز کشد و چون هارون چنین کرد، عزرائیل او را قبض روح کرد. آنگاه خداوند آن تخت را بالا برد و موسی و العازار به میان قوم خود بازگشتند و خبر وفات هارون را به آنها رساندند(1) بنا بر روایات یهودیان نیز هارون قبل ازحضرت موسی در گذشته است.(2)

اما گزارشهای دیگری نیز وجود دارد که وفات هارون پیش از وفات موسی(علیه السلام) می داند، بنابر نظر شیخ طوسی، خلافت یوشع پس از موسی (علیه السلام) قطعی نیست بلکه قوم یهود چنین مسئله ای گفته اند. قرآن به صراحت از جانشینی هارون سخن گفته است. البته یوشع نیز پیامبر بود (3)
هم چنین طبق روایتی از مرحوم صدوق، خلافت هارون پس از موسی نیز قابل اثبات است: «فقال: هو خیر أهلی وأقرب الخلق منی، لحمه من لحمی، ودمه من دمی، وروحه من روحی، وهو الوزیر منی فی حیاتی والخلیفه بعد وفاتی ، کما کان هارون من موسى إلا أنه لا نبی بعدی، فاسمع له وأطع فإنه على الحق، ثم سماه عبد الله. »(4)

پیامبر(صلی الله علیه واله) فرمودند او {حضرت علی (علیه السلام)} بهترین افراد خانواده من است، گوشتش از گوشتم و خونش از خونم و روحش از روحم است. او وزیر من در زمان حیاتم و جانشینم پس از رحلتم است همانطوری که هارون برای موسی بود الا اینکه پس از من پیامبری نیست، حرفش را گوش دهید و اطاعش کنید زیرا او بر حق است. سپس ایشان را عبدالله نامید.
بنابراین با توجه به فرمایشات فوق، فرضِ عدم تحقق خلافت هارون پس از موسی(علیه السلام) ، از اساس قابل تأمل است.

اما باید توجه داشت که این اشکال وارد نیست زیرا:
اولا: کلمه استثنا (اِلّا أنـَّه لانبی بعدی) صراحت در عموم دارد و این شؤونات در زمان حیات و بعد از وفات رسول خدا (صلی الله علیه واله) برای علی ثابت است، وگرنه احتیاجی به استثنا نبود. به قول طبرسی،محدّثان اجماع دارند که پیامبر(صلی الله علیه واله ) در ماجرای غزوه تبوک علی (علیه السلام) را در مدینه جانشین خویش کرد و او را عزل نکرد و این مقام برای امام ادامه داشت.(5)

ثانیا: هارون بنا بر فرض شبهه، پس از موسی نبود که بخواهد خلافت داشته باشد. اگر هارون پس از موسی بود، قطعاً خلافت موسی را به عهده داشت چون‌شأن خلافت در او محقق شده بود. حضرت علی (علیه السلام) نیز مطابق حدیث،‌شان خلافت پیامبر(صلی الله علیه واله) را داشت و مادامی که او باشد و پیامبر(صلی الله علیه واله) نباشد، وی خلیفۀ پیامبر(صلی الله علیه واله) خواهد بود.

پی نوشت ها:
1.مجلسی، بحارالانوار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳‌ق، ج۱۳، ص۳۶۸.
2. تورات، سفر اعداد، 28/20ــ 29؛ 38/33.
3.شیخ طوسی، الاقتصاد فیما تعلق بالاعتقاد،دارالوضواء، بیروت، 1406، چاپ دوم، ص357
4. شیخ صدوق، التوحید، جامعه مدرسین، قم، 1398ق، چاپ اول، ص311
5.طبرسی، حسن بن علی،اسرارالامامة،آستان قدس، مشهد مقدس، 1422، ص۲۵۲