جمع بندی معنای «لعلکم تسئلون»

کارشناس بحث: استاد میقات

[="Tahoma"]«فَلَمَّا أَحَسُّواْ بَأْسَنَا إِذَا هُم مِّنهَا يَرْكُضُونَ لَا تَرْكُضُواْ وَ ارْجِعُواْ إِلىَ‏ مَا أُتْرِفْتُمْ فِيهِ وَ مَسَاكِنِكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسئَلُونَ»
هنگامى كه عذاب ما را احساس كردند، ناگهان پا به فرار گذاشتند. (گفتيم:) فرار نكنيد و به زندگى پر ناز و نعمت، و به مسكن هاى پر زرق و برقتان بازگرديد. شايد (سائلان بيايند و) از شما تقاضا كنند (شما هم آنان را محروم بازگردانيد). (انبیاء، 12و13)

با سلام و درود

مشهور مفسران فقره «لَعَلَّكُمْ تُسئَلُونَ» را به عنوان کنایه از استهزاء و توبیخ و ملامت ستمکاران دانسته اند؛ یعنی به کنایه و از روی استهزاء و ملامت به آن ها گفته می شود کجا فرار می کنید؟ به نعمت ها و مسکن های خود برگردید تا فقراء و نیازمندان به سراغ شما آمده و تقاضای کمک کنند و شما نیز مانند قبل، از روی تکبر و ظلم، آنان را ناامید کرده و از خود برانید، و یا مانند قبل، مخفی شوید تا آن ها شما را نبینند و تقاضایی هم نکنند. (ر.ک: مجمع البيان في تفسير القرآن، ج ‏7، ص 67؛ روض الجنان و روح الجنان في تفسيرالقرآن، ج ‏13، ص 211؛ التبيان في تفسير القرآن، ج ‏7، ص 235؛ ترجمه الميزان، ج ‏14، ص 358)

لذا جمله «لَعَلَّكُمْ تُسئَلُونَ» استهزاء و تمسخر ستمکاران است، از اینرو پیام آیه برای سایر ثروتمندان این است که از اکنون به فکر باشید تا مبادا به سرانجام آنان مبتلا شوید.

در همین راستا برخی گفته اند اين آيات در باره اهل حصور ـ منطقه ای در اطراف یمن که اهل او عرب بودند ـ نازل شده است. خداوند متعال پیامبری برای آن ها فرستاد تا آنان را به خود دعوت کند، ولی آن ها پیامبر خدا را تكذيب كردند و كشتند. خداوند نیز بخت النصر را بر آن ها مسلط نمود تا ايشان را کشت، خانه ‏هایشان غارت، و زن و فرزندشان را به بردگى گرفت.

اهل حصور وقتی چنین دیدند پشيمان شدند، ولی دیگر دیر شده بود و پشيمانى سودی نداشت، لذا فرار کرده و گريختند. ولی فرشتگان به کنایه و از روی استهزاء به ایشان گفتند کجا فرار می کنید باز گردید تا پرسیده شوید از پیامبران کشته شده.(ر.ک: روض الجنان و روح الجنان في تفسيرالقرآن، ج ‏13، ص 211)

برخی نیز گفته اند عبارت « لَعَلَّكُمْ تُسْئَلُونَ» اشاره به بازخواست و مورد سؤال قرار گرفتن بعد از هلاکت و نابودی آن ها اشاره دارد؛ یعنی پس از هلاكت ايشان و ويرانى خانه ‏هایشان، نسل ديگر به آن ها خطاب مى ‏كنند آن تمدنى كه به ناز نعمت آن مى ‏باليديد چه شد و آن كاخ ها و خانه های مجلل به كجا رفت.(تفسير هدايت، ج ‏7، ص 232)

ممکن هم هست معنای آیه این باشد كه به آن نعمت های مادی كه موجب ضلالت شما شد بازگرديد و بنگريد كه چگونه آن نعمت ها به نقمت بدل شده و موجب هلاكت و نابودی می گردد؛ کما این که فرعون در همان آبی غرق شد که ادعا می کرد آب ها (رود نیل) از زیر پای او سرچشمه می گیرد، و قوم عاد در خانه هایی به هلاکت رسیدند که از سنگ ساخته و به آن ها می بالیدند؛ هم چنین اقوام دیگر.(تفسير هدايت، ج ‏7، ص 233)

قول دیگر این است که در قيامت از كليه نعمت های الهى و از كليه افعال و اقوال و اعمال، مورد سؤال واقع خواهيد شد.(أطيب البيان في تفسير القرآن، ج ‏9، ص 146)

نکته:

مورد سؤال واقع شدن می تواند سرانجامش بازخواست و عذاب و نابودی باشد و می تواند کنایه از تمسخر و استهزاء ستمگران باشد. البته مشهور مفسران همین کنایه بودن را بیان کرده اند ولی هیچ کدام دلیلی بر انتخاب این نظر اقامه نکرده اند و چه بسا منافاتی بین این نظریه ها نمی دیدند.

لازم به ذکر است که از بیان و لحن آیه در خطاب به ستمگران (کجا فرار می کنید ...) و نیز از تعبیر بازگشت به اموال و مکنت دنیوی، می توان این آیه شریفه را ناظر به دنیا و مورد سؤال واقع شدن در همین دنیا و نیز مجازات دنیوی دانست.

[="Tahoma"]

با سلام و درود

بله، آن چه در تفسیر قمی ذکر شده است یکی از مصادیق و از قبیل بیان تطبیق برای آیات شریفه فوق است.