**** کلاس نهج البلاغه = خطبه قاصعه *****

یک حکمت از نهج البلاغه- حسادت ، آفت دوستى

[h=1]ارزش هاى رازدارى و خوشرويي[/h]"اخلاقى، سياسي، اجتماعى"
وَ قَالَ |عليه السلام| صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ سِرِّهِ وَ الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ وَ الِاحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُيُوبِ وَ رُوِيَ أَنَّهُ قَالَ فِى الْعِبَارَةِ عَنْ هَذَا الْمَعْنَى أَيْضاً الْمَسْأَلَةُ خِبَاءُ الْعُيُوبِ وَ مَنْ رَضِيَ عَنْ نَفْسِهِ كَثُرَ السَّاخِطُ عَلَيْهِ. و درود خدا بر او، فرمود: سينه خردمند صندوق راز اوست و خوشرويى وسيله دوست يابى، و شكيبايى، گورستان پوشاننده عيب هاست. و يا فرمود: پرسش كردن وسيله پوشاندن عيب هاست، و انسان از خود راضى، دشمنان او فراوانند.

[h=1]شرحی بر خطبه مظلوم نهج البلاغه[/h] [h=1]فرازی ازخطبه ی سَلونی قَبلَ اَن تَفقِدونی[/h]

از مولا پرسیدند: چه کنیم تا مشکلات زندگی در نظر ما کوچک آید؟
امیرالمومنین پنج نکته را در ارتباط با این سوال بیان فرمودند:
1 . هرگاه یک مصیبت و مشکلی در زندگی شما پدید آمد، شما مشکل بزرگتر از آن را در ذهن خودتان مجسم کنید و به خود بگویید اگر به جای این مشکل وارده ، آن مشکل بزرگتر بر سر من فرود می آمد ، چه می‌شد؟ اگر مشکل بزرگتر را در ذهن مجسم کنید ، تحمل این مشکلی که بر سر شما وارد شد ، بر شما آسان خواهد شد .
توضیح بیشتر:
مثلا اگر خدایی نکرده در یک حادثه ای دست کسی شکست، این شکسته شدن دست را اگر بخواهیم تحمل کنیم ، در ذهن مان تجسم کنیم که اگر در این حادثه علاوه بر دست من، پا و سر و گردن و کمرم می شکست ، چه می‌شد؟ وقتی آن مصیبت بزرگ تر را در ذهن مجسم کردید ، این مصیبت وارده تحملش آسان خواهد شد .

2 . رنج یک مصیبت را بر گذر زمان پخش کنید ، تقسیم و توزیع کنید .
توضیح بیشتر:
پخش نمودن رنج یک مصیبت بر گذر زمان معنایش چیست؟
به این معنی ست که غم و غصه های دیروز زندگی تان، برای دیروز بود، تمام شد و رفت! غم و غصه های فردا هم برای فرداست که هنوز نیامده، و اصلا معلوم نیست شما فردایی داشته باشید یا نه، پس برای امروز شما، غم و غصه های همین امروز کافی ست.

3 . باور کنید که رنج و غم و مشکل زندگی پایان پذیر است. هیچ غم و غصه ای برای همیشه در زندگی شما باقی نمی‌ماند . هر مشکلی یک مدت زمانی دارد. تا یک مدتی در زندگی شما می ماند ، ماموریت خود را به انجام می رساند، به اهداف خودش دست پیدا می‌کند و بعد زندگی شما را ترک خواهد گفت. مشکلات پایان پذیر است .

4 . آنچه بود و رفت ، مثل آن که نبود .
توضیح بیشتر:
خیلی وقت ها غصه های ما بابت چیزهایی است که به دست آوردیم ، بعد از دست ما رفت و می‌نشینیم و غصه می‌خوریم . مولامی‌فرمایند این هم غصه خوردن ندارد ، چون آنچه بود و رفت ، مثل اینکه از اول آن را نداشتید ، خلاص !!

5 . آنچه به دست نیامد ، مثل آن که بود و رفت .
توضیح بیشتر:
خیلی وقت ها غم و غصه های ما بابت چیزهایی ست که سعی کردیم آن را به دست بیاوریم ، ولی به دست نیامد. می نشینیم و غصه اش را می خوریم . این هم غصه خوردن ندارد چون آنچه به دست نیامد ، مثل آن که بود و رفت .

*****
یا علی، خدا در کتاب زبور داوود پیامبر وحی فرستاد که من چهار چیز را در چهار جا مخفی نمودم . به من بگو آن چهار چیز کدامند ؟
امیرالمومنین فرمود:
1 . خدا اولیای خود را در میان شما بندگان پنهان نمود پس هیچ بنده ای از بندگان خدا را کوچک مشمارید و او را مورد تحقیر قرار مدهید شاید او ولی ای از اولیای خدا باشد و شما ندانید.

2 . خدا رضا و خشنودی خود را در طاعت و عبادت شما بندگان پنهان کرد پس هیچ عبادتی را کوچک مشمارید و از آن صرف نظر نکنید شاید رضای خدا در همان عبادت کوچک شما نهفته باشد و شما ندانید.
توضیح بیشتر:
ما در اسلام یک سری عبادت های کوچک داریم که به ظاهر کوچک ا ند اما ثواب عظیمی در پشت آن خوابیده است ، مثلا دو رکعت نافله‌ی نماز عشاء که بعد از نماز عشاء ، بصورت نشسته خوانده می‌شود ، ثواب این دو رکعت به اندازه ثواب صد حج و صد عمره مقبوله در رکاب پیامبر است ، عبادت به ظاهر کوچک ولی ثوابی عظیم !! یا مثلا دو رکعت نافله ی نماز صبح ، یا وضو گرفتن قبل از خواب ، همه ی اینها ثوابی بس عظیم دارند .

3 . خدا خشم و غضب خود را در گناه و معصیت شما بندگان پنهان نمود ، پس هیچ معصیتی را کوچک مشمارید و آن را مرتکب نشوید شاید خشم خدا در همان معصیت کوچک شما نهفته باشد و شما ندانید .
توضیح بیشتر :
همانطور که می‌دانید گناهان دو دسته اند.(گناهان صغیره ، گناهان کبیره) حال می دانید در اسلام چند گناه و چند واجب وجود دارد؟ در اسلام 1553 تا واجب و 1448 تا گناه داریم.(توضیح بیشتر در کتاب اثبات الهداة علامه شیخ حر عاملی)
شایسته‌ست زین پس گناهان را ساده نپنداریم ، شاید فردایی نباشد .

4 . خدا اجابت خود را در دعاهای شما بندگان پنهان کرد پس هیچ دعایی را کوچک مشمارید و از آن صرف نظر نکنید شاید اجابت خدا در همان دعای کوچک شما نهفته باشد و شما ندانید .
توضیح بیشتر:
چرا گاهی وقتها دعاهای ما مستجاب نمی‌شود؟
قطعا خدا دعاهای ما را مستجاب می‌کند ولی گاهی همانی را که از خدا خواستیم ، خدا به ما می‌دهد اگر به مصلحت ما باشد . گاهی آن چیزی را که از خدا خواستیم ، خدا به ما نمی‌دهد چون به مصلحت ما نیست ولی در عوضش چیزی که ما از خدا نخواستیم و مصلحت ما در آن است ، خدا آن را به ما می‌دهد .
گاهی هم این دعاهای ما ذخیره قبر و آخرت ما می‌شود و در عالم برزخ و قیامت آنقدر پاداش به ما خواهد داد که آرزو می‌کنیم ای کاش هیچ دعای ما در دنیا مستجاب نمی‌شد و همه‌ی دعاها ذخیره قبر و عالم قیامت می شد .
مثل فرزندی که بیمار است و از پدر شیرینی و شکلات می خواهد!! پدر نمی‌دهد چون به مصلحت فرزند نیست ، آیا این به این معنی‌ست که پدر با فرزند دشمنی دارد ؟ خیر ، بلکه از شدت دوستی‌ست که خواسته اش را به او نمی‌دهد و پدر به فرزند دارویی می‌دهد که به مصلحت اوست گرچه فرزند این را از پدر نخواسته بود .
اکنون که سخن به اینجا رسید ، یقین دارم که تو اهل دلی و اگر نبودی ، در میان صفحات اوّل ، نوشتارم را رها می‌کردی . امید که اگر جرقه ای در نهادت زده شد ، با آن آتشی برافروزی ، که همه‌ی عمر تو را جزء گرم روانِ کوی دوست قرار دهد .

به نام خدا

اندیشه سیاسی امام علی علیه السلام:

اولین خط کلی حاکم بر اندیشه و سیره امیر مؤمنان حفظ حدود الهی و قانون گرایی است.

حضرت در عرصه سیاست خودش بیش ارز هرکس این رویکرد را پاس می داشت و به کسی هم

اجازه نمی داد به سمت تجاوز و تعدی و مرز شکنی در عرصه ی سیاست میل بکند و اگر با چنین

چیزی روبرو می شدند به سرعت آن را اصلاح می کرد و با متعدیان و قانون شکنان و با کسانی که

خودشان را در عرصه ی سیاست از قانون بالاتر می دیدند برخورد می کرد،حضرت امیر در باره خودش

تعبیر بسیار روشنی را بیان کردند،خطبه 224 نهج البلاغه:

"والله لان ابیت علی حسک السعدان مسهدا او اجر فی الاغلال مصفدا احب الیً من أن القی الله و رسوله

القیامة ظلما لبعض العباد و غاصبا لشیء من الحطام"

به خدا سوگند اگر تمام شب را روی خارهای سخت بیدار به سر برم یا مرا در غل و زنجیر بکشند،این نزد من

محبوب تر است از اینکه خدا و رسول را در روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به یکی از بندگان خدا ستم کرده

باشم یا چیزی از مال دنیا را غصب نموده باشم.

حضرت قوانین الهی را در میدان عمل سیاست به شدت پاس داشته است و کارگزاران خویش را هم به ان فرمان

داد و سفارش نمود،از نمونه های بسیار زیبا در سفارشهای امیر مؤمنان،مطلبی است که حضرت دردوره غارات بیان

فرمودند،حضرت هنگامی که می خواستند ابن هلال ثقفی را برای دفع گروههای غارتگر معاویه بفرستند به او سفارش کردند:

"اتق الله الذی الیه تصیر و لا تحتقر مسلما و لا معاهدا و لا تغصبن مالا و لا ولدا و لا دابة و إن حفیت و ترجلت و صل الصلاة لوقتها"

پروا پیشه کن نسبت به خدایی که باز گشت به سوی اوست،مبادا مسلمان یا غیر مسلمانی را که هم پیمان مسلمانان است

تحقیر کنی،مبادا فرزند کسی را با زور و اجبار همراه خودت کنی،مبادا چارپای کسی را به زور بگیری،هر چند که پا برهنه و بدون

مرکب مانده باشی و نماز را در اول وقت آن ادا کن.

ادامه دارد.....

مشورت و رایزنی:

اصل حاکم دیگر بر سیاست حکومتی حضرت امیر علیه السلام اصل مشورت در امور است.

آن حضرت همچون رسول خدا صلی الله علیه و اله اهل مشورت بودند و به اصحاب و یاران و نزدیکان

هم به آن توصیه می فرمودند.

پیشوای آزادگان در نامه ای که به سران سپاه خود نوشته در این باره فرمود:

"الا و ان لکم عندی أن لا أحتجز دونکم سرا إلا فی حرب و لا أطوی دونکم أمرا إلا فی حکم"

حق شما بر من این است که جز اسرار جنگی،هیچ چیزی را از شما پنهان نسازم و در اموری

که پیش می آید،جز در حکم الهی،بدون مشورت شما کاری انجام ندهم.

خردمندی اقتضاء می کند که انسان اهل مشورت باشد بخصوص در تصمیم گیریهای سیاسی که

عرصه پرخطری است.

اما اینکه با چه کسانی باید مشورت کرد و از مشورت با چه اشخاصی باید پرهیز نمود:

"لا تدخلن فی مشورتک بخیلا یعدل بک عن الفضلو یعدک الفقرو لا جبانا یضعفک عن الامور

و لا حریصا یزین لک الشره بالجور فان البخل و الجبن و الحرص غرائز شتی یجمعها سوء الظن بالله"

بخیل را در مشورت خود دخالت نده زیرا تو را از احسان منصرف می کند و از نیازمندی می ترساند

نیز با شخص ترسو مشورت مکن زیرا در کارها روحیه ات را تضعیف می کند همچنین حریص را به مشاورت

مگیرکه با ستمگری حرص را در نظرت زینت می دهد و همه اینها از بدگمانی به خدا سرچشمه می گیرد.

ادامه دارد....

زبیر از اولین کسانی بود که با امیرالمومنین علیه‌السلام بیعت کرد اما چندی نگذشت که بیعتش را شکست و بر علیه ایشان در جنگ جمل حاضر شد. امام علی علیه‌السلام در این جنگ نیز، دست از هدایت او نمی‌کشد و پیکی به زبیر می‌فرستد و می‌فرماید: «به زبیر بگو پسر دایى‏ تو می‌‏گوید: در حجاز مرا شناختی، و در عراق مرا نمی‌شناسى؟! چه شد كه از پیمان خود باز گشتی؟!.» نهج البلاغة ، خطبه31، ترجمه دشتى، ص: 81.

صراحت و صداقت:

سومین خط حاکم بر اندیشه سیاسی حضرت صراحت و صداقت است،آن حضرت با مردم به صراحت

و صداقت سخن می گفتو مواضع خود را آشکارا با آنها در میان می گذاشت،هرگز با مردم بی صداقتی

نکرد و سر سوزنی به مردم خلاف نگفت.

"ولیصدق راعد أهله"پیشوای هر قوم باید با مردم خود به راستی سخن گوید.

امیر مؤمنان در اولین سخنرانی حکومتی خویش مواضعش را صراحتا برای مردم مشخص کرد:

"آنچه را می گویم در عهده خویش می دانم و خود ضامن آن هستم...به خدا سوگند،هرگز حقیقتی

را از شما پنهان نداشته ام و هیچ نوع دروغی به شما نگفته ام"

اگر سیاستها شفاف باشند و همه چیز بر ملا باشد خیانت صورت نمی گیرد.خیانتها آنجا ظهور می کند

که پنهان کاری وجود داشته باشد،حضرت در فرمان حکومتی خویش به مالک دستور می دهند:

"اگر مردمان نسبت به اقدامات تو گمان کردند ستمی بر آنان روا داشته ای عذر و دلیل خود را برای

مردم اصحار کن(شفاف سازی کن)

اصحار از صحرا می آید یعنی همانطور که در صحرا چیزی مانع دید انسان نمی شود تو هم همینطور

شفاف برای مردم صحبت کن.

[h=1]غریب افتادن و راه نجات از آن[/h]

انسان موجودی مدنی الطبع است ، این را بارها شنیده یا خوانده اید . زندگی در میان دیگران جزو ذات انسان است ، تنها بودن یعنی ناقص ماندن و بارور نشدن استعدادها . آدمی همیشه از تنهایی وحشت داشته ، تنهایی است که منجربه برآورده نشدن نیازهای او گشته و او را در فراز و فرود زندگی بی یار رو یاور رها می کند . اطرافیان انسان همچون بال پرواز او هستند امّا اگر روزی از سر بی مهری او را رها کنند تکلیف چیست ؟ در این غربت تنهایی چه بر سر او خواهد آمد ؟
[h=2]نزدیکان و ثمره وجود آنان[/h] امام علی (علیه السلام) فرمودند : فرد هر اندازه صاحب مال و مکنت و امکانات باشد از خویشاوندان خویش بی نیاز نیست زیرا در هنگام هجوم با دست و زبان از او دفاع می کنند و در رعایت و توجّه به او با انگیزه ترین افراد هستند و در هنگام حادثه و مصیبت مهربانترین افراد نسبت به او می باشند . اگر فرد قدر این اقارب را نشناخت و از آنها فاصله گرفت باید بداند در این قطع ارتباط او ضرر کرده ، چرا که او با این عمل خویش دست یاری جماعتی را از خود کوتاه کرده در حالیکه آن جماعت تنها یک دست و نیرو و بازو را از دست داده اند .

[h=2]مطرود شدن از خویشاوندان با وجود مفید بودن[/h] گاهی آدمی خود با عملکرد ناشایست خویش خود را از نعمت وجود دوستان محروم می کند امّا گاهی بلعکس است ، فرد با وجود توانایی ها و قابلیت هایش مورد توجّه نزدیکانش قرار نگرفته و آنان حق و حقوق او را رعایت نمی کنند و با بی توجّهی به او و حتی اذیّت و آزارهایشان او را در تنهایی عذاب آور ناعادلانه ایی رها می سازند . فرد مطرود چه باید بکند ؟ بانزدیکانش درگیر شود ؟ منزوی شود و زانوی غم بغل بگیرد ؟ حسرت بخورد و اعتماد به نفسش را از دست بدهد و خود را ضعیف و بی فایده و به درد نخور تصور کند و یا در آخر قید دین و دنیا را زده و مرتکب خطاهای بزرگ شود ؟

[h=2]یک راه نجات[/h] وجود آدمی شریف تر از این است که خد را فدای شرایط سازد . وجود انسان نیازمند پر و بال یافتن است و اصلاً بودن انسان برای کامل شدن است زمانی که شرایط زمان و مکان مناسب حال انسان نبوده و زمینه پیشرفت او را فراهم نمی سازد چاره چیست جز تغییر شرایط حاضر ؟ باید به فکر یک انقلاب بود و این انقلاب با حرکت آغاز می شود و کلید اول آن رها شدن است و رها کردن . اگر اطرافیان کوچکترین توجّهی به وی ندارند و سنگ نیز جلوی پای انسان می اندازند قحط البشر که نیست و خداوند مهربانتر از اطرافیان تو به توست . شرایطی را برایت مهیّا می سازد تا دوستان و نزدیکانی بیابی که نزدیک تر از نزدیکانت به تو و تو برایشان عزیزتر از عزیزانشان باشی . و اینگونه است که پروردگار هستی دورها را برای او مقدر داشته و جبران محرومیّت های او نموده و برای آنچه از دست داده جانشین و جبران کننده ای قرار می دهد .

[h=2]هجرت را آغاز کن[/h] بنابراین فرد به جای هرز رفتن و افسرده شدن و تباه کردن زندگیش باید به دنبال چیزی باشد که مولایمان بدان اشاره کرده است : و کسانی که نزذیکانش او را واگذارند بیگانه او را پذیرا باشد . ( نهج البلاغه دشتی / حکمت 14 ) و آن پیدا کردن دیگرانی است که برای او مهیّا و مقدر شده اند و این اساس فلسفه هجرت است و قومی و فردی هجرت نکرد مگر اینکه آباد شد و به وسعت رسید « من یهاجر فی سبیل الله یجد فی الارض مراغما کثیره وسعه » (نساء 100 ) و نمونه عالی آن هجرت رسول الله است که حق او را نشناختند و به او بی اعتنا شده و ضایعش کردند و دورتر ها یعنی اهل مدینه و قبیله ی اوس و خزرج با آغوش باز پذیرای او شدند .

[h=2]غریب کیست ؟[/h] آیا غریب کسی است که خویشاوندان سببی و نسبی او در اطرافش نباشند و یا اینکه کسی است که از خانواده و خاندان خود جدا شده و در شهر دیگری به سر می برد ؟ نگاه امام به غریبی و غربت نگاه تازه ایی است ؛ می فرمایند : بسا دوری که از هر نزدیکی نزدیک تر و بسا نزدیکی که از هر دوری از آدمی دورتر است ، غریب کسی است که دوستی نداشته باشد . ( نهج البلاغه دشتی / نامه 31 )
جدا از خویشاوندان بودن امّا در کنار دوستان واقعی بودن واژه غریبی را معنای دگر می بخشد دیگر در این حالت غربت معنا ندارد . غریب کسی است که در میان خویشاوندان و دوستان و آشنایان باشد امّا او را نشناسند و حق او را به درستی ادا نکنند . و غریب کسی است که دوستی واقعی نداشته باشد ، دوستی که به درستی او را بشناسد و او را درهمه حال همراهی و یاری کند و غریب کسی نیست جز امام غایب که نه به درستی می شناسیمشان و نه یاری در امر ظهورشان می کنیم و هر یک ازما فقط ادّعای دوستی اش را داریم و او تنهاست و غریب .

... از نظر مفهوم زهد در فلسفه ى اسلام هيچ مانعى ندارد كه شخص زاهد ثروتى داشته باشد كه از آن به نفع مردم استفاده كند در حالى كه اگر سرمايه بسيار كمى داشته باشد و در آن چنان فرورود كه از ديگران غافل بماند دنيا پرست است . لذا در نهج البلاغه در خطبه علاء بن زياد حارثى "خطبه 209" مى خوانيم كه نبه هنگامى كه از او عيادت كرد نخست به خانه وسيع و پهناورش ايراد نمود و سپس فرمود اگر اين خانه پناهگاه مردم محروم باشد هيچ مانعى ندارد يعنى داشتن يك خانه در يك صورت ''دنيا پرستى'' است و در صورت ديگر ''زهد'' اگر به آن از دريچه ى فردى بنگرد دنيا پرستى است و اگر از دريچه ى اجتماع به آن نگاه كند زهد است، اتفاقا در ذيل همين خطبه مى خوانيم كه على "ع" برادر او ''عاصم بن زياد'' را كه زهد را به معنى قطع پيوند از اجتماع و پوشيدن لباس خشن و تنها پرداختن به عبادت و جدا شدن از هر گونه فعاليت و كار تفسير كرده بود، سخت مورد ملامت قرار داد و به او تاكيد كرد كه اسلام از چنين زهدى بكلى بيگانه است.

[h=1]شناخت معاويه[/h]امام على عليه السلام در معرّفى معاويه فرمود:
اَلا و اِنّ مُعاوِيَةَ قَادَ لُمَة مِنَ الْغُواةِ وَ عَمسَّ عَلَيْهِمُ الْخَبَرَ حَتَّى جَعَلوا نُحُورَهم اَغْراضَ المنيّة
(آگاه باشيد معاويه گروهى از تبهكاران متجاوز را بسيج كرد، و كانال هاى اطّلاعات و اخبار حق را بر آنان بَست تا آنجا كه حاضرند گردن هاى خويش را زير شمشير قرار دهند) (48)

در سخنی از امام على (علیه السلام) آمده است: «وَلا تُحاسِدوا؛ فَإِنَّ الْحَسَدَ یَأْكُلُ الإیْمانَ كَمَا تَأْكُلُ النّارُ الْحَطَبَ؛ هرگز حسادت نورزید؛ زیرا حسد، ایمان را مى ‌خورد چنان كه آتش، هیزم را نابود مى ‌كند.» نهج‌ البلاغه، خطبه 86.

[h=1]علل فتنه در کلام امیرالمومنین علیه السلام[/h]
فتنه در لغت به معنای كفر، گمراهی،آشوب،امتحان و آزمایش كردن و معانی دیگر آمده است. اما در اصطلاح به معنای اختلاف مردم در عقاید و آرائشان است. به طوری كه سبب ایجاد ناآرامی و تشویش در بین آنها، برای رسیدن به اهداف خاصی می شود. در شناخت جریان فتنه شاید هیچ کس و هیچ زمانى به اندازه امام على‏ علیه السلام و زمان آن حضرت، جریان فتنه و نفاق خود را عیان و آشکار نکرد. با نگاه اجمالى به نهج‏البلاغه امیر مۆمنان على‏ علیه السلام در خطبه‏ها و نامه‏ها و حکمت‏هاى بسیارى به جریان فتنه و نفاق و منافقان اشاره دارد.

[h=2]ریشه فتنه ها[/h] امام علی علیه السلام در خطبه 50 نهج البلاغه می فرماید: «انما بدء وقوع الفتن اهواء تتبع و احکام تتبدع یخالف فیها کتاب الله و یتولی علیها رجال رجالا علی غیردین الله (1) ; همانا ابتدای بروز آشوب ها و فتنه ها، هواها است که مورد تبعیت قرار می گیرند و احکامی است که بدعت گذاشته می شوند. در این فتنه ها با کتاب خدا مخالفت می شود و مردانی از مردان دیگر بر مبنایی غیر از دین خدا تبعیت می کنند.»

در این خطبه امام علیه السلام علت فتنه ها را دو چیز می داند:
1 - تبعیت هوای نفس:
اولین عامل فتنه، تبعیت از هوای نفس یاشیطان درون است. این شیطان می کوشد تا به گوهر جان آدمی دستبرد زند و سرمایه های گرانبهایش را به نابودی کشد. او انسان را با آرزوهایش سرگرم می کند، تا از مقصد اصلی بازماند. او می خواهد یاد خدا را از صفحه دل و زندگی آدمی به کلی پاک کند. پیروی از هوای نفس، شیطان را بر جان مسلط می کند و تا از انسان لاشه ای انسان نما باقی نگذارد، از پای نمی نشیند. نفس اماره با داشتن خواهش های بی پایان، زینت آرایی گناه و هموار کردن و آسان نمایی جرم های سنگین، در به خطر انداختن انسان ید طولایی دارد و اگر یکه تاز صحنه جان شود، عقل را به اسارت می گیرد. امام سجاد علیه السلام می فرماید: «کم من عقل اسیر تحت هوی امیر». خدایا! از نفس سرکشی به تو شکوه می کنم که بسیار به بدی ها فرمان می دهد و در خطاها می شتابد. (2)

نمونه ای از همکاری نفس با شیطان، در جنگ نهروان ظهور پیدا کرد. امام علیه السلام بر بالای جنازه کشتگان نهروان فرمود: بدا به حال شما! آن که شما را فریب داد، زیانتان رساند. به آن حضرت عرض کردند: ای امیرمۆمنان! چه کسی آنان را فریب داد؟ فرمود: شیطان گمراه کننده و نفس های فرمان دهنده به بدی آنان را فریفته آرزوها ساخت و راه را برای نافرمانی بپرداخت. به پیروز کردنشان وعده کرد و به آتش شان درآورد. (4)
هرچه انسان نفس را خوار و خواهش هایش را لگدکوب کند، شیطان را خوار و پایمال کرده است. امام علیه السلام می فرماید: با خواسته های نفس مخالفت کنید، تا بر شیطان چیره شوید. (5)
کسب همه کمال ها در گرو مبارزه با نفس سرکش است. شخصی به حضرت محمد صلی الله علیه وآله عرض کرد: ای رسول خدا(صلی الله علیه وآله)! راه رسیدن به معرفت حق چیست؟ آن حضرت فرمود: شناخت خویش. او گفت: راه موافقت حق چگونه است؟ آن حضرت فرمود: مخالفت نفس. او پرسید: راه رسیدن به خشنودی حق چیست؟ آن حضرت فرمود: خشم بر نفس. اوسۆال کرد: راه رسیدن به وصل حق چیست؟ پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود: بریدن از نفس. او پرسید: راه نزدیکی به خدا چیست؟ آن حضرت فرمود: دوری از نفس. او گفت: چگونه می توان به همه اینها رسید؟ آن حضرت فرمود: کمک خواستن از خدا علیه نفس. (6)
البته نباید فراموش کرد که گاهی انسان خیال می کند نفس سرکش را رام کرده و یا کشته است، اما در واقع:
نفس اژدرهاست او کی مرده است از غم بی آلتی افسرده است گربیابد آلت فرعون او که به امر او همی رفت آب جو آنگه او بنیاد فرعونی کند راه صد موسی و صدهارون زند. (7)
2 - بدعت گذاری در دین:
در تعریف بدعت گفته اند: «ادخال مالیس من الدین فی الدین.»; داخل کردن چیزی که از دین نیست، در دین.
احادیث زیادی در مذمت بدعت و بدعت گذاری وارد شده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: هرگونه بدعتی، گمراهی است و هر گمراهی، در جهنم است. (8)
امام علی علیه السلام فرمود: اهل بدعت کسانی هستند که با رای و هوای خود با خدا و رسولش مخالفت می کنند. (9)
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: کسی که به بدعت گذاری روی خوش نشان دهد، در از بین بردن دین کمک کرده است.(10)
نیز فرمود: اگر بعد از من، اهل بدعت و شبهه افکنان در دین را دیدید، از آن ها بیزاری بجویید و آنان را سب و لعن کنید تا جرات نکنند دین شما را فاسد کنند. (11)
و در مورد وظیفه علما در مقابله با بدعت گذاری، فرمود: هنگامی که بدعت ها در امت من ظاهر شد، بر عالمان واجب است علمشان را اظهار کنند و اگر کسی چنین نکند، لعنت خدا بر او باد! (12)

[h=2]هنگام بروز فتنه چه کنیم؟[/h] امام علی علیه السلام می فرمایند: كن فی الفتنه كابن اللبون لا ظهر فیركب، ولاضرع فیحلب(13) در زمان فتنه و تبهكاری مانند بچه شتر باش كه نه پشت دارد بر آن سوار شوند(توانایی سواری دادن ندارد) و نه پستانی كه از آن شیر بدوشند. (بچه شتر در بین شتران زندگی می كند؛ ولی نه به كسی سواری می دهد؛ چون قدرت آن را ندارد و نه شیر می دهد چون پستانی ندارد.)

[h=2]گوشه گیری یا هوشیاری؟[/h] امام علی (علیه السلام) با تشبیه انسان مومن به بچه شتر نر در هنگام فتنه ها در صدد بیان این نكته است كه هر مومن هوشیار نیز باید در هنگامه فتنه در میان مردم باشد و زندگی عادی خود را بگذراند ولی نباید خود را وسیله فتنه گران قرار دهد و در جهت منافع آنان گام بردارد.
امام پیروان خود را به هوشیاری و زیركی فراخوانده و به همكاری نكردن با فتنه گران و تایید و تقویت ننمودن افكار و اهداف منحرف آنها فرموده است تا بدین وسیله فتنه تضعیف شود و از بین برود، چرا كه عدم حمایت از فتنه، باعث از بین رفتن فتنه می شود.
حال بیاییم خود قضاوت كنیم و بیندیشیم که تا چه حد در هنگام بروز فتنه ها سربلند بودیم و خداوند متعال و معصومین علیهم السلام را خشنود كردیم؟

پی نوشت ها:
1. نهج البلاغه، خطبه 50.
2. مناجات شاکین.
3. غررالحکم، 1243.
4. نهج البلاغه، حکمت 323.
5. معجم الفاظ غررالحکم، ص 571.
6. سفینة البحار، ج 2.
7. مثنوی معنوی، ج 2، دفتر سوم، ص 6.
8. میزان الحکمة، ج 1، ص 381.
9. همان.
10. همان، ص 382.
11. همان.
12. همان، ص 384.
13. نهج البلاغه، حکمت 1.

[h=1]شکر نعمت ،نعمتت افزون کند ![/h]
امیرالمومنین علی علیه السلام در حکمت 244 نهج البلاغه می فرمایند: خداوند در هر نعمتى حقى دارد.كسیكه حقش را ادا كند نعمت او را افزون كند و كسی كه كوتاهى كند نعمت را در خطر زوال قرار مى‏دهد. و سوال و نکته اصلی در این نوشتار این است که حق خداوند در برابر نعمت هایی که به بندگانش عطا می کند چیست؟

[h=2]کوچکترین حق خداوند[/h] حضرت علی علیه السلام، خود جواب سوال مطرح شده را با صراحت بیان داشته و می فرمایند: کمترین حق خدا بر عهده شما اینکه از نعمت های الهی در گناهان یاری نگیرید. (نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/ حکمت 330) و این حقی کوچک و در عین حال بزرگ و چشم گیر است، چرا که تمام هستی انسان، نعمتی است که خداوند به وی عطا نموده و در انجام کوچکترین خطا و گناهی لاجرم باید از اعضای خویش اعم از جسمانی و روحانی مدد جوید و در این صورت با استفاده از هر یک از اعضای وجودی خویش و یا نعمت های خارجی که خداوند به وی عطا نموده، نافرمانی خداوند و در نهایت تضییع حق او نموده است. استمداد از نعمت های خداوند در نافرمانی او یعنی ضایع کردن حق خداوند در برابر نعمت هایش.

[h=2]هدف از وجود نعمت ها چیست؟[/h] از دیگر حقوق خداوند در برابر نعمت هایش علت وجود نعمت های گوناگون در اختیار انسان می باشد که با معرفت بدان، می توان حق خداوند در برابر آن را نیز به جای آورد. در یک جمله می‌توان گفت هدف از خلقت انسان عبودیت و رسیدن به مرتبه کمال و استفاده از رحمت بی‌پایان الهی است. و دیگر مخلوقات خداوند نیز یاری گر او در رسیدن به سر منزل مقصود می باشند، از این رو حضرت می فرمایند: اى مردم!از خدا بترسید!هیچ كس بیهوده و عبث آفریده نشده كه به لهو وبازى پردازد،و سر خود رها نگردیده تا به كارهاى لغو و بى ارزش مشغول شود دنیاى‏دلپسندش،جاى آخرتى كه باید نگرى زشت در نظرش جلوه كرده است،نگیرد،آن‏مغرورى كه بدنیا ظفر یافته بلند همت تر از آن كسى نیست كه به كمترین سهم از آخرت‏دست پیدا كرده است. ( حکمت 370)

[h=2]مصرف مال در جای خود[/h] با شناخت صحیح نعمت و با معرفت به فلسفه وجودی و رسالتی که در پی خلق آن نهفته است می توان نعمت را در جایگاه صحیح خود مصرف داشت. گاهی وجود نعمتی در دست فرد مبنی بر بخشش و سود رساندن آن به دیگری است. حضرت امیر در این باره می فرمایند: خدا را بندگانی است که برای سود رساندن به دیگران نعمت های خاصی به آنان بخشیده تا آنگاه که دست بخشنده دارند نعمت ها را در دستشان باقی می گذارد و هرگاه از بخشش دریغ کنند نعمت ها را از دستشان گرفته و به دست دیگران خواهد داد. ( حکمت 425)
کوته سخن آنکه تمامی موارد مذکور را می توان به عنوان شرح و بسط مورد اولی یعنی، کوچکترین حق خداوند دانست چرا برای حفظ چنین مرتبه لاجرم باید مراتب فوق ذکر را نیز مراعات کرده و آنها در نظر داشت، امید که خداوند ما را از حق گذاران درگاهش قرار دهد.

به نام خدا

ادامه بحث اندیشه سیاسی حضرت علی علیه السلام:

صراحت و صداقت:

سومین خط حاکم بر اندیشه سیاسی حضرت صراحت و صداقت است،آن حضرت با مردم به صراحت

و صداقت سخن می گفتو مواضع خود را آشکارا با آنها در میان می گذاشت،هرگز با مردم بی صداقتی

نکرد و سر سوزنی به مردم خلاف نگفت.

"ولیصدق راعد أهله"پیشوای هر قوم باید با مردم خود به راستی سخن گوید.

امیر مؤمنان در اولین سخنرانی حکومتی خویش مواضعش را صراحتا برای مردم مشخص کرد:

"آنچه را می گویم در عهده خویش می دانم و خود ضامن آن هستم...به خدا سوگند،هرگز حقیقتی

را از شما پنهان نداشته ام و هیچ نوع دروغی به شما نگفته ام"

اگر سیاستها شفاف باشند و همه چیز بر ملا باشد خیانت صورت نمی گیرد.خیانتها آنجا ظهور می کند

که پنهان کاری وجود داشته باشد،حضرت در فرمان حکومتی خویش به مالک دستور می دهند:

"اگر مردمان نسبت به اقدامات تو گمان کردند ستمی بر آنان روا داشته ای عذر و دلیل خود را برای

مردم اصحار کن(شفاف سازی کن)

اصحار از صحرا می آید یعنی همانطور که در صحرا چیزی مانع دید انسان نمی شود تو هم همینطور

شفاف برای مردم صحبت کن.

زمانه شناسی:

زمانه شناسی از ضروریات سیاست است،درک حوادث،وقایع،شناخت جریانات،غایب نبودن از مناسبات بین المللی

از اساسی ترین موضوعات علم سیاست است که بدون آن تصمیم گیری و اقدام درست سیاسی بی معنا خواهد

بود،هرچه شناخت زمانه عمیق تر و وسیع تر باشد میزان فریب خوردگی در سیاست و فرو غلتیدن در دام ها و تصمیم

گیریهای نادرست سیاسی کمتر خواهد بود.

در زندگی و اندیشه سیاسی حضرت امیر علیه السلام این خط فکری را برجسته و حاکم بر مناسبات سیاسی

ایشان می بینیم،بعد از ما جرای ثقیفه و بیعت بعضی از سران با ابابکر،ابوسفیان رهبر حزب اموی،در صدد بر آمد

که با اظهار طرفداری از امام و پیشنهاد بیعت با وی جامعه اسلامی را به جنگ داخلی سوق بدهد و بهره خود را

ببرد.وقتی به همراه ابن عباس نزد امیر المؤمنان آمد و پیشنهاد خود را برای بیعت با امام مطرح کرد،امام طرح توطئه

او را با بینش عمیق خود رسوا کرده و مردم را متوجه این شیطنت نموده و فرمود:

"ایها الناس شقوا امواج الفتن بسفن النجاة....ومجتنی الثمرة لغیر وقت ایناعها کالزارع بغیر أرضه"

ای مردم موج های فتنه را با کشتی های نجات بپیمائید ...و آنکه میوه را نارسیده چیند،همچون کشاورزی

است که زمین دیگری را برای کشت گزیند.

امیر مؤمنان علیه السلام با رد پیشنهاد ابوسفیان و روشن کردن اذهان مردم نسبت به این جریان نگذاشتند

حزب اموی در آن شرایط جامعه نوپای اسلامی را به جنگ داخلی بکشانند و در این میان بهره قدرت طلبانه

خود را ببرند.

عتدال و میانه روی

امیر مؤمنان علیه السلام هر گونه افراط و تفریط در تصمیمات و اقدامات سیاسی را ممنوع می دانستند

و انحراف به چپ و راست را گمراهی تلقی می کردند،حضرت معتقد بودند که جاده حق و مسیر الهی

و سنت نبوی از افراط و تفریط به دور است.آن حضرت بعد از بیعت مردم با ایشان فرمود:

الیمین و الشمال مضله و طریق الوسطی هی الجاده علیها باقی الکتاب و آثار النبوة و منها منقذ

السنة و الیها مسیر العاقبه"

انحراف به راست و چپ گمراهی استو راه مستقیم و میانه جاده وسیع حق است.کتاب باقی ابدی

و آثار نبوت بر این راه پرتو افکن است.پیشرفت سنت از همین راه است و به عاقبت دست یافتن از

همین مسیر است.

حضرت در جای دیگر تصریح می فرمایند:"طریقتنا القصد"راه و روش ما میانه روی است.

بلاذری از قول عبید انصاری نقل نموده است:من روز قتل عثمان به نزد علی علیه السلام رفتم

از من پرسید: بیرون چه خبر است؟ گفتم:شر بود و خلیفه عثمان کشته شد.

حضرت استرجاع کرد و فرمود:"انا لله و انا الیه راجعون"بعد این سخن را که رضی در حکمت 268

نقل کرده،فرمود:

"آحبب حبیبک هونا ما عسی أن یکون بغیک یوما و أبغض بغیضک هونا ما عسی آن یکون حبیبک

یوما ما"

دوستت را از سر اعتدال دوست بدار شاید روزی دشمنت گردد،دشمنت را از روی اعتدال دشمن

دار شاید روزی دوستت گردد.

علی علیه السلام در پاسخ به حارث همدانی که به حضرت گفته بود شیعیان شما سه دسته شده اند

یا افراطی و غلو کننده اند یا میانه رو و همراه شما و یا در تردید و حیرتند نمی دانند بروند یا باز گردند!

حضرت فرمود:"الا خیر شیعتی النمط الاوسط الیهم یرجع الغالی و بهم یلحق التالی"

بدان بهترین شیعیان من گروه میانه اند که اهل غلو و تندروی باید به آنها برگردند و عقب ماندگان

باید به ایشان برسند.

حضرت در عهد نامه مالک و در مواضع سیاسی و حکومتی وی را به اعتدال فرا می خواند:

"ولیکن احب الامور الیک اوسطها فی الحق"باید در بین کارها آن بیشتر نزد تو محبوب باشد

که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند.

[h=1]چرا روزه واجب شد؟

[/h]قال امیرالمومنین علیه السلام:
فرض الله الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق

خداوند روزه را واجب كرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.
نهج البلاغه، حكمت 252

امام علی علیه السلام می فرماید:
«خداوند کلید گنجینه ها(ی رحمتش) را در دستان تو قرار داده است، که به تو اجازه داده از او درخواست کنی تا هر گاه بخواهی، درهای نعمتش را با دعا بگشایی و بارش باران رحمتش را طلب نمایی؛ پس اگر اجابت دعایت به تأخیر افتاد، این تأخیر تو را ناامید نسازد».( نهج البلاغه ، نامه 31)

آینده نگری و عاقبت اندیشی:

یکی دیگر از محورهای اصلی اندیشه سیاسی امام علی علیه السلام دور اندیشی و توجه به عواقب امور است.

آن حضرت بر منبر کوفه چنین فرمودند:"ایها الناس...لا خیر فی دنیا لا تدبیر فیها"ای مردم در دنیایی که در ان تدبیر نباشد

خیری نیست.

مشی سیاسی بدون بررسی همه جانبه و آینده نگری موجب اتلاف استعدادها،امکانات و فرو رفتن در مهلکه

هاست.

حضرت امیر (ع)تعبیر بسیار لطیفی دارند که می تواند در این راستا بسیار راهگشا باشد:

"قدرّ ثم اقطع و فکر ثم انطق و تبین ثم اعمل"اندازه بزن،آنگاه ببر و بیندیش،آنگاه سخن بگو و تبیین کن آنگاه اقدام نما

در نزد امیر المؤمنین علیه السلام نشانه یک سیاست صحیح،،خردمندانه و اصولی،عاقبت اندیشی و اینده

نگری است.

چنانچه در سخنان حضرت آمده است:أدل شیئ علی غزارة العقل حسن الدبیر"بهترین دلیل

زیادی عقل حسن تدبیر است.

مواضع امیر مؤمنان علی علیه السلام خود بهترین نمونه حسن تدبیر،آینده نگری و عاقبت اندیشی است

و حضرت به شدت بر این خط عمل کردند و مبتنی بر همین عمل؛جامعه اسلامی،امت اسلامی و میراث نبوی

را حفظ کردند.اگر امیر مؤمنان عاقبت اندیشی نداشتند چیزی به عنوان دین باقی نمی ماند

چنان که حضرت در برخی از بیاناتشان به همین اشاره کردند که:

إنّ اللّه لمّا قبض نبیه(ص) استأثرت علینا قریش بالأمر و دفعتنا عن حق نحن أحق به من الناس.....

چون خداوند پیامبرش را نزد خود برد،قریش با خودکامگی بر ضد ما بپا خاست و ما را از حقی که

بدان از همه سزاوارتر بودیم باز داشت،پس چنان دیدم که شکیبایی و بردباری بر آن بهتر از پراکنده

ساختن مسلمانان و ریختن خون ایشان است،زیرا مردم تازه مسلمان بودند و دین همچون مشک

آکنده از شیر بود که کمترین غفلتی ان را تباه می کرد و کوچکترین تخلفی آن را واژگون می ساخت.

امیرمؤمنان علی علیه السلاممسائل زودگذر را فدای مسائل اساسی کرد و وحدت مسلمانان و

پایندگی اسلام را بر دیگر امور مقدم داشت.حضرت در تمام دوران بیست و پنج ساله بر کناری از زمامداری

مسلمانان با اینده نگری و عاقبت اندیشی حافظ وحدت جامعه و پاسدار امین دین بود و آنگاه هم که با

اصرار مردم زمام امور را به دست گرفت در اداره امور و در رویارویی با مشکلات،بحرانها،فتنه ها،جنگهای داخلی

و اشوبها با عاقبت اندیشی خود آسیبها و هزینه های تحمیل شده به جامعه را به حداقل رساندند.

چنانکه در مقابل پیمان شکنی طلحه و زبیر ضمن خطبه ای،در باره پیمان شکنان فتنه جمل فرمود:

"ما زالت أنتظر بکم عواقب الغدر و أتوسمکم بحلیة المغترین حتی سترنی عنکم جلباب الدین و بصرنیکم

صدق النیة أقمت لکم علی سنن الحق فی جواد المضلة حیث تلتقون و لا دلیل و تحتفرون و لا تمیهون"

پیوسته پیمان شکنی شما را می پاییدم و نشان فریفتگی را در چهره هایتان می دیدم،راه دینداران

را می پیمودید و آن نبودید که می نمودید،به صفای باطن درون شما را می خواندم و بر شما حکم به

ظاهر می راندم،بر راه حق ایستادم و آن را از راههای گمراهی جدا کردم و به شما نشان دادم،در حالیکه

می پوئیدید و راهنمایی نمی دیدید،چاه می کندید و به ابی نمی رسیدید.

ادامه دارد....

امام علی علیه السلام در خطبه 50 نهج البلاغه می فرماید: «انما بدء وقوع الفتن اهواء تتبع و احکام تتبدع یخالف فیها کتاب الله و یتولی علیها رجال رجالا علی غیردین الله (1) ; همانا ابتدای بروز آشوب ها و فتنه ها، هواها است که مورد تبعیت قرار می گیرند و احکامی است که بدعت گذاشته می شوند. در این فتنه ها با کتاب خدا مخالفت می شود و مردانی از مردان دیگر بر مبنایی غیر از دین خدا تبعیت می کنند.»

[h=1]

[/h]الإمام الباقر عن آبائه علیهم‏السلام: خَطَبَ أمیرُالمُؤمِنینَ علیه‏السلام فی أوَّلِ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ فی مَسجِدِ الكوفَةِ، فَحَمِدَ الله‏َ بِأَفضَلِ الحَمدِ و أشرَفِها و أبلَغِها، و أثنى عَلَیهِ بِأَحسَنِ الثَّناءِ، و صَلّى عَلى مُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ صلى‏الله‏علیه‏و‏آله، ثُمَّ قالَ:
«أیُّهَا النّاسُ، إنَّ هذَا الشَّهرَ شَهرٌ فَضَّلَهُ الله‏ُ عَلى سائِرِ الشُّهورِ كَفَضلِنا أهلَ البَیتِ عَلى سائِرِ النّاسِ؛ و هُوَ شَهرٌ یُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ السَّماءِ و أبوابُ الرَّحمَةِ، و یُغَلَّقُ فیهِ أبوابُ النِّیرانِ؛ و هُوَ شَهرٌ یُسمَعُ فیهِ النِّداءُ، و یُستَجابُ فیهِ الدُّعاءُ، و یُرحَمُ فیهِ البُكاءُ؛ و هُوَ شَهرٌ فیهِ لَیلَةٌ نَزَلَتِ المَلائِكَةُ فیها مِنَ السَّماءِ؛ فَتُسَلِّمُ عَلَى الصّائِمینَ وَالصّائِماتِ بِإِذنِ رَبِّهِم إلى مَطلَعِ الفَجرِ، و هِیَ لَیلَةُ القَدرِ؛ قُدِّرَ فیها وِلایَتی قَبلَ أن خُلِقَ آدَمُ علیه‏السلام بِأَلفَی عامٍ، صِیامُ یَومِها أفضَلُ مِن صِیامِ ألفِ شَهرٍ، وَالعَمَلُ فیها أفضَلُ مِنَ العَمَلِ فی ألفِ شَهرٍ ... .(1)
امام باقر علیه‏السلام به نقل از پدرانش علیهم‏السلام روایت می‌كند: حضرت على علیه‏السلام در اوّلین روز ماه رمضان در مسجد كوفه خطبه خواند. پس خدا را به بهترین ستایش و برترین و رساترین ثنا ستود و بر پیامبرش محمّد صلى‏الله‏علیه‏و‏آله درود فرستاد. سپس فرمود:
«اى مردم! این ماه، ماهى است كه خداوند، آن را بر ماه‏هاى دیگر برترى داده است، مانند برترى ما اهل‏بیت بر دیگر مردم. و آن، ماهى است كه درهاى آسمان و درهاى رحمت، در آن گشوده مى‏شوند و درهاى آتش در آن بسته مى‏گردند. و ماهى است كه در آن ندا شنیده مى‏شود و دعا مستجاب مى‏گردد و گریه مورد ترحّم قرار مى‏گیرد .
ماهى است كه در آن، شبى وجود دارد كه فرشتگان از آسمان فرود آمده، بر مردان و زنان روزه‏دار، به اذن پروردگارشان تا طلوع سپیده سلام مى‏دهند و آن شب، "شب قدر" است . دو هزار سال پیش از آن كه آدم علیه‏السلام آفریده شود، ولایت من در آن شب، مقدّر شد. روزه گرفتن آن، برتر از روزه‏دارى هزار ماه است و عمل در آن، برتر از عمل در هزار ماه است .
اى مردم! خورشید ماه رمضان بر مردان و زنان روزه‏دار، با رحمت مى‏تابد و ماه آن با رحمت بر آنان نورافشانى مى‏كند و هیچ روز و شبى از این ماه نیست، مگر آن كه پروردگار متعال، بر سر این امّت، نیكى مى‏افشاند. پس هر كس از ریزش نعمت الهى ذرّه‏اى بهره‏مند گردد، در روز دیدارش با خدا، نزد خداوند، گرامى خواهد بود و هیچ بنده‏اى نزد خدا گرامى نگردد، مگر آن كه خداوند، بهشت را جایگاه او قرار مى‏دهد .
«اى مردم! این ماه، ماهى است كه خداوند، آن را بر ماه‏هاى دیگر برترى داده است، مانند برترى ما اهل‏بیت بر دیگر مردم. و آن، ماهى است كه درهاى آسمان و درهاى رحمت، در آن گشوده مى‏شوند و درهاى آتش در آن بسته مى‏گردند. و ماهى است كه در آن ندا شنیده مى‏شود و دعا مستجاب مى‏گردد و گریه مورد ترحّم قرار مى‏گیرد .

بندگان خدا! این ماه شما، همچون دیگر ماه‏ها نیست. روزهایش برترین روزهاست و شب‏هایش برترین شب‏ها و ساعاتش برترین ساعات است. آن، ماهى است كه شیطان‏ها در آن در بند و زندانى‏اند؛ ماهى كه خداوند در آن، روزى‏ها و اجل‏ها را مى‏افزاید و میهمانان خانه‏اش را مى‏نویسد؛ ماهى كه اهل ایمان با آمرزش و رضاى الهى، با شادى و نعمت‏هاى الهى، و با خشنودى فرمانرواى دادگر و توانا، پذیرفته مى‏شوند.
اى روزه‏دار! در كار خویش نیك بنگر، كه در این ماه، میهمان پروردگار خویش هستى . بنگر كه در شب و روزت چگونه‏اى و چگونه اعضاى خود را از نافرمانى خدا حفظ مى‏كنى. بنگر تا مبادا شب در خواب باشى و روز در غفلت؛ پس این ماه بر تو بگذرد و بار گناهت همچنان بر دوشت مانده باشد؛ پس آنگاه كه روزه‏داران پاداش‏هاى خود را مى‏گیرند، تو از زیانكاران باشى و آنگاه كه به كرامت فرمانرواى خویش نایل مى‏شوند، از محرومان گردى و آنگاه كه به همسایگى با پروردگارشان سعادتمند مى‏شوند، تو از طردشدگان باشى!
اى روزه‏دار! اگر از درگاه صاحبت رانده شوى، به كدام درگاه روى خواهى آورد؟ و اگر پروردگارت محروم سازد، كیست كه روزى‏ات دهد؟ و اگر تو را خوار شمرد، كیست كه اكرامت كند؟ و اگر ذلیلت ساخت، كیست كه عزّتت بخشد؟ و اگر تو را واگذاشت، كیست كه یارى‏ات كند؟ و اگر تو را در جمع بندگانش نپذیرفت، بندگى‏ات را به آستان چه كس خواهى برد؟ و اگر از خطایت در نگذشت، براى آمرزش گناهانت به كه امید خواهى بست؟ و اگر حقّ خویش را از تو طلبید، حجّت تو چه خواهد بود؟
اى روزه‏دار! در شب و روزت با تلاوت كتاب خدا، به او تقرّب بجوى، كه همانا كتاب خدا، شفیعى است كه روز قیامت، شفاعتش براى قرآن‏خوانان پذیرفته است و با خواندن آیات آن، از درجه‏هاى بهشت بالا مى‏روند.

مژده اى روزه‏دار! تو در ماهى هستى كه روزه‏دارى‏ات در آن، واجب، نَفَس كشیدنت در آن، تسبیح، خُفتنت در آن، عبادت، طاعتت در آن، پذیرفته، گناهانت در آن، آمرزیده، صداهایت در آن، شنیده ‏شده، و مناجات در آن، مورد ترحّم است. از حبیبم پیامبر خدا شنیدم كه مى‏فرمود:
"خداوند متعال را در هنگام افطار هر شب ماه رمضان، آزادشدگانى از آتش است كه شمار آنان را كسى جز خداوند نمى‏داند. شمار آنان، نزد او در علم غیب است. پس چون آخرین شب این ماه شود، خداوند به شمار همه كسانى كه در تمام این ماه آزاد كرده، آزاد خواهد نمود."
اى روزه‏دار! در شب و روزت با تلاوت كتاب خدا، به او تقرّب بجوى، كه همانا كتاب خدا، شفیعى است كه روز قیامت، شفاعتش براى قرآن‏خوانان پذیرفته است و با خواندن آیات آن، از درجه‏هاى بهشت بالا مى‏روند.

مردى از قبیله هَمْدان برخاست و گفت: اى امیر مؤمنان! از آنچه حبیب تو درباره ماه رمضان فرمود، بیشتر بگو .
فرمود: «باشد! شنیدم كه برادر و پسر عمویم، پیامبر خدا، مى‏فرمود: "هر كس ماه رمضان را روزه بدارد و خود را در این ماه از حرام‏ها نگه دارد، وارد بهشت مى‏شود.»
آن مرد هَمْدانى گفت: اى امیر مؤمنان! از آنچه برادر و پسر عمویت درباره ماه رمضان فرمود، بیشتر بگو .
فرمود: «باشد! شنیدم كه دوستم پیامبر خدا مى‏فرمود: "هر كس از روى ایمان و به خاطر اجر الهى، [ماه] رمضان را روزه بدارد، وارد بهشت مى‏شود."»
مرد هَمْدانى گفت: اى امیر مؤمنان! از آنچه دوستت درباره این ماه فرمود، بیشتر بگو .
فرمود: «باشد! شنیدم كه سَرور اوّلین و آخرین، پیامبر خدا مى‏فرمود: "هر كس [ماه] رمضان را روزه بدارد و در شب‏هاى آن حرام نخورد، وارد بهشت مى‏شود."»
مرد هَمْدانى گفت: اى امیر مؤمنان! از آنچه سرور اوّلین و آخرین با تو درباره این ماه گفت، بیشتر بگو .
فرمود: «باشد! شنیدم كه برترینِ پیامبران و فرستادگان و فرشتگان مقرّب مى‏فرمود: "همانا سَرور اوصیا، در سَرور ماه‏ها كشته مى‏شود."
گفتم: اى پیامبر خدا! سرور ماه‏ها، كدام است و سرور اوصیا كیست؟
فرمود: "امّا سرور ماه‏ها، ماه رمضان است و امّا سرور اوصیا، تویى، اى على!"
گفتم: اى پیامبر خدا! آیا چنین خواهد شد؟
فرمود: "آرى، به پروردگارم سوگند! همانا نگون‏بخت‏ترینِ امّت من، برادرِ پى‏كننده ناقه ثمود، برمى‏خیزد و ضربتى بر فرق سرت مى‏زند كه محاسنت از خون آن، رنگین مى‏شود."»
پس مردم شروع به گریه و شیون كردند. و حضرت على علیه‏السلام خطبه‏اش را به پایان برد و فرود آمد.

. علی (ع) فرمود:" لا یَقْبَلُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ دُعا‌ءَ قَلْبٍ لاهٍ ؛ خداوند بزرگ ، دعای دلی را که غافل و مشغول باشد ، نمی پذیرد ."
6- نهج البلاغه / ح 56

مطالب خوبی بود.مرسی

[h=1]مبادا شما هم فریب بخورید[/h]
انسان ها باور و عقایدی دارند که اساس کار آنها را تعیین می نماید همین باورها و اعتقادات انسان است که او را از سایر موجودات متمایز می سازد چرا که بدین واسطه او راه تغییر و دگرگونی خویش را می پیماید که گاه این تغییر رو به سوی کمال است و گاه رو به سمت خسران.

[h=2]باورهای متغیر[/h] زندگی و شرایط سخت و آسان آن، به گونه ای است که باورها و عقاید ما را تحت الشعاع خویش قرار داده و سرنوشت دیگری برایمان رقم می زند.
از مهمترین و سرنوشت سازترین این شرایط می توان به آزمایشات الهی اشاره داشت هر آزمایش و ابتلائى در خواسته‏ها و آرمان هاى مردمى كه مورد آزمایش قرار گرفته‏اند، تغییراتى بوجود مى‏آورد آنچه، كه دیروز مورد تمایل نبود،امروز مورد علاقه شدید قرار می گیرد، حتى گاهى ممكن است ‏با نشان دادن ‏قیافه حیاتى انسان را بخود جلب نماید. و بالعكس آنچه كه دیروز مورد علاقه ‏شدید بود، امروز مكروه و ناملایم جلوه كند. و بطور كلى زشتى‏ها زیبا، و زیبائى‏ها زشت می نماید. به همین جهت مقاومت منطقى در برابر آن دگرگونی ها از هر كسى ساخته نیست. با توجه به كثرت از پاى در آمدگان در هنگام آزمایش ها در طول تاریخ، راهى جز احساس شرمندگى از سرعت انعطاف و از دست‏ دادن مقاومت و فریفته شدن در برابر عوامل ناچیز، دیده نمى‏شود.
از همین روست که امام علی علیه السلام می فرمایند: مبادا آنچه که مردم دنیا را فریفت شما را بفریبد که دنیا سایه ای گسترده و کوتاه تا سرانجامی روشن و معین آدمیان را رها نمی کند.( نهج البلاغه، ترجمه دشتی،خطبه 89)

[h=2]سوغات دنیا مرگ است فریبش را نخور[/h] " پس چیست نفع آن خانه‏اى كه از بنیادش شكسته مى‏شود و چه منفعتى ‏است در عمرى كه در این دنیا مانند زاد و توشه‏اش رو به زوال است و چه سودیست در امتداد آن مدت كه مانند قطع شدن حركت، ‏به پایان می رسد. اى‏ مردم، آنچه را كه خداوند براى شما مقرر فرموده است مطلب و مطلوب خود تلقى كنید، و از اداى حق خداوندى آنچه را كه از شما خواسته است مسئلت ‏نمایید."(نهج البلاغه، خطبه 113)

حال كه این كاخ سترگ‏نماى دنیا در حال فرو ریختن و عمر پایدار نما رو به فناء است ‏بیایید عمل به مقررات الهى را بجویید و بس، ‏منظور امیرالمۆمنین علیه السلام از سۆال انكارى در هر سه موضوع اینست:
خانه در حال فرو ریختن، عمرى در حال فنا، زمانى در معرض انقطاع، نه اینست ‏كه این موضوعات سودى ندارند و بیهوده و زاید مى‏باشند. زیرا زندگى در این‏ دنیا با عمرى محدود و زمانى در معرض انقطاع، مطابق مشیت ‏خداوندى است و همین موضوعات است كه وسیله به ثمر رسیدن شخصیت انسانها در گذرگاه رو به ابدیت ‏است. آنچه كه مورد سۆال انكارى امیرالمۆمنین علیه السلام است، خیر و نفعى‏ است كه از ذات این دنیا و عمر در حال فنا و زمان در معرض انقطاع به عنوان هدف‏ نهایى تلقى شود و بعبارت دیگر این دنیا با همه امور چشمگیرش، آن خیر و سود را ندارد كه بتواند شخصیت آدمى را به هدف اعلایش برساند در حالى كه فقط با خیرات و كمالات الهى به ثمر خواهد رسید و عظمت ‏به ثمر رسیده آن، فرا سوى عمر و زمان محدود است. حال كه این دنیا چنین است و حال كه عمر رو به فنا و زمان ‏در معرض انقطاع است، چیزى جز آنچه را كه خداوند متعال آن را از ما خواسته‏ است، مطلوب خود قرار ندهیم و از خدا، جز اداى حق او چیزى را مسئلت ننماییم.

"و دعوت مرگ را پیش از آنكه شما[براى عبور از پل مرگ]خوانده شوید به گوش هاى خود بشنوانید"
گوش هاى خود را با طنین مرگ آشنا بسازید پیش از آنكه فریاد مرگ گوش هاى شما را بكوبد.
فرق بسیار است‏ بین اینكه شما گوش هاى خود را با طنین مرگ آشنا بسازید و اینكه فریاد جانكاه مرگ سراغ گوش شما را بگیرد و آن را چنان بكوبد كه دیگر هیچ كارى از دستتان بر نیاید و هیچ صدایى را نشنوید. از آن جمله:
1- كسى كه مى‏خواهد گوش هاى خود را با طنین مرگ آشنا بسازد، بدون تردید درباره زندگى و اصول و مبادى آن اندیشیده و صلاح و فساد آن را نیز تشخیص میدهد، در نتیجه مرگ و معناى با اهمیت آن را نیز درك مى‏كند.
2- شنیدن اختیارى طنین مرگ موجب آمادگى ورود به آن مى‏گردد، زیرا مى‏فهمد كه مرگ یعنى پل عبور به سراى ابدیتى كه ترس و اندوه در آن راهى ‏ندارد.
در صورتى كه وصول اجبارى فریاد مرگ به گوش آدمى، جز به وحشت انداختن و رویاروى كردن او با مهیب‏ترین و جانكاه‏ترین حادثه، نتیجه‏اى در بر ندارد.

3- آن انسان كه مرگ را درك كرد و خود به استقبال شنیدن طنین پر معناى آن‏ رفت ‏به خوبى خواهد فهمید كه:
مرگ هر یك اى پسر همرنگ او است
پیش دشمن، دشمن و بر دوست، دوست
آنكه مى‏ترسى ز مرگ اندر فرار آن ز خود ترسانى اى جان هوشدار روى زشت تست نى رخسار مرگ جان تو همچون درخت و مرگ برگ گر به خارى خسته‏اى خود كشته‏اى ور حریر و قزدرى خود رشته‏اى
نیز مى‏فهمد كه:
این جهان همچون درختست اى كرام ما بر او چون میوه‏هاى نیم خام سخت گیرد خامها مر شاخ را زانكه در خامى نشاید كاخ را چون بپخت و گشت‏شیرین لب گزان سست گیرد شاخه‏ها را بعد از آن چون از آن اقبال شیرین شد دهان سست‏شد بر آدمى ملك جهان
مولوى
(در این دنیا دل هاى پارسایان مى‏گرید اگر چه بخندند و اندوه آنان سخت می شود اگر چه شادمان باشند و خصومت آنان با نفسهاى اماره‏شان فراوان است اگر چه ‏به آنچه به آنان روزى شده است مورد غبطه باشند.)
خلاصه کلام آنکه دنیا فریب کاری بیش نیست مبادا فریبش را خورده و به سرنوشت فریب خوردگان دچار گردی.

«یَابنَ آدمَ! لا تَحمِل هَمَّ الَّذی لَم یَاتِکَ عَلَی یَومِکَ الَّذی قَد اَتاکَ فَاِنَّهُ اِن یَکُ مِن عُمُرِکَ یَأتِ اللهُ فیهِ بِرِزقِک» (حکمت 259 ، نهج البلاغه) ؛ ای فرزند آدم! غصه رزق نیامده ات را بر روز آمده ات میفزا. که اگر فردای نیامده از عمر تو بود خداوند رزق و روزی تو را در آن روز می رساند. پس امروزت را با غم فردایی که نیامده برای خود سخت نگردان.

[h=1][/h]

هنگام سفر به مکانی که تا به حال نرفته اید وجود یک بلد، یعنی فردی که بتواند شما را طی راه همراهی کرده و مسیر درست و صحیح را نشان دهد، می تواند رسیدن به مقصد را تسریع بخشیده و سفری به دور از استرس و لبریز از آرامش را برای شما رقم زند. در سفر زندگی نیز می توان با استفاده از تجربیات دیگران و عبرت گرفتن از آنها راه درست را از نادرست تشخیص داد و اشتباهات آنان را تکرار نکرد. پیغمبر فرمود: بهترین ارمغانى كه مسلمان به برادر مسلمانش میدهد پند و اندرزیست كه هدایت او را زیاد و از هلاكت او را نگهدارد.(إرشاد القلوب/ترجمه رضایى/ج‏1/31)
حضرت علی علیه السلام در خطبه 85 نهج البلاغه می فرمایند: «فَاتَّعِظُوا عِبَادَ اَللَّهِ بِالْعِبَرِ اَلنَّوَافِعِ وَ اِعْتَبِرُوا بِالْآیِ اَلسَّوَاطِعِ وَ اِزْدَجِرُوا بِالنُّذُرِ اَلْبَوَالِغِ وَ اِنْتَفِعُوا بِالذِّکْرِ وَ اَلْمَوَاعِظِ» ؛
«ای بندگان خدا از عبرت های سودمند پند پذیرید و از آیات روشنگر عبرت آموزید و از آنچه با پیام رسا شما را ترسانده اند بپرهیزید و از یادآوری ها و اندرزها سود ببرید.»
حضرت در این خطبه از واژگان عبرت، ذکر و موعظه بهره می جوید که هر یک بار معنایی خاصی دارد.
واژه های «عبرت» و «ذکر» پیوند معناییِ نزدیکی با «موعظه» دارند. بنابراین، در تعریف موعظه یا همان پند و اندرز، می توان گفت: رهنُمونی است دلنشین، خالصانه و صادقانه که به سامان است و زداینده و زنگار دل. و زمانی پند و عبرت کارگشاست که هر یک از پند دهنده و پند پذیر ویژگی هایی را با خود به همراه داشته باشند.

[h=2]برخی ویژگی های پند دهنده[/h] 1- خودسازی
در برنامه های اصلاحگرایانه، نخست باید از خود و وابستگانمان آغاز کنیم. پند دهنده، باید نمونه ای علمی، از اندرز خویش باشد، بر همین اساس، خدای متعال مۆمنان را از گفتار بدون کردار نهی فرموده و آن را شایسته جامعه دینی نمی داند، چنان که می فرماید: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لاَ تَفْعَلُونَ‌)(صف2)
2- اخلاص در عمل
اخلاص برای خدا، به هر سخن و کرداری، ارزش می بخشد؛ امام علی علیه السلام در این باره می فرماید:(آفَةُ العَمَلِ تَرکُ الاِخلاصِ)؛( غررالحکم و دررالکلم) آفتِ عمل، نداشتن اخلاص است.
3- سخن ورزی
پند دهی، رابطه مستقیمی با چگونگیِ ارتباط با مردم دارد. از این رو، سخنوری و مهارت های کلامی در این زمینه، نقش بسیار مهمّی، بازی می کند.

[h=2]ویژگی های پندپذیر[/h] برای به ثمر رسیدن پند و اندرز، افزون بر شایستگی هایی که در پند دهنده، لازم است پند گیرنده نیز بایستگی هایی دارد، زیرا فاعلیّت و کار آمدی فاعل بدون پذیرنده ای، نتیجه ای نخواهد داشت؛
پیامبران الهی و جانشینان آنان، از پند و اندرز مردم چیزی فروگذار نکردند، با این حال، بسیاری بودند که پند دلسوازنه آنان را نمی پذیرفتند.
مولانا جلال الدین رومی در این باره گوید:

5- فقر فرهنگی
فقر فرهنگی، از موانع پندپذیری است که خیرخواهان جامعه می بایست تمام توان خود را در ریشه کن نمودن آن به کار گیرند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
ناداری، بزرگترین مرگ است. به ایشان گفته شد: آیا مقصود، ناداریِ دینار و درهم است؟ فرمود: مراد ناداری و فقر دینی می باشد. (تحف العقول)
6- فقر و غِنای مفرط مادی
فقر اقتصادیِ فراوان و ثروت بیش از اندازه، از موانع و آفات پندپذیری است. بسیاری از مردم چون با فقرِ مادی شدید روبه رو می شوند و یا به ثروت های کلانی دست می یابند، به انحراف و بیراهه کشیده می شوند و از راه مستقیم، خارج می شوند و توجهی به پند و اندرز ندارند. حضرت امیر علیه السلام درباره نتیجه ها و پیامدهای زیانبار فقر، به فرزند خود می فرمایند:
پسرم! کسی که دچار فقر شود، به چهار ویژگی دچار شود: سست باوری، کم خردی، سستی در دین و کمیّ آزرم و شرم، پس به خدا از فقر پناه می بریم. (بحارالانوار، ج 69)
7- دوست ناشایست
دوست و همنشین بد یکی دیگر از موانع پندپذیری است. دوستان ناشایست به سان مارهای خوش خط و خالی هستند که سمّی کشنده دارند.
در این باره رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: انسان بر دین دوست خود است، پس بنگرید با چه کسی دوستی می کنید. (بحارالانوار،ج 71)

[h=2]سخن آخر آنکه[/h] امام موسى بن جعفر علیهما السّلام فرمودند: هر چه دیدگانت مشاهده مى‏كند در آن پندى هست.( ایمان و كفر(ترجمه الإیمان و الكفر بحار الأنوار)ج‏2/250) پندی که خدا و راه رسیدن به او را زمزمه می کند پس چه شده است که گوش ها از شنیدن سنگین و چشم ها از دیدن ناتوان است!

امیرمومنان علی(علیه السلام) می فرمایند: «القلب مصحف البصر»؛ (1) قلب بایگانی چشم است؛ یعنی هر چیزی را که چشم انسان نظاره کند، در قلب و روان او جای گرفته، فکر و ذهن را مشغول می سازد. نهج البلاغه، کلمات قصار شماره ی 417.

[h=1]بدترین مردمان![/h]

[h=2]سخن‌چینیان بدترین مردم[/h] در مکتب امام علی(علیه السلام)، سخن‌چین به عنوان بدترین مردم معرفی شده‌ است: «إِنِّی لأَعبَدُ أَن یَقُولَ قَائِلٌ بّبَاطِلٍ وَ أَن أُفسِدَ أَمرَاً قَد أصلَحَهُ اللهُ فَدَع عَنکَ مَا لا تَعرِفُ فَإِنَّ شِرَارَ النَّاسِ طَائِرُونَ إِلَیکَ بِأَقَاوِیلِ السُّوءِ؛ من از آن کسی که به باطل سخن گوید، یا کاری را که خدا اصلاح کرده بر هم زند، بیزارم. آنچه را نمی‌دانی، واگذار؛ زیرا بدترین مردم با سخنانی نادرست به سوی تو خواهند شتافت».(3)
حضرت در سخن دیگری می‌فرماید: «وَ شِرَارُکُمُ المَشَّاۆُونَ بالنَّمِیمَةِ المُفَرُّقُونَ بَینَ الأحِبَّةِ المُبتَغُونَ لِلبُرَاءِ المَعَایبَ؛ بدترین شما سخن‌چینیان هستند که میان دوستان جدایی می‌افکنند و در جست و جوی عیب‌های خوبان‌اند».(4)

[h=2]راه درمان[/h] سخن‌چینی مانند بسیاری از صفات رذیله تدریجاً، به‌صورت یک بیماری روانی در می‌آید؛ به‌گونه‌ای که سخن‌چین از کار خود لذت می‌برد و از اینکه پیوسته دو بهم‌زنی می‌کند، احساس خشنودی می‌کند و این، یکی از مراحل بسیار خطرناک اخلاقی است. اینجاست که سخن‌چین باید قبل از هر چیز به درمان انگیزه‌های درونی که در اعماق روح است، بپردازد و باید از طریق خودسازی و تفکر در عواقب سوء این صفت رذیله و نتایج شومی که به بار می‌آورد، خود را از این معصیت کبیره نجات دهد.

[h=2]درمان حاکمان[/h] حاکم اسلامی باید از خود زیرکی نشان دهد و بداند اگر سخن‌چین همدم او شود، پیوندهای وی با کارگزارانش را قطع خواهد کرد، دوستانش جرئت بیان حقایق را نخواهند داشت و سامانه اعتماد و تلاش و محبت از هم می‌ریزد و بذر اختلاف و کینه پاشیده می‌شود که مانع رشد و تعالی جامعه خواهد شد: «یَأتِی عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ لا یُقَرَّبُ فِیهِ إلاَّ المَاحِلُ وَ لا یُظَرَّفُ فِیهِ إلاَّ الفَاجِرُ وَ لا یُضَعَّفُ فِیهِ إلاَّ المُنصِفُ یَعُدُّونَ الصَّدَقَهَ فِیهِ غُرمَاً وَ صِلَّةَ الرَّحِمِ وَ العِبَادَةَ استِطَالَةً عَلَی النَّاسِ؛ زمانی بر مردم فرا می‌رسد که مقرب نمی‌گردد، مگر سخن‌چین و جالب شمرده نشود، مگر فاجر و ضعیف شمرده نمی‌شوند مگر انسان‌های منصف. در آن زمان کمک به نیازمندان خسارت و ضرر محسوب می‌شود و صله‌رحم منت شمرده می‌شود و عبادت، وسیله برتری‌جویی بر مردم».(5)

[h=2]درمان عموم شنوندگان[/h] هر شنونده‌ای باید بداند هر اندازه که سخن‌چین به او نزدیک شود، رشته محبت او با دیگران بریده می‌شود. چه بسا سخن‌چین کانون خانواده‌ای را با یک نمامی ویران می‌کند و اعضای خانواده را که دارای محکم‌ترین رشته‌های محبت‌اند، به اختلاف می‌اندازد. سخن‌چین رشته‌های محبت را آتش می‌زند و بذر اختلاف و یکنه و جدایی را در دل‌ها می‌کارد. بنابراین تک تک افراد جامعه باید همان‌گونه که از پلیدی‌ها و زشتی‌ها دوری می‌کنند، از سخن‌چین نیز دوری کنند: «مَن أَطَاعَ الوَاشِیَ ضَیَّعَ الصِّدیقَ؛ هر کس از سخن‌چین پیروی کند، دوستی را به نابودی می‌کشاند».(6)
پرهیز از سخن‌چینی باعث پایداری محبت‌ها و آرامش کانون خانواده و اجتماع می‌شود؛ بنابراین باید در برخورد با سخن‌چین همه ملاحظات را کنار گذاشت.

[h=2]درمان خود بیمار[/h] کسی که گرفتار این گناه کبیره است، باید توجه داشته باشد که از این کار جز آثار تخریبی در اجتماع هم‌چون اختلاف و درگیری، چیزی نصیب سخن‌چین نمی‌شود؛ مگر قرب و نزدیکی به دربار حاکمان فاسد که ارزش فشار قبر و دوری از خدا و مردم را ندارد؛ هم‌چنان‌که امام علی(ع) فرموده است: «عَذَابُ القَبرِ یَکُونُ مِنَ النَمیمَةِ؛ یکی از عوامل عذاب قبر، سخن‌چینی است».(7)
برای اصلاح و رهایی خود اولاً باید در مفاسد و پیامدهای شوم سخن‌‌چینی بیندشید. ثانیاً: در آیات قرآن کریم و روایات اسلامی که درباره‌ کیفر و عذاب‌های سخن‌چینی وارد شده، دقت کند. ثالثاً: بیاندیشد که در روز قیامت آن زمانی که در درگاه عدل الهی در حضور انبیاء و اولیاء برای رسیدگی به اعمال او حاضر می‌شوند، چه جوابی خواهد داد. انسان باید در این دنیا به حساب خود رسیدگی کند تا در آخرت رسوا و مفتضح نگردد و نیز باید بکوشد تا علل و عوامل سخن‌چینی را بشناسد تا بتواند باید از بین بردن علت، معلول را از میان بردارد.

پی‌نوشت:
1.توبه: 47.
2.تمیمی آمدی، غررالحکم، ج2، ص 521.
3.نهج‌البلاغه، نامه 78.
4.کلینی، اصول‌کافی، ج4، ص 71.
5. نهج‌البلاغه، حکمت 102.
6.همان، حکمت 239.
7.حر عاملی، وسایل‌الشیعه، ج1، ص 239.

حضرت امیر(علیه السلام) در بیان اوصاف متقین و شیعیان می فرمایند:

اگر کسی مومنان ممتاز را تعریف و ستایش کند، آنها از حرف هایش نگران می شوند و اظهار می کنند: من خودم را بهتر می شناسم و خدا مرا بهتر از خودم می شناسد؛ و از خدا می خواهند: خدایا ما را به این ستایش ها و تعریف ها مواخذه نکن؛ ولی ما را بهتر از آنچه گمان می کنند، قرار بده و گناهانی را که مرتکب شده ایم و آنها نمی دانند، ببخش که تو داننده نهان ها و پوشاننده خطاها هستی. (نهج البلاغه، خ 193/ بحارالانوار ج 65 ص 192)

اگر یه روزی خدایی ناکرده جنسی را با هزار حقّه و کلک به یکی انداختیم، یا كلاه کسی را برداشتیم یا کلاه سرش گذاشتیم، احتكار كردیم، رشوه گرفتیم، اذیتش كردیم، حقش را خوردیم، از این عملمان خوشحال نباشیم و لذت نبریم ... ننشینیم با هزار آب و تاب برای دیگران تعریف کنیم و به زعم خودمان به زرنگی خودمان باریک الله بگوییم ... این ها هیچ لذت و کِیفی نیست ... آن كِیف و خوشی كه بعدش آتش است، كِیف نیست ...
شاید چند صباحی که البته آن چند صباح هم خیلی طول نمی کشد فرد خوشی کند و فکر کند که سود کلان کرده ، ولی بالأخره بازتاب عملش را خواهد دید ...
چرا که یکی از اعمالی که بازتابش در همین دنیا گریبان انسان را خواهد گرفت ظلم کردن در حق دیگران است .... (جعفری، علامه محمد تقی ؛ شرح نهج البلاغه ، ج 10، خطبة 47، ص 51.)

بر طرف كردن نیاز هاى مردم (كه جلوه‏ اى از خدمت ‏رسانى است) پایدار نیست، مگر به سه چیز: كوچك شمردن خدمت تا خدا آن را بزرگ نماید، پنهان داشتن آن تا خدا آن را آشكار سازد و شتاب در بر آوردن نیاز تا براى محتاج، گوارا باشد. (نهج البلاغه فیض الاسلام، ص 1131)

[h=1]اجری معادل شهیدان راه خدا ![/h] امام علی علیه السلام : مـَا الُْمجَاهِدُ الشَّهيدُ فِى سَبِيلِ اللّهِ بِاءَعْظَمَ اءَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ؛ لَكَادَ الْعَفيفُ اءَن يَكُونَ مَلَكاً مِنَ الْمَلاَئِكَةِ؛
امام علی علیه السلام فرمود : اجـر مـجاهد شهيد در راه خدا بيشتر از كسى نيست كه قدرت بر گناه دارد اما خويشتندارى مى كند. گويى كه انسان پاكدامن، فرشته اى است از فرشتگان!

[h=5]نهج البلاغه: ح 466، ص 1303[/h]

اگرچه امام على(عليه‎السلام) بنا به مصلحت آن روز دنياى اسلام، سياست سكوت و انزوا در پيش گرفته بودند ليكن هرگاه كه همين مصلحت اقتضا داشت سكوت شكسته شود از برآوردن فرياد، دريغ نمى‎كردند. اين فرياد امام(عليه‎السلام) گاه در قالب انتقادى كلى ـ بدون ذكر نامى از شخص و يا گروه خاصى ـ مطرح مى‎شد و گاه با صراحت تمام و با ذكر نام اشخاص بيان مى‎گرديد. براى نمونه:

الف) امام على(عليه‎السلام) هنگامى كه مالك اشتر را به فرماندارى مصر منصوب نمودند، در نامه‎اى خطاب به وى، آشفتگى دوران پيش از حكومت خود را چنين توصيف كردند: «فان هذا الدين قد كان اسيراً فى ايدى الاشرار، يعمل فيه بالهوى و تطلب به الدنيا»(1)؛ همانا اين دين در دست بدكاران اسير گشته بود، با نام دين به هواپرستى پرداخته و دنياى خود را به دست مى‎آوردند.
ب) امام علي(عليه‎السلام) در جايى ديگر، بدون آن كه به فرد خاصى تصريح نمايند، رفتار برخى را به افشاندن بذر گناه تشبيه مى‎كنند و مى‎فرمايند: «زرعوا الفجور و سقوه الغرور و حصدوا الثبور»(2)؛ كسانى كه تخم گناه افشاندند و با آب فريب، آبيارى كردند و محصول آن را كه جز عذاب و بدبختى نبود، برداشتند.
ج) يكى ديگر از انتقادهاى كلى امام اين است كه آنها، منافقان را با آن كه مى‎شناختند، به حكومت و ولايت مى‎گماشتند: «ثم بقوا بعده، فتقربوا الى ائمة الضلالة و الدعاة الى النار بالزور و البهتان، فولّوهم الاعمال و جعلوهم حكاماً على رقاب الناس، فأكلوا بهم الدنيا»(3)؛ آنان ـ منافقان ـ پس از پيامبر(صلى الله عليه و آله) باقى ماندند و به پيشوايان گمراهى و دعوت كنندگان به آتش با دروغ و تهمت نزديك شده، پس به آنان ولايت و حكومت بخشيدند و بر گردن مردم سوار گرديدند و به وسيله آنان به دنيا رسيدند.
آرى، از آنچه آسمان بر آن سايه افكنده، فدك در دست ما بود كه مردم بر آن بخل ورزيده و مردمى ديگر سخاوتمندانه از آن چشم پوشيدند و بهترين داور خداست. مرا با فدك و غير فدك چه كار؟

د) امام على(عليه‎السلام) در جواب پرسش شخصى از طايفه بنى اسد كه از وى پرسيد: چگونه شما را كه از همه سزاوارتر بوديد از مقام خلافت كنار زدند؟؛ فرمود: «اما الاستبداد علينا بهذا المقام و نحن الاعلون نسباً و الاشدّون برسول الله(صلى الله عليه و آله) نوطاً، فانها كانت اثرة شحّت عنها نفوس قوم و سخت عنها نفوس آخرين»(4)؛ آن ظلم و خودكامگى كه نسبت به خلافت بر ما تحميل شد، در حالى كه ما را نسب برتر و پيوند خويشاوندى با رسول الله(صلى الله عليه و آله) استوارتر بود، جز خودخواهى و انحصارطلبى چيز ديگرى نبود كه گروهى بخيلانه بر كرسى خلافت نشستند و گروهى سخاوتمندانه از آن دست كشيدند.
هـ) امام على(عليه‎السلام) در نامه‎اى به عثمان بن حنيف به داستان غصب فدك اشاره مى‎كند و مى‎نويسد: «بلى، كانت فى ايدينا فدك من كل ما اظلته السماء، فشحّت عليها نفوس قوم و سخت عنها نفوس قوم آخرين و نعم الحكم الله»(5)؛ آرى، از آنچه آسمان بر آن سايه افكنده، فدك در دست ما بود كه مردم بر آن بخل ورزيده و مردمى ديگر سخاوتمندانه از آن چشم پوشيدند و بهترين داور خداست. مرا با فدك و غير فدك چه كار؟
و) امام على(عليه‎السلام) در نامه‎اى به مردم مصر در خصوص علت بيعت با خلفا مى‎نويسد: «فامسكت يدى، حتى رأيت راجعة الناس قد رجعت عن الاسلام، يدعون الى محق دين محمد(صلى الله عليه و آله) فخشيت إن لم انصر الاسلام و اهله ان ارى فيه ثلماً او هدماً، تكون المصيبة به علىّ اعظم من فوت ولايتكم التى انما هى متاع ايام قلائل»(6)؛ از پذيرش خلافت امساك كردم تا آنگاه كه ديدم گروهى از اسلام بازگشته، مى‎خواهند دين محمد(صلى الله عليه و آله) را نابود سازند. پس ترسيدم كه اگر اسلام و طرفدارانش را يارى نكنم، رخنه‎اى در آن ببينم يا شاهد نابودى آن باشم كه در اين صورت مصيبت آن بر من سخت‎تر از رها كردن حكومت بر شماست كه كالاى چند روز دنياست.
از پذيرش خلافت امساك كردم تا آنگاه كه ديدم گروهى از اسلام بازگشته، مى‎خواهند دين محمد(صلى الله عليه و آله) را نابود سازند. پس ترسيدم كه اگر اسلام و طرفدارانش را يارى نكنم، رخنه‎اى در آن ببينم يا شاهد نابودى آن باشم كه در اين صورت مصيبت آن بر من سخت‎تر از رها كردن حكومت بر شماست كه كالاى چند روز دنياست.

ز) در سال چهلم هجرى امام على(عليه‎السلام) دستور دادند تا براى روشن شدن وقايع تاريخى، مجموعه‎اى از آن مطالب افشاگرانه از زبان ايشان نوشته شود. در فرازهايى از آن نوشته‎ها، امام (عليه‎السلام) به غصب حق خود و پايين آوردن منزلت بلند ايشان توسط قريش اعتراض مى‎كنند و مى‎فرمايند: «اللهم انّى استعديك على قريش و من اعانهم! فانهم قطعوا رحمى و صغّروا عظيم منزلتى و اجمعوا على منازعتى امراً هو لى»(7)؛ بار خدايا! از قريش و از تمامى كسانى كه يارى‎شان كردند به پيشگاه تو شكايت مى‎كنم زيرا قريش پيوند خويشاوندى مرا قطع كردند و مقام و منزلت بزرگ مرا كوچك شمردند و در غصب حق من با يكديگر هم داستان شدند.
ح) امام على(عليه‎السلام) در جايى ديگر، از گمراهى گروهى و هدايت و يقين خود ياد مى‎كنند و مى‎فرمايند: «و انّى من ضلالهم الذى هم فيه و الهدى الذى انا عليه لعلى بصيرة من نفسى و يقين من ربى»(8)؛ من به گمراهى آنان و هدايت خود كه بر آن استوارم، آگاهم و از طرف پروردگارم به يقين رسيده‎ام.
ط) امام على(عليه‎السلام) از فضاى اجتماعى و سياسى دوران خلافت خود كه متأثر از دوران گذشته است چنين انتقاد مى‎كنند: «واعلموا ـ رحمكم الله ـ انكم فى زمان القائل فيه بالحق قليل و اللّسان عن الصدق كليل و اللازم للحق ذليل. اهله معتكفون على العصيان، مصطلحون على الادهان»(9)؛ خدا شما را رحمت كند، بدانيد كه شما در روزگارى هستيد كه گوينده حق اندك، زبان از راستگويى عاجز و حق‎طلبان بى ارزشند و مردم گرفتار گناه و به سازشكارى هم داستان شده‎اند.