جمع بندی جهیزیه ، گرانی و دختران بی پناه

بسم الله الرحمن الرحیم
عرض سلام و احترام خدمت شما خواهر گرامی

مسئله ازدواج جوانان و سنت های غلط و دست و پاگیری که این روزها به یک معضل تبدیل شده، یکی از دغدغه های مهم جامعه است و نگرانی شما کاملا به جاست؛ چون این مشکلی ست که تک تک افراد جامعه را درگیر کرده و تبعاتش به انحاء مختلف، گریبانگیر همه ما می شود. قاعدتا جوانان یک جامعه باید با ازدواج به آرامش رسیده و بتوانند مسئولیت های اجتماعی شان را به نحو احسن انجام داده و یک جامعه سالم و رو به رشد را تشکیل دهند. اما وقتی همین جوانِ پرشور و نشاط، به جای آرامش در کانون خانواده، دچار تنش ها و مشکلات ازدواج شده و یا کلا قید ازدواج را زده و مشکلات روحی و جسمی را به جان می خرد، قطعا نمی تواند از پس مسائل و امور اجتماعی برآمده و استعدادها و ظرفیت هایش را به منصه ظهور برساند.
پس مشکل فقط مربوط به خانواده دختر یا پسر نیست؛ بلکه این یک مشکل همگانی و یک ضعف فرهنگی ست که متاسفانه جامعه ما به رغم اسلامی بودن، و به رغم اینکه اسلام اینهمه در این مورد راهنمایی و راهکار دارد، روز به روز در این زمینه پسرفت می کند!!

اما اینکه فرموده اید

حتما خودتان هم قبول دارید که گفتن و راهنمایی کردن در جائی موثر است که مخاطب نسبت به مسئله جاهل باشد. مثلا کسی نمی داند که این جاده به تهران می رود یا کاشان؛ اگر برای رفتن به تهران اشتباهی در جاده کاشان شروع به حرکت کند، شما می توانید ایشان را راهنمایی کنید و مسیر درست را نشان دهید. حتما ایشان هم تشکر کرده و بلافاصله به مسیر درست تغییر جهت می دهد. اما کسی که نسبت به مسئله علم دارد، و در عین حال تغافل کرده و در همین مسیر شروع به حرکت می کند، نه تنها با گفتن، ای بسا با زور و اجبار هم قابل اصلاح نباشد.

بنابراین مسئله عدم آگاهی نیست که با گفتن و سفارش کردن حل شود. مشکل اینجاست که گاهی اوقات انسان ها ارزش ها را گم کرده و با ضدارزش ها جایگزین می کنند. انسان هایی که قرار بود ملاک برتریشان تقوا باشد، حالا یکدیگر را با تموّل مالی اندازه گیری کرده و با خانه و ماشین قد می گیرند! مدل و مارک لوازم منزلشان را معیار قرار داده و تفاخر می کنند! و کارها و افکاری از این دست که دوران جاهلیت را تداعی می کند.

در مورد ازدواج هم دقیقا همین جایگزین شدن ارزش ها صورت گرفته و خیلی مواقع جنبه مقدس ازدواج به فراموشی سپرده می شود. دختر و خانواده او حس می کنند که با تعیین کردن مهریه سنگین و برگزاری مراسم پر زرق و برق خوشبختی دخترشان تضمین می شود؛ و از طرف دیگر پسر و خانواده او هم در یک انتظار متقابل، جهیزیه سنگین و بدون کم و کاست را طلب می کنند! چیزی مثل یک معامله، بدون تقدس و بدون نور الهی!

رهبر معظم انقلاب در بسیاری از بیاناتشان به این مطلب اشاره کرده و فرموده اند: «ازدواج یک جنبه قدسی دارد؛ این جنبه قدسی را نباید از آن گرفت. گرفتن جنبه قدسی به همین کارهای زشتی است که متأسفانه در جامعه ما رائج شده. این مهریه های سنگین به خیال این که می تواند پشتوانه حفظ خانواده و حفظ زوجیت باشد، تعیین می شود، در حالی که اینجور نیست. حداکثر این است که شوهر از دادن امتناع می کند، می برندش زندان؛ یک سال، دو سال زندان می ماند. در این اقدام، به زن چیزی نمی رسد؛ او بهره ای نمی برد، جز این که کانون خانواده اش هم متلاشی می شود. این که در اسلام از حضرت امام حسین (علیه السّلام) نقل شده که فرمود: ما دخترانمان و خواهرانمان و همسرانمان را جز با مهرالسّنه عقد نکردیم، به خاطر این است؛ و الّا می توانستند. این کم کردن، با یک محاسبه است. یا همین تشریفات زائد ازدواج، خرجهای زیاد، مجالس متعدد که واقعاً انسان دلش می گیرد وقتی می شنود.» (۱)

همچنین در مورد نقش مادیات در ازدواج فرمودند: «نقش مادّیات در این‌جا باید خیلی ضعیف باشد. ما که می‌گوییم مهریه‌ها را سنگین نکنند، از این بابت است. اگر ما گفته‌ایم که مهریه بیش از فلان مقدار نباشد، معنایش این نیست که اگر بیش از فلان مقدار بود، عقد باطل یا حرام است؛ نه، جایز هم هست، اما کار غلط است. بعضیها چند میلیون تومان مهریه می‌گذارند؛ یعنی ازدواج را که یک امر انسانی است، به یک دادوستد و به یک کار بازاری و معامله‌گری تبدیل می‌کنند. این، تحقیر و توهین به نقش و شأن انسانیت در ازدواج است. این، کار غلطی است. بعضیها هم ازدواج را که یک امر عاطفی و انسانی و وجدانی است، به صحنه‌ی تفاخر تبدیل می‌کنند. مثلاً می‌گویند که جهیزیه‌ی ما این‌چیزها را داشت؛ آیا جهیزیه‌ی دختر شما هم اینها را دارد؟! تفاخر و تنافس! یا مثلاً می‌گویند که ما عقدمان را در فلان سالن گرفتیم. البته حالا که متأسفانه مرسوم شده است در هتلها می‌گیرند؛ که کار بسیار بدی است. حتّی گاهی شنیده یا دیده می‌شود، بعضی افرادی هم که از آنها توقع نیست، برای تفاخر به همدیگر، مراسم عقد خود را در هتلها و سالنها می‌گیرند! نه، مراسم عقد را در اتاق خانه و حیاط منزل خودتان و یا همسایه‌تان بگیرید و مردم را دعوت کنید؛ همین‌طور که همیشه بوده است. این‌گونه محیطها، یک محیط انس خانوادگی است. عده‌یی دوست، عده‌یی قوم و خویش، عده‌یی همردیف های دختر یا پسر، دوستان مدرسه، دوستان پسر در محیط کار یا مدرسه، جمع می‌شوند و شادی و خوشی می‌کنند؛ این درست است. این‌که ما این‌جا را صحنه‌ی تفاخر قرار بدهیم، غلط اندرغلط است. هم محیط ازدواج را آلوده‌ی به مادّیات می‌کند، هم این صحنه‌ی پاک و لطیف وجدانی را صحنه‌ی تفاخرها و تنافسها و زیاده‌رویها می‌کند، بعد هم این دختر و پسر از اول عادت می‌کنند که بایستی زندگی آنان بر تجمل و تشریفات بگذرد؛ چرا؟ بگذارید از اول به یک زندگی متوسط عادت کنند. تجملات برای یک جامعه، مضر و بد است. آن کسانی که با تجملات مخالفت می‌کنند، معنایش این نیست که از لذتها و خوشیهایش بی‌اطلاعند؛ نه، کار مضری برای جامعه است؛ مثل یک دارو یا یک خوراکی مضر. با تجملات زیادی، جامعه زیان می‌کند... باید بنا را بر سادگی گذاشت. جهیزیه‌ها را ساده بگیرید. اگر جهیزیه نیازهای دختر را تأمین می‌کند، خوب است؛ اما به سمت تجملات نرود.» (۲)

مهریه سنگین مال دوران جاهلیّت است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) آن را منسوخ کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از یک خانواده اعیانی است، خانواده پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تقریباً اعیانی ترین خانواده قریش بودند. خود ایشان هم که رئیس و رهبر این جامعه است، چه اشکالی داشت دختر به آن خوبی که بهترین دختران عالم است و خدای متعال او را «سیدة النّساء العالمین» قرار داد، «من الاوّلین و الآخرین»، با بهترین پسرهای عالم که مولای متقیان است، می خواهند ازدواج کنند، مهریه ایشان زیاد باشد؟ چرا ایشان آمدند و این مهریه کم را قرار دادند که اسمش «مَهر السُّنَّة» است. (۳)

جهیزیه برای دختر، مایه عزت نیست؛ عزت دختر به اخلاق او، به رفتار و شخصیت خود او است. بعضی از خانواده های عروس، خودشان را اذیت می کنند و به زحمت می اندازند و اگر پول هم ندارند، به زور پول تهیه می کنند، اگر پول دارند، زیادی خرج می کنند، برای این که یک جهیزیه پر زرق و برقی را مثلا در اختیار دخترشان بگذارند. (۴)

هشت سنت غلط در ازدواج را در بیانات مقام معظم رهبری در لینک زیر ملاحظه بفرمایید:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=27754&p=2

پی نوشت ها:
۱. بیانات در سومین نشست اندیشه های راهبری با موضوع زن و خانواده؛ ۱۴ دیماه ۱۳۹۰
۲. بیانات در جلسه اجرای عقد ازدواج؛ ۳۰ تیرماه ۱۳۷۰
۳. بیانات در جلسه اجرای عقد ازدواج؛ ۲۸ ادریبهشت ۱۳۷۴
۴. بیانات در جلسه اجرای عقد ازدواج؛ ۲۸ اسفند ۱۳۷۷

اما اینکه فرموده اید بیشتر سعی می شود که زندانیان مهریه را آزاد کنند و در مورد جهیزیه کار خاصی صورت نمی گیرد؛ شاید به این دلیل باشد که مهریه یک مسئله حقوقی ست و اگر مردی مهریه همسرش را پرداخت نکرد، قانون باید او را ملزم به اینکار کند؛ درحالیکه جهیزیه و مراسم های پرتشریفات، با اینکه سخت و سنگین بوده و خیلی اوقات مردم را دچار مشکل می کند، اما به هیچ وجه جنبه قانونی و حقوقی ندارد. یعنی اگر دختری جهیزیه سنگین نداشته باشد، هیچکس حق شکایت و تهیه دادخواست علیه او را ندارد؛ بنابراین قانون هیچ جبهه ای علیه او ندارد که کسی بخواهد این مشکل را کمتر کند.

و ضمنا این یک واقعیت است که معمولا شروع کننده این قبیل تجملات و سخت کردن کارها، دختران و خانواده آنها هستند. وقتی خانواده دختر مهریه را سنگین و عجیب و غریب تعیین کرده و ضمنا مراسم آنچنانی طلب می کنند چون دخترشان آرزو دارد و آبرویش جلوی دوستان و اقوام و همسایه ها به خطر می افتد و ... ، قاعدتا داماد هم با به عهده گرفتن این هزینه ها، منتظر جهیزیه سنگین و بدون کم وکاست خواهد بود.

در حالیکه دختران و خانواده آنها می توانند در همان ابتدا زندگی و ازدواجشان را بر پایه ازدواج نبوی قرار دهند؛ از تعیین مهریه سنگین خودداری کرده، نه مراسم را تشریفاتی و سنگین برگزار کنند و نه برای جهیزیه خودشان را به تکلف بیندازند.

من بعید می دانم از بین آقایان کسی باشد که با چنین شیوه ای مخالف باشد.

پرسش: چرا آنقدری که در جامعه و در قانون از مردها به خاطر مهریه های بالا حمایت شده و مردان را در نجات از این معضل و در رهایی از زندان کمک می کنند، کسی به فکر دختران و مشکل تهیه جهیزیه های سنگین نیست؟ چرا کسی در مورد جهیزیه هاس سنگین و مشکلات دختران صحبتی نمی کند؟

پاسخ: مسئله ازدواج جوانان و سنت های غلط و دست و پاگیری که این روزها به یک معضل تبدیل شده، یکی از دغدغه های مهم جامعه است و نگرانی شما کاملا به جاست؛ چون این مشکلی ست که تک تک افراد جامعه را درگیر کرده و تبعاتش به انحاء مختلف، گریبانگیر همه ما می شود. قاعدتا جوانان یک جامعه باید با ازدواج به آرامش رسیده و بتوانند مسئولیت های اجتماعی شان را به نحو احسن انجام داده و یک جامعه سالم و رو به رشد را تشکیل دهند. اما وقتی همین جوانِ پرشور و نشاط، به جای آرامش در کانون خانواده، دچار تنش ها و مشکلات ازدواج شده و یا کلا قید ازدواج را زده و مشکلات روحی و جسمی را به جان می خرد، قطعا نمی تواند از پس مسائل و امور اجتماعی برآمده و استعدادها و ظرفیت هایش را به منصه ظهور برساند. پس مشکل فقط مربوط به خانواده دختر یا پسر نیست؛ بلکه این یک مشکل همگانی و یک ضعف فرهنگی ست که متاسفانه جامعه ما به رغم اسلامی بودن، و به رغم اینکه اسلام اینهمه در این مورد راهنمایی و راهکار دارد، روز به روز در این زمینه پسرفت می کند!!

حتما خودتان هم قبول دارید که گفتن و راهنمایی کردن در جائی موثر است که مخاطب نسبت به مسئله جاهل باشد. مثلا کسی نمی داند که این جاده به تهران می رود یا کاشان؛ اگر برای رفتن به تهران اشتباهی در جاده کاشان شروع به حرکت کند، شما می توانید ایشان را راهنمایی کنید و مسیر درست را نشان دهید. حتما ایشان هم تشکر کرده و بلافاصله به مسیر درست تغییر جهت می دهد. اما کسی که نسبت به مسئله علم دارد، و در عین حال تغافل کرده و در همین مسیر شروع به حرکت می کند، نه تنها با گفتن، ای بسا با زور و اجبار هم قابل اصلاح نباشد.

بنابراین مسئله عدم آگاهی نیست که با گفتن و سفارش کردن حل شود. مشکل اینجاست که گاهی اوقات انسان ها ارزش ها را گم کرده و با ضدارزش ها جایگزین می کنند. انسان هایی که قرار بود ملاک برتریشان تقوا باشد، حالا یکدیگر را با تموّل مالی اندازه گیری کرده و با خانه و ماشین قد می گیرند! مدل و مارک لوازم منزلشان را معیار قرار داده و تفاخر می کنند! و کارها و افکاری از این دست که دوران جاهلیت را تداعی می کند.

در مورد ازدواج هم دقیقا همین جایگزین شدن ارزش ها صورت گرفته و خیلی مواقع جنبه مقدس ازدواج به فراموشی سپرده می شود. دختر و خانواده او حس می کنند که با تعیین کردن مهریه سنگین و برگزاری مراسم پر زرق و برق خوشبختی دخترشان تضمین می شود؛ و از طرف دیگر پسر و خانواده او هم در یک انتظار متقابل، جهیزیه سنگین و بدون کم و کاست را طلب می کنند! چیزی مثل یک معامله، بدون تقدس و بدون نور الهی!

رهبر معظم انقلاب در بسیاری از بیاناتشان به این مطلب اشاره کرده و فرموده اند: «ازدواج یک جنبه قدسی دارد؛ این جنبه قدسی را نباید از آن گرفت. گرفتن جنبه قدسی به همین کارهای زشتی است که متأسفانه در جامعه ما رائج شده. این مهریه های سنگین به خیال این که می تواند پشتوانه حفظ خانواده و حفظ زوجیت باشد، تعیین می شود، در حالی که اینجور نیست. حداکثر این است که شوهر از دادن امتناع می کند، می برندش زندان؛ یک سال، دو سال زندان می ماند. در این اقدام، به زن چیزی نمی رسد؛ او بهره ای نمی برد، جز این که کانون خانواده اش هم متلاشی می شود. این که در اسلام از حضرت امام حسین (علیه السّلام) نقل شده که فرمود: ما دخترانمان و خواهرانمان و همسرانمان را جز با مهرالسّنه عقد نکردیم، به خاطر این است؛ و الّا می توانستند. این کم کردن، با یک محاسبه است. یا همین تشریفات زائد ازدواج، خرجهای زیاد، مجالس متعدد که واقعاً انسان دلش می گیرد وقتی می شنود.» (۱)

همچنین در مورد نقش مادیات در ازدواج فرمودند: «نقش مادّیات در این‌جا باید خیلی ضعیف باشد. ما که می‌گوییم مهریه‌ها را سنگین نکنند، از این بابت است. اگر ما گفته‌ایم که مهریه بیش از فلان مقدار نباشد، معنایش این نیست که اگر بیش از فلان مقدار بود، عقد باطل یا حرام است؛ نه، جایز هم هست، اما کار غلط است. بعضیها چند میلیون تومان مهریه می‌گذارند؛ یعنی ازدواج را که یک امر انسانی است، به یک دادوستد و به یک کار بازاری و معامله‌گری تبدیل می‌کنند. این، تحقیر و توهین به نقش و شأن انسانیت در ازدواج است. این، کار غلطی است. بعضیها هم ازدواج را که یک امر عاطفی و انسانی و وجدانی است، به صحنه‌ی تفاخر تبدیل می‌کنند. مثلاً می‌گویند که جهیزیه‌ی ما این‌چیزها را داشت؛ آیا جهیزیه‌ی دختر شما هم اینها را دارد؟! تفاخر و تنافس! یا مثلاً می‌گویند که ما عقدمان را در فلان سالن گرفتیم. البته حالا که متأسفانه مرسوم شده است در هتلها می‌گیرند؛ که کار بسیار بدی است. حتّی گاهی شنیده یا دیده می‌شود، بعضی افرادی هم که از آنها توقع نیست، برای تفاخر به همدیگر، مراسم عقد خود را در هتلها و سالنها می‌گیرند! نه، مراسم عقد را در اتاق خانه و حیاط منزل خودتان و یا همسایه‌تان بگیرید و مردم را دعوت کنید؛ همین‌طور که همیشه بوده است. این‌گونه محیطها، یک محیط انس خانوادگی است. عده‌یی دوست، عده‌یی قوم و خویش، عده‌یی همردیف های دختر یا پسر، دوستان مدرسه، دوستان پسر در محیط کار یا مدرسه، جمع می‌شوند و شادی و خوشی می‌کنند؛ این درست است. این‌که ما این‌جا را صحنه‌ی تفاخر قرار بدهیم، غلط اندرغلط است. هم محیط ازدواج را آلوده‌ی به مادّیات می‌کند، هم این صحنه‌ی پاک و لطیف وجدانی را صحنه‌ی تفاخرها و تنافسها و زیاده‌رویها می‌کند، بعد هم این دختر و پسر از اول عادت می‌کنند که بایستی زندگی آنان بر تجمل و تشریفات بگذرد؛ چرا؟ بگذارید از اول به یک زندگی متوسط عادت کنند. تجملات برای یک جامعه، مضر و بد است. آن کسانی که با تجملات مخالفت می‌کنند، معنایش این نیست که از لذتها و خوشیهایش بی‌اطلاعند؛ نه، کار مضری برای جامعه است؛ مثل یک دارو یا یک خوراکی مضر. با تجملات زیادی، جامعه زیان می‌کند... باید بنا را بر سادگی گذاشت. جهیزیه‌ها را ساده بگیرید. اگر جهیزیه نیازهای دختر را تأمین می‌کند، خوب است؛ اما به سمت تجملات نرود.» (۲)

مهریه سنگین مال دوران جاهلیّت است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) آن را منسوخ کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از یک خانواده اعیانی است، خانواده پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تقریباً اعیانی ترین خانواده قریش بودند. خود ایشان هم که رئیس و رهبر این جامعه است، چه اشکالی داشت دختر به آن خوبی که بهترین دختران عالم است و خدای متعال او را «سیدة النّساء العالمین» قرار داد، «من الاوّلین و الآخرین»، با بهترین پسرهای عالم که مولای متقیان است، می خواهند ازدواج کنند، مهریه ایشان زیاد باشد؟ چرا ایشان آمدند و این مهریه کم را قرار دادند که اسمش «مَهر السُّنَّة» است. (۳)

جهیزیه برای دختر، مایه عزت نیست؛ عزت دختر به اخلاق او، به رفتار و شخصیت خود او است. بعضی از خانواده های عروس، خودشان را اذیت می کنند و به زحمت می اندازند و اگر پول هم ندارند، به زور پول تهیه می کنند، اگر پول دارند، زیادی خرج می کنند، برای این که یک جهیزیه پر زرق و برقی را مثلا در اختیار دخترشان بگذارند. (۴)

اما اینکه فرموده اید بیشتر سعی می شود که زندانیان مهریه را آزاد کنند و در مورد جهیزیه کار خاصی صورت نمی گیرد؛ شاید به این دلیل باشد که مهریه یک مسئله حقوقی ست و اگر مردی مهریه همسرش را پرداخت نکرد، قانون باید او را ملزم به اینکار کند؛ درحالیکه جهیزیه و مراسم های پرتشریفات، با اینکه سخت و سنگین بوده و خیلی اوقات مردم را دچار مشکل می کند، اما به هیچ وجه جنبه قانونی و حقوقی ندارد. یعنی اگر دختری جهیزیه سنگین نداشته باشد، هیچکس حق شکایت و تهیه دادخواست علیه او را ندارد؛ بنابراین قانون هیچ جبهه ای علیه او ندارد که کسی بخواهد این مشکل را کمتر کند. و ضمنا این یک واقعیت است که معمولا شروع کننده این قبیل تجملات و سخت کردن کارها، دختران و خانواده آنها هستند. وقتی خانواده دختر مهریه را سنگین و عجیب و غریب تعیین کرده و ضمنا مراسم آنچنانی طلب می کنند چون دخترشان آرزو دارد و آبرویش جلوی دوستان و اقوام و همسایه ها به خطر می افتد و ... ، قاعدتا داماد هم با به عهده گرفتن این هزینه ها، منتظر جهیزیه سنگین و بدون کم وکاست خواهد بود. در حالیکه دختران و خانواده آنها می توانند در همان ابتدا زندگی و ازدواجشان را بر پایه ازدواج نبوی قرار دهند؛ از تعیین مهریه سنگین خودداری کرده، نه مراسم را تشریفاتی و سنگین برگزار کنند و نه برای جهیزیه خودشان را به تکلف بیندازند.

من بعید می دانم از بین آقایان کسی باشد که با چنین شیوه ای مخالف باشد.

هشت سنت غلط در ازدواج را در بیانات مقام معظم رهبری در لینک زیر ملاحظه بفرمایید:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=27754&p=2

پی نوشت ها:
۱. بیانات در سومین نشست اندیشه های راهبری با موضوع زن و خانواده؛ ۱۴ دیماه ۱۳۹۰
۲. بیانات در جلسه اجرای عقد ازدواج؛ ۳۰ تیرماه ۱۳۷۰
۳. بیانات در جلسه اجرای عقد ازدواج؛ ۲۸ ادریبهشت ۱۳۷۴
۴. بیانات در جلسه اجرای عقد ازدواج؛ ۲۸ اسفند ۱۳۷۷