جمع بندی معنای «سمع الله لمن حمده»

کارشناس بحث: استاد محسن

پرسش:
آیا معنای «سمع الله لمن حمده» به صورت دعایی است یا خبری؟ {خداوند می‌شنود یا خداوندا بشنو}
زیرا در روایتی از اصول کافی دیدم که به معصوم (علیه السلام) عرض شد که دعایی کامل به من بیاموزید. فرمودند خدا را حمد کن تا مورد دعای تمام نمازگزاران واقع شوی به واسطه «سمع الله لمن حمده».

پاسخ:
معنای ساده جمله «سَمِعَ اللّه ُلِمَنْ حَمِدَهُ» که بعد از رکوع نماز گفته می‌شود این است که: خدا بشنود و بپذیرد (می‌شنود و می‌پذیرد) ثناى كسی كه او را ستایش می‌كند. به تعبیر دیگر: خدا ستایش کسی که او را می‌ستاید، می‌شنود.
نظیر این تعبیر در بعضی از آیات قرآن آمده است: «قَدْ سَمِعَ اللَّه ُقَوْلَ الَّتِي تُجَادِلُك َفِيزَوْجِهَا وَتَشْتَكِي إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا إِنَّا اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ»؛
خداوند گفتار آن زنی را می‌پذيرد كه درباره شوهرش با تو بحث و مجادله می‎كند و به خدا شكايت می‌برد. و خدا قطعاً گفتگوی شما دو نفر را می‌شنود، چرا كه خدا شنوا و بينا است.(1)

یکی از مفسرین این جمله را چنین توضیح داده است:
هنگامی که نمازگزار در رکوع می‌گوید: «سبحان ربی العظیم و بحمده» چون سر از رکوع برمی‌دارد، می‌گوید: «سمع الله لمن حمده» این عبارت، از یک نظر دعا است و در بعضی از نصوص، نقل شده که ذات اقدس اله به زبان بنده‌اش می‌‌گوید: «سمع الله لمن حمده» یعنی خدا ستایش بنده‌‌اش را شنیده است.

ذات اقدس اله دو سمع دارد: «سمع مطلق» که همه چیز حتی بدگویی بدان را نیز می‌شنود؛ و «سمع خاص»، همان چیزی است که ما در تعبیرات محاوره‌ای می‌‌گوییم: فلان شخص حرف ما را نشنیده است.؛ یعنی به آن ترتیب اثر نداده است. نه این که متوجه نشده است. و این که گفته می‌شود: خدا «سمیع الدعاء» است؛ یعنی گوش به حرف دعا کننده داده و به آن ترتیب اثر می‌دهد، و معنای، «سمع الله لمن حمده» این خواهد بود که خداوند تحمید سالک واصل را شنیده می‌گیرد و بر آن، آثار خاص را مترتب می‌کند.(2)

________
(1) مجادله/ 1.
(2) جوادی‌‌ آملی، عبدالله، مبادی اخلاق درقرآن، قم، انتشارات مرکز نشر اسراء، سال 1378 خورشیدی، ص 200 ـ 199.