جمع بندی ارحام چه کسانی هستند؟

بسم الله الرحمن الرحیم
عرض سلام و احترام

ارحام در لغت به نزدیکان و بستگان گفته می شود. (۱)
بستگان و خویشان دو نوع هستند. یا به سبب والدین مشترک با هم فامیل شده اند که به آنها بستگان نسبی گفته می شود؛ و یا به سبب ازدواج با هم ارتباط پیدا کرده اند که بستگان سببی نامیده می شوند.
صله رحم مخصوص اقوام نسبی ست. عمو، عمه،‌ خاله، دائی و فرزندان آنها و فرزندانِ فرزندان آنها و ...؛ همچنین اقوامِ نسبی والدین، همگی جزء ارحام محسوب شده و دوستی و رفق با آنها واجب است.

پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: «إنّ الملائكةَ لا تَنزِلُ على قَومٍ فيهِم قاطِعُ رَحِمٍ؛ فرشتگان بر مردمى كه در ميان آنها كسى قطع رحم كرده باشد فرود نمى آيند.» (۲)

و امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: «صلةُ الأرحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ و تُسَمِّحُ الكَفَّ و تُطَيِّبُ النَّفْسَ و تَزِيدُ في الرّزقِ و تُنسِئُ في الأجَلِ؛ صله رحم، خلق و خوى را نيكو، دست را بخشنده، جان را پاكيزه و روزى را زياد مى كند و اجل را به تأخير مى اندازد.» (۳)

صله رحم حتی در مورد خویشاوندانی که به لحاظ دینی با ما متفاوت هستند هم واجب است و عدم تطابق مذهبی عذری برای قطع رحم نیست. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و‌ آله و سلم) فرموده اند: «إنَّ البِرَّ وَالصِّلَةَ لَيُطيلانِ الأَعمارَ، و يَعمُرانِ الدِّيارَ و يُثرِيانِ الأَموالَ ولَو كانَ القَومُ فُجّارا؛ نيكى و صله رحم عُمرها را طولانى، خانه ها را آباد، و دارايى ها را افزون مى سازد؛ هر چند خويشاوندان ناپرهيزگار باشند.» (۴)

پی نوشت ها:
۱. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج 5، ص 1929، دار العلم للملایین، بیروت، 1410ق.
۲. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم ۱۳۸۹؛ ج ۴، ص ۴۰۸
۳. همان، ص ۴۰۳
۴. محمدی ری شهری، محمد؛ خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث؛ مترجم محدثی، جواد؛ موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۷؛ ص ۳۰۴

علیکم السلام و رحمه الله

صله رحم فقط به معنای رفت و آمد کردن و ارتباط خاص نیست. بلکه بیشتر به این معنی ست که با آنها دشمنی نداشته و اگر به مناسبتی یکدیگر را دیدید یا احتیاج به کمک داشتند به عنوان عضوی از فامیل با آنها برخورد کرده و با آنها دوستی داشته باشید،‌ احوالشان را بپرسید و به طور کلی با آنها مانند غریبه رفتار نکنید. مقدار و حدود صله رحم نسبی است؛ یعنی نسبت به افراد و حتی محیط و فرهنگ های مختلف ممکن است متفاوت باشد. اما مهم آن است که شخص در عرف جامعه قاطع رحم محسوب نشود.

علیکم السلام و رحمه الله

صله رحم قاعدتا باید موجب برطرف شدن کدورت ها و اختلاف ها شود. اینکه شما فرمودید، به سبب صله رحم نیست، بلکه به سبب گناهانی ست که در این مراسم انجام می شود؛ مانند غیبت کردن،‌ سخن چینی، بی حرمتی به دیگران و امثال اینها. بنابراین به جای قطع رحم، بهتر است این گناهان ترک شوند.

در مجالس خانوادگی تلاش کنید تا از چنین مسائلی پرهیز شود. اگر دیگران شروع به غیبت یا صحبت های گناه آلود کردند، سعی کنید مسیر صحبت را عوض کرده و جلسه را از گناه دور نمایید.

در عین حال صله رحم صرفا در رفت و آمد با فامیل محدود نیست و اگر به هر دلیلی رفت و آمد باعث مشکلات و ضرر دنیایی یا دینی می شود، می توانید آن را به حدی که ضرر ندارد، تقلیل دهید. مثلا تلفنی حال آنها را جویا شوید و یا حتی غیر مستقیم به آنها توجه داشته باشید. از دیگران احوال آنان را بپرسید و اگر نیازی به کمک داشتند دریغ نکنید. چه کمکهای مالی و چه حمایت زبانی از آنان در مقابل دیگران. به هر حال نباید با ارحام مثل غریبه ها رفتار کرد و با وجود تمام بی محبتی ها به هر نحو ممکن در مواقع مختلف ارتباط خودتان با آنان را نشان دهید.

پرسش: ارحام چه کسانی هستند که صله رحم آنها واجب است و باید به آنها سر زد؟

پاسخ: ارحام در لغت به نزدیکان و بستگان گفته می شود. (۱)
بستگان و خویشان دو نوع هستند. یا به سبب والدین مشترک با هم فامیل شده اند که به آنها بستگان نسبی گفته می شود؛ و یا به سبب ازدواج با هم ارتباط پیدا کرده اند که بستگان سببی نامیده می شوند.
صله رحم مخصوص اقوام نسبی ست. عمو، عمه،‌ خاله، دائی و فرزندان آنها و فرزندانِ فرزندان آنها و ...؛ همچنین اقوامِ نسبی والدین، همگی جزء ارحام محسوب شده و دوستی و رفق با آنها واجب است.

پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: «إنّ الملائكةَ لا تَنزِلُ على قَومٍ فيهِم قاطِعُ رَحِمٍ؛ فرشتگان بر مردمى كه در ميان آنها كسى قطع رحم كرده باشد فرود نمى آيند.» (۲) و امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: «صلةُ الأرحامِ تُحَسِّنُ الخُلُقَ و تُسَمِّحُ الكَفَّ و تُطَيِّبُ النَّفْسَ و تَزِيدُ في الرّزقِ و تُنسِئُ في الأجَلِ؛ صله رحم، خلق و خوى را نيكو، دست را بخشنده، جان را پاكيزه و روزى را زياد مى كند و اجل را به تأخير مى اندازد.» (۳)

صله رحم حتی در مورد خویشاوندانی که به لحاظ دینی با ما متفاوت هستند هم واجب است و عدم تطابق مذهبی عذری برای قطع رحم نیست. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و‌ آله و سلم) فرموده اند: «إنَّ البِرَّ وَالصِّلَةَ لَيُطيلانِ الأَعمارَ، و يَعمُرانِ الدِّيارَ و يُثرِيانِ الأَموالَ ولَو كانَ القَومُ فُجّارا؛ نيكى و صله رحم عُمرها را طولانى، خانه ها را آباد، و دارايى ها را افزون مى سازد؛ هر چند خويشاوندان ناپرهيزگار باشند.» (۴)

لازم به ذکر است که صله رحم فقط به معنای رفت و آمد کردن و ارتباط خاص نیست. اگر ارتباط نزدیک، به هر دلیلی باعث ضرر دینی یا دنیایی می شود، می توان آن را تقلیل داد. در واقع صله رحم بیشتر به این معنی ست که با ارحام دشمنی نداشته و اگر به مناسبتی یکدیگر را دیدید یا احتیاج به کمک داشتند، به عنوان عضوی از فامیل با آنها برخورد کرده و با آنها دوستی داشته باشید،‌ احوالشان را بپرسید و به طور کلی با آنها مانند غریبه رفتار نکنید. مقدار و حدود صله رحم نسبی است؛ یعنی نسبت به افراد و حتی محیط و فرهنگ های مختلف ممکن است متفاوت باشد. اما مهم آن است که شخص در عرف جامعه قاطع رحم محسوب نشود.

پی نوشت ها:
۱. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج 5، ص 1929، دار العلم للملایین، بیروت، 1410ق.
۲. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم ۱۳۸۹؛ ج ۴، ص ۴۰۸
۳. همان، ص ۴۰۳
۴. محمدی ری شهری، محمد؛ خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث؛ مترجم محدثی، جواد؛ موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۷؛ ص ۳۰۴