جمع بندی انسان از چه چیز آفریده شده است؟

[=arial]با سلام و ادب
قرآن كريم در آغاز سوره ي «حج» براي آگاهي دادن به معاد و دليل آوردن بر اثبات آن، هم چنين در ابتداي سوره ي «مؤمنون» براي بيان مبدأ و ابتداي خلقت انسان، با بياني شيوا و دقيق به سير تكاملي انسان پرداخته و مراحل مختلف آن را بيان داشته است، که در واقع این موارد که فرمودید مراحل مختلف خلقت می باشد و تناقضی در آیات نیست.
مرحلة اول: تراب (خاك)، «فَاِنّا خلَقْناكُم مِنْ تُرابٍ؛ به درستي كه ما شما را از خاك آفريديم.(حج/ 5)
اين گام نخست است كه انسان با آن همه استعداد و شايستگي ها، اين برترين موجودات جهان، از خاكي كه در كم ارزش بودن ضرب المثل پديد آمده است، اين نهايت قدرت نمايي خداست كه از چنين مواد ساده‌اي چنان موجود بديعي آفريده است.
در اين جا منظور از خاك ممكن است خاكي باشد كه حضرت آدم ـ عليه السلام ـ از آن آفريده شده است، و هم چنين امكان دارد اشاره به اين باشد كه همة انسان ها قطع نظر از اين نيز، از خاك هستند، چرا كه تمام مواد غذايي كه نطفه را تشكيل مي دهد. و سپس مواد تغذيه كننده آن، همه از خاك گرفته مي شوند. البته بدون شك تمام اجزاء بدن از خاك گرفته نشده، ولي از آن جا كه ستون اصلي اعضاي بدن را موادي كه از خاك گرفته شده تشكيل مي دهند، اين تعبير كاملاً صحيح مي‌باشد كه انسان از خاك است.(1)
مرحلة دوم؛ اين مرحله از چند قسمت تشكيل شده است:
1. نطفه: «ثُمَّ جَعَلْنا نُطْفَهَ في قَرارٍ مكينٍ؛(مؤمنون/ 13) سپس او را نطفه اي در قرارگاه مطمئن (=رحم) قرار داديم.»
خاك اين موجود ساده و پيش پا افتاده و خالي از حس و حركت و حيات، تبديل به نطفه مي شود، نطفه اي كه از موجودات زنده ذرّه بيني اسرارآميزي تشكيل يافته كه در مرد «اسپرم» و در زن «اوول» ناميده مي شود. البته بايد متذكر شد كه در آيه شريفه، از سوره مؤمنون، «و لقد خلقنا الانسان مِنْ سُلالهَ من طين؛ و ما انسان را از عصاره‌اي از گل آفريديم»(مؤمنون/ 12)مراد از انسان، نوع بشر است كه در نتيجه شامل آدم ـ عليه السلام ـ و همة ذرّيه ونسل او مي شود، لكن يك فرقي مي توان بين خلقت آدم ـ عليه السلام ـ و بقية انسان ها قائل شد و آن اين كه حضرت آدم ـ عليه السلام ـ از گل آفريده شده، ولي از آن به بعد نسل او از نطفه خلق شده اند، به قرينه اين كه خداوند متعال در جاي ديگري از قرآن مي فرمايد: «خداوند متعال آفرينش انسان را از گل آغاز كرد سپس نسل او را از عصاره اي از آب ناچيز و بي قدر آفريده.(سجده/ 7 ، 8 و حجر/ 29)
2. عَلَقه؛ «ثم خلقنا النطفهَ علقهَ»(مؤمنون/ 14) سپس نطفه را به صورت علقه (خون بسته) درآورديم.
مرحلة پس از نطفه، مرحلة علقه است كه در اين مرحله، سلول هاي نطفه هم چون يك دانه توت بدون شكل در كنار هم قرار مي گيرند كه به صورت يك قطعه خون بسته، مي باشد و آن را در زبان علمي «مورولا» مي نامند.(2)
3. مُضغه؛ «فخلقنا العلقهَ مضغهَ؛(مؤمنون/ 14) و علقه را به صورت مضغه (چيزي شبيه گوشت جويده شده) درآورديم.»
در اين مرحله كم كم جنين شكل يك قطعه گوشت جويده شده به خود مي‌گيرد بي‌آن كه اعضاي بدن در آن مشخص باشد، اما از اين مرحله به بعد، بعضي از جنين ها، خلقت و شكل آن‌ها كامل مي‌شود. يعني تام الخلقه مي‌شوند و مراحل رشد را ادامه مي دهند. ولي بعضي ديگر خلقت آن‌ها ناقص مانده و از ادامه مراحل محروم مي‌شوند و سقط مي­ گردند.
در رابطه با اين مراحل سه گانه، روايتي از امام رضا ـ عليه السلام ـ وارد شده است كه حضرت فرمودند: «نطفه چهل روز در رحم به صورت نطفه است، بعد از چهل روز، چهل روز ديگر به صورت علقه است و چون اين چهل روز نيز تمام شد، چهل روز ديگر به صورت مضغه است كه مجموعاً چهار ماه مي شود، بعد از تمام شدن چهار ماه، خداوند دو ملك مي فرستد كه كار آنان خلق كردن است و آن ها به دستور و اذن الهي مأمور مي شوند تا كودك را با ويژگي ها و خصوصياتي كه خداوند دستور داده، از قبيل: دختر يا پسر بودن، اجل و مدت عمر، رزق، عمل و سعادت و شقاوت، صورت‌گري كنند و سپس به امر الهي در او نفخ روح نمايند»(3)لذا از اين مرحله به بعد يعني از چهار ماهگي جنين زنده مي شود. اما جنين در رحم مادر، دو مرحله ديگر را بايد طي كند تا اجازه خروج به او داده شود:
4. عِظام؛ «فخلقنا المضغهَ عظاماً؛(مؤمنون/ 14.)و مضغه را به صورت استخوان هايي درآورديم.»
در اين مرحله در پوستة جنين تغييراتي پيدا مي گردد و شكل آن متناسب با كاري كه بايد انجام دهد تغيير مي يابد و اعضاي بدن آن كم كم ظاهر مي شود. از شگفتي‌هاي اين مرحله بايد بيان داشت كه اين مرحله با مرحله­ي قبل، تفاوت اساسي و كلي دارد؛ چرا كه آن گوشت جويده شده ( مضغه) به طور كامل از جنس گوشت بودن خارج شده و به استخوان تبديل مي گردد و اين يكي از شگفتي‌هاي خلقت انسان است.
5. لَحْم؛ «فكسونا العظام لحماً(مؤمنون/ 14) و بر استخوان ها گوشت پوشانديم.
در اين مرحله لباسي براي آن استخوان ها درنظر گرفته مي شود تا او را از آسيب ها و خطرات محافظت نمايد و به او زيبايي عطا كند، چرا كه اگر اين لباس بر استخوان هاي بدن انسان پوشانده نمي شد، شكل ظاهري انسان به صورت اسكلت استخواني مي‌بود بدون اين كه داراي زيبايي باشد. لذا خداوند آن استخوان ها را با لباسي از گوشت پوشاند.

منابع:
1. مكارم شيرازي، ناصر وهمكاران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 14، ص 17.
2. مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، همان، ج 14، ص 17.
3. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمة محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ج 14، ص 498، و ج 15، ص 30 و حسيني بحراني، سيد هاشم، البرهان في تفسير القرآن، تهران، بنياد بعثت، چاپ اول، ج 4، ص 110. (روايت نقل به مضمون است).

[=arial] منظور از این آبی که قرآن آن را منشأ خلقت انسان معرفی نموده است، سه چیز می تواند باشد:
1. آب معمولی که از اکسیژن و هیدروژن تشکیل یافته است.
2. آب نطفه و منی انسان.
3. منظور هر دو باشد؛ چرا که 80 % کلّ بدن انسان را آب تشکیل می دهد و همو به توسط آب منی تکوّن یافته است.(1)

[=arial] چنان که در روایاتی در رابطه با آیه 54 از سوره فرقان آمده است که منظور از آب در این آیه، آب نطفه است.(2)

[=arial] یَا مَنْ "خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرا ". این جمله قسمتی از جمله 84 دعای شریف جوشن کبیر است که در واقع برگرفته از قسمتی از آیه شریفه 54 سوره فرقان است.
پس بنابراین منظور از این دعا نیز با توجه به تفاسیری که ذیل این آیه و آیات مشابه می باشد و تایید روایات ، روشن می شود منظور از این آبی که در این دعا وارد شده است، آب نطفه است.

1. المیزان فی تفسیر القرآن، همان، ج 15، ص 229 ؛ تفسیر نمونه، همان، ج 15، ص 126 و ج 14، ص 508 و 509.
[=arial]2. علامه مجلسى، بحار الأنوار، 110 جلد، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، 1404 هجرى قمرى ، ج 35 ، ص 360 الی 363 ، جمعا 6 حدیث.

پرسش:
تناقض در آیات خلقت انسان چگونه قابل حل می باشد؟ ما انسان ها از لخته ی خون آفریده شده ایم؟ یا لجن بدبو؟ خاک؟نطفه؟ زمین یا آب؟ یا این که از همه ی این ها؟
آیا ما همزمان از آب و زمین آفریده شده ایم؟!
لطفا توضیح فرموده و روشن سازی نمایید

پاسخ:
قرآن كريم در آغاز سوره ي «حج» براي آگاهي دادن به معاد و دليل آوردن بر اثبات آن، هم چنين در ابتداي سوره ي «مؤمنون» براي بيان مبدأ و ابتداي خلقت انسان، با بياني شيوا و دقيق به سير تكاملي انسان پرداخته و مراحل مختلف آن را بيان داشته است، که در واقع این موارد که فرمودید مراحل مختلف خلقت می باشد و تناقضی در آیات نیست.
مرحلة اول: تراب (خاك)، «فَاِنّا خلَقْناكُم مِنْ تُرابٍ؛ به درستي كه ما شما را از خاك آفريديم.(1)
اين گام نخست است كه انسان با آن همه استعداد و شايستگي ها، اين برترين موجودات جهان، از خاكي كه در كم ارزش بودن ضرب المثل پديد آمده است، اين نهايت قدرت نمايي خداست كه از چنين مواد ساده‌اي چنان موجود بديعي آفريده است.
در اين جا منظور از خاك ممكن است خاكي باشد كه حضرت آدم ـ عليه السلام ـ از آن آفريده شده است، و هم چنين امكان دارد اشاره به اين باشد كه همة انسان ها قطع نظر از اين نيز، از خاك هستند، چرا كه تمام مواد غذايي كه نطفه را تشكيل مي دهد. و سپس مواد تغذيه كننده آن، همه از خاك گرفته مي شوند. البته بدون شك تمام اجزاء بدن از خاك گرفته نشده، ولي از آن جا كه ستون اصلي اعضاي بدن را موادي كه از خاك گرفته شده تشكيل مي دهند، اين تعبير كاملاً صحيح مي‌باشد كه انسان از خاك است.(2)
مرحلة دوم؛ اين مرحله از چند قسمت تشكيل شده است:
1. نطفه: «ثُمَّ جَعَلْنا نُطْفَهَ في قَرارٍ مكينٍ؛(3) سپس او را نطفه اي در قرارگاه مطمئن (=رحم) قرار داديم.»
خاك اين موجود ساده و پيش پا افتاده و خالي از حس و حركت و حيات، تبديل به نطفه مي شود، نطفه اي كه از موجودات زنده ذرّه بيني اسرارآميزي تشكيل يافته كه در مرد «اسپرم» و در زن «اوول» ناميده مي شود. البته بايد متذكر شد كه در آيه شريفه، از سوره مؤمنون، «و لقد خلقنا الانسان مِنْ سُلالهَ من طين؛ و ما انسان را از عصاره‌اي از گل آفريديم»(4)مراد از انسان، نوع بشر است كه در نتيجه شامل آدم ـ عليه السلام ـ و همة ذرّيه ونسل او مي شود، لكن يك فرقي مي توان بين خلقت آدم ـ عليه السلام ـ و بقية انسان ها قائل شد و آن اين كه حضرت آدم ـ عليه السلام ـ از گل آفريده شده، ولي از آن به بعد نسل او از نطفه خلق شده اند، به قرينه اين كه خداوند متعال در جاي ديگري از قرآن مي فرمايد: «خداوند متعال آفرينش انسان را از گل آغاز كرد سپس نسل او را از عصاره اي از آب ناچيز و بي قدر آفريده.(5)
2. عَلَقه؛ «ثم خلقنا النطفهَ علقهَ»(6) سپس نطفه را به صورت علقه (خون بسته) درآورديم.
مرحلة پس از نطفه، مرحلة علقه است كه در اين مرحله، سلول هاي نطفه هم چون يك دانه توت بدون شكل در كنار هم قرار مي گيرند كه به صورت يك قطعه خون بسته، مي باشد و آن را در زبان علمي «مورولا» مي نامند.(7)
3. مُضغه؛ «فخلقنا العلقهَ مضغهَ؛(8) و علقه را به صورت مضغه (چيزي شبيه گوشت جويده شده) درآورديم.»
در اين مرحله كم كم جنين شكل يك قطعه گوشت جويده شده به خود مي‌گيرد بي‌آن كه اعضاي بدن در آن مشخص باشد، اما از اين مرحله به بعد، بعضي از جنين ها، خلقت و شكل آن‌ها كامل مي‌شود. يعني تام الخلقه مي‌شوند و مراحل رشد را ادامه مي دهند. ولي بعضي ديگر خلقت آن‌ها ناقص مانده و از ادامه مراحل محروم مي‌شوند و سقط مي­ گردند.
در رابطه با اين مراحل سه گانه، روايتي از امام رضا ـ عليه السلام ـ وارد شده است كه حضرت فرمودند: «نطفه چهل روز در رحم به صورت نطفه است، بعد از چهل روز، چهل روز ديگر به صورت علقه است و چون اين چهل روز نيز تمام شد، چهل روز ديگر به صورت مضغه است كه مجموعاً چهار ماه مي شود، بعد از تمام شدن چهار ماه، خداوند دو ملك مي فرستد كه كار آنان خلق كردن است و آن ها به دستور و اذن الهي مأمور مي شوند تا كودك را با ويژگي ها و خصوصياتي كه خداوند دستور داده، از قبيل: دختر يا پسر بودن، اجل و مدت عمر، رزق، عمل و سعادت و شقاوت، صورت‌گري كنند و سپس به امر الهي در او نفخ روح نمايند»(9)لذا از اين مرحله به بعد يعني از چهار ماهگي جنين زنده مي شود. اما جنين در رحم مادر، دو مرحله ديگر را بايد طي كند تا اجازه خروج به او داده شود:
4. عِظام؛ «فخلقنا المضغهَ عظاماً؛(10)و مضغه را به صورت استخوان هايي درآورديم.»
در اين مرحله در پوستة جنين تغييراتي پيدا مي گردد و شكل آن متناسب با كاري كه بايد انجام دهد تغيير مي يابد و اعضاي بدن آن كم كم ظاهر مي شود. از شگفتي‌هاي اين مرحله بايد بيان داشت كه اين مرحله با مرحله­ي قبل، تفاوت اساسي و كلي دارد؛ چرا كه آن گوشت جويده شده ( مضغه) به طور كامل از جنس گوشت بودن خارج شده و به استخوان تبديل مي گردد و اين يكي از شگفتي‌هاي خلقت انسان است.
5. لَحْم؛ «فكسونا العظام لحماً(11) و بر استخوان ها گوشت پوشانديم.
در اين مرحله لباسي براي آن استخوان ها درنظر گرفته مي شود تا او را از آسيب ها و خطرات محافظت نمايد و به او زيبايي عطا كند، چرا كه اگر اين لباس بر استخوان هاي بدن انسان پوشانده نمي شد، شكل ظاهري انسان به صورت اسكلت استخواني مي‌بود بدون اين كه داراي زيبايي باشد. لذا خداوند آن استخوان ها را با لباسي از گوشت پوشاند.

منظور از این آبی که قرآن آن را منشأ خلقت انسان معرفی نموده است، سه چیز می تواند باشد:
1. آب معمولی که از اکسیژن و هیدروژن تشکیل یافته است.
2. آب نطفه و منی انسان.
3. منظور هر دو باشد؛ چرا که 80 % کلّ بدن انسان را آب تشکیل می دهد و همو به توسط آب منی تکوّن یافته است.(12)
چنان که در روایاتی در رابطه با آیه 54 از سوره فرقان آمده است که منظور از آب در این آیه، آب نطفه است.(13)

یَا مَنْ "خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرا ". این جمله قسمتی از جمله 84 دعای شریف جوشن کبیر است که در واقع برگرفته از قسمتی از آیه شریفه 54 سوره فرقان است.
پس بنابراین منظور از این دعا نیز با توجه به تفاسیری که ذیل این آیه و آیات مشابه می باشد و تایید روایات ، روشن می شود منظور از این آبی که در این دعا وارد شده است، آب نطفه است.

پی نوشت ها:
1. حج/ 5.
2. مكارم شيرازي، ناصر وهمكاران، تفسير نمونه، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 14، ص 17.
3. مؤمنون/ 13.
4. مؤمنون/ 12.
5. سجده/ 7 ، 8 و حجر/ 29.
6. مؤمنون/ 14.
7. مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، همان، ج 14، ص 17.
8. مؤمنون/ 14.
9. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمة محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ج 14، ص 498، و ج 15، ص 30 و حسيني بحراني، سيد هاشم، البرهان في تفسير القرآن، تهران، بنياد بعثت، چاپ اول، ج 4، ص 110. (روايت نقل به مضمون است).
10. مؤمنون/ 14.
11. مؤمنون/ 14.
12. المیزان فی تفسیر القرآن، همان، ج 15، ص 229 ؛ تفسیر نمونه، همان، ج 15، ص 126 و ج 14، ص 508 و 509.
13. علامه مجلسى، بحار الأنوار، 110 جلد، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، 1404 هجرى قمرى ، ج 35 ، ص 360 الی 363 ، جمعا 6 حدیث.