جمع بندی سه آیه قرآن که مختص ایرانیان است

کارشناس بحث: استاد میقات

[="Tahoma"]

«يَأَيُّها الَّذِينَ ءَامَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتىِ اللَّهُ بِقَوْمٍ يحِبُّهمْ وَ يحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلىَ الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلىَ الْكَافِرِينَ يجَاهِدُونَ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ وَ لَا يخَافُونَ لَوْمَةَ لَائمٍ ذَالِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»
اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! هر كس از شما، از آيين خود بازگردد، (به خدا زيانى نمى‏ رساند خداوند جمعيّتى را مى‏ آورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نيز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند آنها در راه خدا جهاد مى ‏كنند، و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند. اين، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شايسته ببيند) مى ‏دهد و (فضل) خدا وسيع، و خداوند داناست. (مائده، 54)

«وَ ءَاخَرِينَ مِنهُمْ لَمَّا يَلْحَقُواْ بهِمْ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الحَكِيمُ»
و (همچنين) رسول است بر گروه ديگرى كه هنوز به آنها ملحق نشده ‏اند و او عزيز و حكيم است! (جمعه، 3)

«وَ إِن تَتَوَلَّوْاْ يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُواْ أَمْثَالَكمُ»
و هر گاه سرپيچى كنيد، خداوند گروه ديگرى را جاى شما مى ‏آورد پس آنها مانند شما نخواهند بود (و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق مى‏ كنند). (محمد، 38)

با سلام و درود

با توجه به روایات وارد شده از حضرات معصومین علیهم السلام، قوم جایگزین و قومی که شایستگی دارند، قوم سلمان فارسی هستند.

«أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ ذَكَرَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ كَانَ سَلْمَانُ إِلَى جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ فَضَرَبَ (ص) يَدَهُ عَلَى فَخِذِ سَلْمَانَ فَقَالَ هَذَا وَ قَوْمُهُ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْ كَانَ الْإِيمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَيَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِس»‏

در روايت است كه تعدادى از ياران رسول خدا صلی الله علیه وآله، در حالى كه سلمان در كنار حضرت بود گفتند: يا رسول اللَّه اين افراد كه خداوند در قرآن از آنان ياد كرده است چه كسانى هستند؟

حضرت دست خود را روى ران سلمان زده فرمودند: منظور از آن، اين شخص و قوم او است، سوگند به خداوندى كه جانم در قبضه قدرت او است اگر ايمان بسته به ستاره ثريّا باشد مردانى از فارس آن را به چنگ خواهند آورد.(بحارالأنوار، ج ‏64، ص 168؛ مجمع البيان فی تفسير القرآن، ج ‏10، ص 429)

در روایت دیگری در این زمینه آمده:

«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) قَالَ لَوْ كَانَ الْعِلْمُ مَنُوطاً بِالثُّرَيَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِس‏»
رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: اگر علم، بسته به ستاره ثريّا باشد مردانى از فارس آن را به چنگ خواهند آورد.(بحار الأنوار، ج ‏1، ص 195)

نکته:

از این آیات استفاده می شود كه دعوت رسول خدا صلی الله علیه وآله، عمومى و جهانى است و اختصاص به قوم و طايفه خاصی ندارد و این اشاره ای هم که در روایات شده است از باب بیان مصداق است.

[="Tahoma"]آیه ای دیگر

«وَ لَوْ نَزَّلْناهُ عَلى‏ بَعْضِ الْأَعْجَمينَ فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ ما كانُوا بِهِ مُؤْمِنينَ»

هر گاه ما آن را بر بعضى از عجم [غير عرب‏] ها نازل مى‏ كرديم و او آن را بر ايشان مى ‏خواند، به آن ايمان نمى ‏آورند. (شعراء، 198 و 199)

در روایتی در باره «عجم ها» چنین آمده:

«قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَوْ نُزِّلَ الْقُرْآنُ عَلَى الْعَجَمِ مَا آمَنَتْ بِهِ الْعَرَبُ وَ قَدْ نُزِّلَ عَلَى الْعَرَبِ فَآمَنَتْ بِهِ الْعَجَمُ فَهَذِهِ فَضِيلَةُ الْعَجَم‏»

امام صادق عليه السلام فرمودند: اگر قرآن بر عجم نازل شده بود عرب بدان ايمان نمى آورد، ولى بر عرب نازل گشت و عجم ايمان آورد، و اين فضيلت عجم است.(تفسير القمی، ج ‏2، ص 124؛ بحار الأنوار، ج ‏9، ص 228)

روایتی دیگر

رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمودند: در خواب گوسفندانى سياه ديدم كه گوسفندان سفيد بسيار ميان آن ها وارد شدند.
گفتند: آن را چه تعبير كرده ‏ايد؟
فرمودند: عجم. آن ها در دين و انساب شما شريک می شوند.
گفتند: عجم يا رسول اللّه؟!
فرمودند: «لَوْ كَانَ الْإِيمَانُ مُتَعَلِّقاً بِالثُّرَيَّا لَنَالَهُ رِجَالٌ مِنَ الْعَجَمِ»؛ اگر ایمان، بسته به ستاره ثريّا باشد مردانى از عجم آن را به چنگ خواهند آورد. (سفینةالبحار، شیخ عباس قمی، ذیل واژه عجم؛ بحار الأنوار، ج ‏48، ص 305)

نکته:

واژه «عجم» به هر غیر عربی اطلاق می شود. البته برخی از لغویین، مراد ز آن را قوم فارس (ایرانیان) دانسته اند. (مجمع البحرين، ج ‏6، ص 111؛ المنجد، ذیل واژه عجم)

محدثان و مولفان و مورخان اسلامى نیز اين کلمه را چه در زمان گذشته و چه امروز در مورد ايراينان به کار برده، و از آنان به نام عجم، ياد کرده اند.

لذا می توان گفت مقصود روايات اسلامى از گروه خاصى به نام «عجم»، که در بيانات ائمه معصومين عليهم السلام از آن ها تعريف شده و مورد تمجيد و ستايش قرار گرفته اند، خصوصا مواردی که به قوم سلمان اشاره شده است، ايرانيان هستند.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

آیات الهی دارای مفهومی گسترده هستند و مصادیق متعددی هم می توانند داشته باشند.

از طرفی نباید انتظار داشته باشیم که در آیه به صراحت لفظ ایرانی آمده باشد تا ایرانیان را یکی از مصادیق آن بدانیم.

همین که روایات متعدد آمده که رسول اکرم صلی الله علیه وآله، با قرائت این آیات به سلمان فارسی و قوم او اشاره فرموده اند، روشن می شود که یکی از مصادیق این آیات، ایرانیان هستند.

توجه داشته باشید که منظور این نیست که این آیه اختصاص به ایرانیان دارد و دیگر هیچ قومی تحت شمول این آیه نیست، زیرا قرآن و آیات الهی برای عموم انسان ها است و در همه دوران ها کاربرد داشته و دارای پیام هستند.

بنابر این:

آیه مختص ایرانیان نیست بدین معنا که برای دیگران بدون فایده و کاربرد باشد، بلکه مانند سایر آیات قرآن که مصادیق متعدد دارند، این آیات نیز می تواند از بین اقوام مختلف، مصادیق متعدد داشته باشند، ولی یک مصداق بارز و روشن آن می تواند ایرانیان و قوم سلمان فارسی باشند که به صراحت مورد اشاره رسول اکرم صلی الله علیه وآله قرار گرفته اند.

لذا از این فرمایش حضرت صلی الله علیه وآله نیز نباید چشم پوشید، بلکه این خود فضیلت و جایگاهی است برای ایرانیان، که در مورد اقوام دیگر چنین تعابیری از معصومین ندارم. و این به حودی خود، فضیلت محسوب می شود.

پرسش:
شنیده ام 3 آیه قرآن کریم، آیه 54 سوره مائده، آیه 3 سوره جمعه و آیه آخر سوره محمد (ص) مختص ایرانیان بر پیامبر نازل شده است. می شود در این باره توضیح بدهید.

پاسخ:
*«يَأَيُّها الَّذِينَ ءَامَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتىِ اللَّهُ بِقَوْمٍ يحِبُّهمْ وَ يحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلىَ الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلىَ الْكَافِرِينَ يجَاهِدُونَ فىِ سَبِيلِ اللَّهِ وَ لَا يخَافُونَ لَوْمَةَ لَائمٍ ذَالِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»؛
اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! هر كس از شما، از آيين خود بازگردد، (به خدا زيانى نمى‏ رساند خداوند جمعيّتى را مى‏ آورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نيز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند آنها در راه خدا جهاد مى ‏كنند، و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند. اين، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شايسته ببيند) مى ‏دهد و (فضل) خدا وسيع، و خداوند داناست.(1)

*«وَ ءَاخَرِينَ مِنهُمْ لَمَّا يَلْحَقُواْ بهِمْ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الحَكِيمُ»؛ و (همچنين) رسول است بر گروه ديگرى كه هنوز به آنها ملحق نشده ‏اند و او عزيز و حكيم است!(2)
*«وَ إِن تَتَوَلَّوْاْ يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيرَكُمْ ثُمَّ لَا يَكُونُواْ أَمْثَالَكمُ»؛ و هر گاه سرپيچى كنيد، خداوند گروه ديگرى را جاى شما مى ‏آورد پس آنها مانند شما نخواهند بود (و سخاوتمندانه در راه خدا انفاق مى‏ كنند).(3)

با توجه به روایات وارد شده از معصومین (علیهم السلام)، قوم جایگزین و قومی که شایستگی دارند، قوم سلمان فارسی هستند.
«أَنَّ نَاساً مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ ذَكَرَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ كَانَ سَلْمَانُ إِلَى جَنْبِ رَسُولِ اللَّهِ فَضَرَبَ (ص) يَدَهُ عَلَى فَخِذِ سَلْمَانَ فَقَالَ هَذَا وَ قَوْمُهُ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْ كَانَ الْإِيمَانُ مَنُوطاً بِالثُّرَيَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِس»‏

در روايت است كه تعدادى از ياران رسول خدا صلی الله علیه وآله، در حالى كه سلمان در كنار حضرت بود گفتند: يا رسول اللَّه اين افراد كه خداوند در قرآن از آنان ياد كرده است چه كسانى هستند؟ حضرت دست خود را روى ران سلمان زده فرمودند: منظور از آن، اين شخص و قوم او است، سوگند به خداوندى كه جانم در قبضه قدرت او است اگر ايمان بسته به ستاره ثريّا باشد مردانى از فارس آن را به چنگ خواهند آورد.(4)

در روایت دیگری در این زمینه آمده:
«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) قَالَ لَوْ كَانَ الْعِلْمُ مَنُوطاً بِالثُّرَيَّا لَتَنَاوَلَهُ رِجَالٌ مِنْ فَارِس‏»؛ رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: اگر علم، بسته به ستاره ثريّا باشد مردانى از فارس آن را به چنگ خواهند آورد.(5)
نکته: از این آیات استفاده می شود كه دعوت رسول صلی الله علیه وآله، عمومى و جهانى است و اختصاص به قوم و طايفه خاصی ندارد و این اشاره ای هم که در روایات شده است از باب بیان مصداق است.
آیه ای دیگر
«وَ لَوْ نَزَّلْناهُ عَلى‏ بَعْضِ الْأَعْجَمينَ فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ ما كانُوا بِهِ مُؤْمِنينَ»؛ هر گاه ما آن را بر بعضى از عجم [غير عرب‏] ها نازل مى‏ كرديم و او آن را بر ايشان مى ‏خواند، به آن ايمان نمى ‏آورند.(6)
در روایتی در باره «عجم ها» چنین آمده:
«قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام لَوْ نُزِّلَ الْقُرْآنُ عَلَى الْعَجَمِ مَا آمَنَتْ بِهِ الْعَرَبُ وَ قَدْ نُزِّلَ عَلَى الْعَرَبِ فَآمَنَتْ بِهِ الْعَجَمُ فَهَذِهِ فَضِيلَةُ الْعَجَم‏»؛ امام صادق عليه السلام فرمودند: اگر قرآن بر عجم نازل شده بود عرب بدان ايمان نمى آورد، ولى بر عرب نازل گشت و عجم ايمان آورد، و اين فضيلت عجم است.(7)
روایتی دیگر
رسول خدا (صلّى اللّه عليه و آله) فرمودند: در خواب گوسفندانى سياه ديدم كه گوسفندان سفيد بسيار ميان آن ها وارد شدند. گفتند: آن را چه تعبير كرده ‏ايد؟ فرمودند: عجم. آن ها در دين و انساب شما شريک می شوند. گفتند: عجم يا رسول اللّه؟!
فرمودند: «لَوْ كَانَ الْإِيمَانُ مُتَعَلِّقاً بِالثُّرَيَّا لَنَالَهُ رِجَالٌ مِنَ الْعَجَمِ»؛ اگر ایمان، بسته به ستاره ثريّا باشد مردانى از عجم آن را به چنگ خواهند آورد.(8)
نکته: واژه «عجم» به هر غیر عربی اطلاق می شود. البته برخی از لغویین، مراد ز آن را قوم فارس (ایرانیان) دانسته اند.(9)
محدثان و مولفان و مورخان اسلامى نیز اين کلمه را چه در زمان گذشته و چه امروز در مورد ايراينان به کار برده، و از آنان به نام عجم، ياد کرده اند.

لذا می توان گفت مقصود روايات اسلامى از گروه خاصى به نام «عجم»، که در بيانات ائمه معصومين (عليهم السلام) از آن ها تعريف شده و مورد تمجيد و ستايش قرار گرفته اند، خصوصا مواردی که به قوم سلمان اشاره شده است، ايرانيان هستند.
البته لازم به ذکر است که آیات الهی دارای مفهومی گسترده هستند و مصادیق متعددی هم می توانند داشته باشند. از طرفی نباید انتظار داشته باشیم که در آیه به صراحت لفظ ایرانی آمده باشد تا ایرانیان را یکی از مصادیق آن بدانیم. همین که روایات متعدد آمده که رسول اکرم (صلی الله علیه وآله)، با قرائت این آیات به سلمان فارسی و قوم او اشاره فرموده اند، روشن می شود که یکی از مصادیق این آیات، ایرانیان هستند.

توجه داشته باشید که منظور این نیست که این آیه اختصاص به ایرانیان دارد و دیگر هیچ قومی تحت شمول این آیه نیست، زیرا قرآن و آیات الهی برای عموم انسان ها است و در همه دوران ها کاربرد داشته و دارای پیام هستند.
بنابر این:
آیه مختص ایرانیان نیست بدین معنا که برای دیگران بدون فایده و کاربرد باشد، بلکه مانند سایر آیات قرآن که مصادیق متعدد دارند، این آیات نیز می تواند از بین اقوام مختلف، مصادیق متعدد داشته باشند، ولی یک مصداق بارز و روشن آن می تواند ایرانیان و قوم سلمان فارسی باشند که به صراحت مورد اشاره رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) قرار گرفته اند.
لذا از این فرمایش رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) نیز نباید چشم پوشید، بلکه این خود فضیلت و جایگاهی است برای ایرانیان، که در مورد اقوام دیگر چنین تعابیری از معصومین ندارم. و این به خودی خود، فضیلت محسوب می شود.

______________

1. مائده، 54.
2. جمعه، 3.
3. محمد، 38.
4. بحارالأنوار، ج ‏64، ص 168؛ مجمع البيان فی تفسير القرآن، ج ‏10، ص 429.
5. بحار الأنوار، ج ‏1، ص 195.
6. شعراء، 198 و 199.
7. تفسير القمی، ج ‏2، ص 124؛ بحار الأنوار، ج ‏9، ص 228.
8. سفینةالبحار، شیخ عباس قمی، ذیل واژه عجم؛ بحار الأنوار، ج ‏48، ص 305.
9. مجمع البحرين، ج ‏6، ص 111؛ المنجد، ذیل واژه عجم.