جمع بندی چگونگی تشکیل خواب در روایات

سلام

وقت تان به خیر و شادی

منظورتان از تشکیل خواب چیست؟ آیا منظورتان تعبیر خواب های مختلف است یا منظور دیگری دارید؟

سلام
رسول اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) در حدیثی، انواع خواب ها را بیان فرموده اند:
«الرُّؤْيَا ثَلَاثَةٌ بُشْرَى مِنَ اللَّهِ وَ تَحْزِينٌ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ الَّذِي يُحَدِّثُ بِهِ الْإِنْسَانُ نَفْسَهُ فَيَرَاهُ فِي مَنَامِهِ». یعنی «خواب ها بر سه گونه هستند: بشارتى از جانب خدا، غمى كه شيطان به وجود مى آورد و حديث نفس انسان با خويش كه آنها را در خوابش مى بيند»⁽¹⁾.
گاهی خداوند متعال با خواب به فردی مژده یا خبری می دهد؛ هچنان که پادشاهِ زمانِ حضرت یوسف (علیه السلام) در خواب دید که هفت گاو لاغر، هفت گاو چاق را می خورند و هفت خوشه خشکیده‌ به هفت خوشه سبز می پیچند و آنها را از بین می بردند. به این دسته از خواب ها که از سوی خداوند متعال است، «رؤیایِ صادقه» می گویند. این همان خواب هایی هستند که تعبیر دارند.

دسته ای از خواب ها اِلقائات شیطانی است. حضرت امیرالمؤمنین علیّ (صلوات الله و سلامه علیه) در مورد مَنشأ این دو دسته خواب می فرماید:«فَمَهما کان مِنَ الرُؤیا الصادقةِ فَمِنَ المَلائکَةِ وَ مَهما کانَ مِنَ الرُؤیا الکاذِبَةِ فَمِنَ الجِنِّ»؛ یعنی «پس اگر از رؤياهاى صادق باشد، از فرشتگان مايه مى گيرد و اگر از خواب هاى دروغين باشد، از جِنّ ها سرچشمه مى گيرد»⁽²⁾. این روایت با حدیث رسول اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) درباره انواع خواب تطابق دارد. زیرا بنا بر آیه شریفه 50 سوره مبارکه کهف، شیطان نیز یک جنّ است.
دسته سوم از خواب ها که در حدیث پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) از آن به «حدیث نفس انسان با خویشتن» تعبیر شده است، همان مطالبی است که فرد درباره آنها فکر می کند و به ذهنش خطور می کند؛ فرد در هنگام خواب به علّتِ فعالیت های سلول های مغزی به صورت رؤیا می بیند.

تشخیص اینکه کدام خواب رؤیای صادقه و کدام یک القایِ شیطانی است به سادگی ممکن نیست. این را بدانید که دسته بسیار کوچکی از خواب ها رؤیای صادقه هستند و تعبیر دارند. تعبیرِ صحیحِ خواب کار بسیار سختی است و عدّه زیادی از افرادی که ادّعا می کنند تعبیرکننده یِ خواب هستند، راست نمی گویند.
من به یک نمونه از تعبیر خواب اشاره می کنم تا ببینید چقدر تعبیر صحیحِ خواب دشوار است:

متوكّل (دهمين خليفه و طاغوت عباسی) از ستمگران بسيار خونريز، متكبر و ستمگر تاريخ است. او به خصوص با حضرت امیرالمؤمنین علی (صلوات الله و سلامه علیه) و خاندان و فرزندانِ آن امام هُمام دشمنی و كينه سختی داشت و به آن حضرت ناسزا می گفت. او شبی در عالم خواب ديد که حضرت امیرالمؤمنین علی (صلوات الله و سلامه علیه) در ميان آتشی شعله ور است. وقتی بيدار شد، بسیار خوشحال شد. پس از مدتی با دانشمندی روبرو شد که به تعبیر خواب آگاهی داشت. بدون اینکه به نام حضرت امیرالمؤمنین علی(صلوات الله و سلامه علیه) اشاره کند، خوابش را برای آن دانشمند تعریف کرد و از او خواست آن را تعبیر نماید. او گفت:"سزاوار است فردی كه در عالم خواب در درون آتش ديده ای، پيامبر يا وصیِّ پيامبر (صلی الله علیه وآله و سلّم) باشد". متوكل پرسید:اين تعبير خواب را از كجا مي گویی؟!. تعبیرکننده خواب در پاسخ گفت: «در قرآن [آيه 8 سوره مبارکه نمل] مي خوانيم (فَلَمّا جائَها نُودِیَ أَنْ بُورِكَ مَنْ فِی النّارِ وَ مَنْ حَوْلَها) یعنی «هنگامی كه (موسی) نزد آتش (در آغاز وحی بر او) آمد، ندایی برخاست كه مبارك باد آن كسی كه در آتش ‍ است (گوئي آتش او را احاطه كرده) و آن كَس (فرشتگان) كه بر اطراف آتش هستند نيز مبارك باد»⁽³⁾.

پی نوشت:
1: بحارالانوار،ج58،ص191، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403ه.ق
2:بحارالانوار،ج40،ص222، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403ه.ق
3: داستان دوستان، نوشته آقای محمد محمدیِ اشتهاردی

پرسش:

آیا حدیث و روایتی وجود دارد که درباره چگونگی تشکیل خواب و اینکه موجوداتی که در خواب می بینیم چه هستند توضیح دهد؟

پاسخ:

رسول اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) در حدیثی، انواع خواب ها را بیان فرموده اند:
«الرُّؤْيَا ثَلَاثَةٌ بُشْرَى مِنَ اللَّهِ وَ تَحْزِينٌ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ الَّذِي يُحَدِّثُ بِهِ الْإِنْسَانُ نَفْسَهُ فَيَرَاهُ فِي مَنَامِهِ». یعنی «خواب ها بر سه گونه هستند: بشارتى از جانب خدا، غمى كه شيطان به وجود مى آورد و حديث نفس انسان با خويش كه آنها را در خوابش مى بيند»⁽¹⁾.
گاهی خداوند متعال با خواب به فردی مژده یا خبری می دهد؛ هچنان که پادشاهِ زمانِ حضرت یوسف (علیه السلام) در خواب دید که هفت گاو لاغر، هفت گاو چاق را می خورند و هفت خوشه خشکیده‌ به هفت خوشه سبز می پیچند و آنها را از بین می بردند. به این دسته از خواب ها که از سوی خداوند متعال است، «رؤیایِ صادقه» می گویند. این همان خواب هایی هستند که تعبیر دارند.

دسته ای از خواب ها اِلقائات شیطانی است. حضرت امیرالمؤمنین علیّ (صلوات الله و سلامه علیه) در مورد مَنشأ این دو دسته خواب می فرماید:«فَمَهما کان مِنَ الرُؤیا الصادقةِ فَمِنَ المَلائکَةِ وَ مَهما کانَ مِنَ الرُؤیا الکاذِبَةِ فَمِنَ الجِنِّ»؛ یعنی «پس اگر از رؤياهاى صادق باشد، از فرشتگان مايه مى گيرد و اگر از خواب هاى دروغين باشد، از جِنّ ها سرچشمه مى گيرد»⁽²⁾. این روایت با حدیث رسول اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) درباره انواع خواب تطابق دارد. زیرا بنا بر آیه شریفه 50 سوره مبارکه کهف، شیطان نیز یک جنّ است.
دسته سوم از خواب ها که در حدیث پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) از آن به «حدیث نفس انسان با خویشتن» تعبیر شده است، همان مطالبی است که فرد درباره آنها فکر می کند و به ذهنش خطور می کند؛ فرد در هنگام خواب به علّتِ فعالیت های سلول های مغزی به صورت رؤیا می بیند.

تشخیص اینکه کدام خواب رؤیای صادقه و کدام یک القایِ شیطانی است به سادگی ممکن نیست. این را بدانید که دسته بسیار کوچکی از خواب ها رؤیای صادقه هستند و تعبیر دارند. تعبیرِ صحیحِ خواب کار بسیار سختی است و عدّه زیادی از افرادی که ادّعا می کنند تعبیرکننده یِ خواب هستند، راست نمی گویند.

پی نوشت:
1: مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار،ج58،ص191، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403ه.ق
2: مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار،ج40،ص222، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403ه.ق