جمع بندی علم در احادیث
تب‌های اولیه
سلام به دوستان عزیز
مسئله ای را یکی از دوستان بیان نمود در خصوص علم و روایت عنوان بصری و امام صادق علیه السلام را در خصوص کسب علم مطرح کرد که
ایا علم واقعی با تلاش و کوشیدن در راه کسب علم در طول سالهای عمر به دست می اید؟ یا خداوند به خاطر امور یا لیاقت افراد علم را به انها عطا میکند؟
خواهش میکنم اگر متن این حدیث را دارید با تفسیر اون را برام بیان کنید
پرسش:
حدیث امام صادق (علیه السلام) خطاب به «عنوان بصری» در مورد کسب علم را بیان کنید.
پاسخ:
امام صادق (سلام الله علیه) خطاب به «عنوان بصری» درباره طلب و کیفیت علم فرمود: «فإن أردت العلم، فاطلب أولا فی نفسک حقيقة العبوديّة؛ و اطلب العلم باستعماله، و استفهم اللَّه يفهمك»؛ اگر خواستار علمى، نخست در جان خود حقيقت بندگى را جستجو كن، و علم را با عمل كردن به آن بطلب، و از خدا فهم بخواه، كه به تو خواهد فهماند.(1)
توضیح بیشتر این که:
عنوان بصری پیرمردی نود و چهار ساله بود که خدمت امام صادق (علیه السلام) رسید و گفت: از خدا خواستهام كه دلت را بر من متمايل گرداند و از علمت به من نصيب گرداند. حضرت فرمود: علم و دانش به يادگيرى نيست؛ بلكه نورى است در دل كسى كه خداى متعال می‌خواهد او را هدايت كند، اگر طالب علم هستى ابتدا بندگى حقيقى را در خود به وجود آور، و علم را براى عمل كردن بياموز، و از خداوند فهم بخواه تا تو را فهيم گرداند.
گفتم: يا ابا عبد اللَّه! حقيقت بندگى چيست؟ فرمود: به سه چيز است:
اول اين كه بنده آن چه را خدا به او بخشيده ملک خود نداند، زيرا بندگان مالک نيستند، بلكه مال را از آن خدا میبينند، و هر كجا خدا فرمان داد مصرفش میكنند.
دوم اين كه: بنده، تدبير امور خودش را نمی‌نمايد.
سوم اين كه: تمام وقت خود را صرف انجام اوامر خدا و ترک نواهى او كند، بنا بر اين؛ هر گاه بنده چيزى را كه خدا به او بخشيده ملك خود نداند انفاقش در راه خدا بر وى آسان گردد، و هر گاه تدبير امورش را به دست مدبّر واقعى بسپرد، سختی هاى دنيا برايش آسان شود، و هر گاه بنده، به امر و نهى خدا گردن نهاد، هيچ گاه با مردم جدال نمی كند، و به آنان فخر نمی فروشد.
هر گاه خداوند به بنده، اين سه خصلت را عطا فرمود، دنيا و شيطان و مردم در نظرش خوار می‌شود، و به خاطر جمع كردن مال و فخر فروشى به دنبال دنيا نمی‌رود، و از مردم عزّت و مقام نمی‌طلبد، و اوقاتش را هدر نمی‌دهد، اين اوّلين درجه پرهيزگاران است، خداوند متعال می فرمايد: جهان آخرت را براى كسانى مهيّا نموديم كه در روى زمين دنبال مقامپرستى نرفته و مرتكب فساد نشده باشند و پايان نيک براى پرهيزگاران است.(2)
در هر صورت فهم بندگی خدا بالاترین علم است. یعنی انسان بفهمد که چه تکلیفی بر عهده‌اش قرار گرفته است و در مسیر طاعت الهی چه قدم‌هایی باید بردارد تا خدای متعال نور علم را در دلش بتاباند. نوری که تحصیل کردنی نیست؛ بلکه افاضه ربانی است.
__________
(1) حکیمی، اخوان/ آرام، احمد، الحیاة، ترجمه احمد آرام، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1380 ش، ج 2، ص 43.
(2) مشکات الانوار، ترجمه مهدی هوشمند و عبد الله محمدی، انتشارات دار الثقلین، قم، 1379 ش، چاپ اول، ص 699.