جمع بندی نقد نگاه زیر در مقابل وحدت وجود بر اساس آیات و روایات

لطفا متن روایت را بیاورید

سلام استاد گرامی،
از اینکه تا جواب بدهم دیر شد عذرخواهی می‌کنم

حدیث مدّ نظرم بریده‌ای از مناظره‌ی امام رضا علیه‌السلام و عمران صابی در مجلس مأمون لعنه‌الله است که در ادامه بخش‌های قابل استفاده‌اش را قرار داده‌ام:[INDENT]
فَقَالَ عِمْرَانُ‏ الصَّابِئُ‏ أَخْبِرْنِي عَنِ الْكَائِنِ الْأَوَّلِ، وَ عَمَّا خَلَقَ؟ قَالَ ع سَأَلْتَ فَافْهَمْ أَمَّا الْوَاحِدُ فَلَمْ يَزَلْ وَاحِداً كَائِناً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ بِلَا حُدُودٍ وَ لَا أَعْرَاضٍ وَ لَا يَزَالُ كَذَلِكَ،
ثُمَّ خَلَقَ خَلْقاً مُبْتَدَعاً مُخْتَلِفاً بِأَعْرَاضٍ وَ حُدُود مُخْتَلِفَةٍ لَا فِي شَيْ‏ءٍ أَقَامَهُ وَ لَا فِي شَيْ‏ءٍ حَدَّهُ وَ لَا عَلَى شَيْ‏ءٍ حَذَاهُ وَ لَا مَثَّلَهُ لَهُ‏،
فَجَعَلَ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ الْخَلْقِ صَفْوَةً وَ غَيْرَ صَفْوَةٍ وَ اخْتِلَافاً وَ ائْتِلَافاً وَ أَلْوَاناً وَ ذَوْقاً وَ طَعْماً، لَا لِحَاجَةٍ كَانَتْ مِنْهُ إِلَى ذَلِكَ وَ لَا لِفَضْلِ مَنْزِلَةٍ لَمْ يَبْلُغْهَا إِلَّا بِهِ وَ لَا رَأَى لِنَفْسِهِ فِيمَا خَلَقَ زِيَادَةً وَ لَا نُقْصَاناً تَعْقِلُ هَذَا يَا عِمْرَان‏ ...
قَالَ عِمْرَانُ يَا سَيِّدِي هَلْ كَانَ الْكَائِنُ مَعْلُوماً فِي نَفْسِهِ عِنْدَ نَفْسِهِ؟ قَالَ الرِّضَا ع إِنَّمَا تَكُونُ الْمَعْلَمَةُ بِالشَّيْ‏ءِ لِنَفْيِ خِلَافِهِ وَ لِيَكُونَ الشَّيْ‏ءُ نَفْسُهُ بِمَا نُفِيَ عَنْهُ مَوْجُوداً وَ لَمْ يَكُنْ هُنَاكَ شَيْ‏ءٌ يُخَالِفُهُ فَتَدْعُوهُ الْحَاجَةُ إِلَى نَفْيِ ذَلِكَ الشَّيْ‏ءِ عَنْ نَفْسِهِ بِتَحْدِيدِ عِلْمٍ مِنْهَا، أَ فَهِمْتَ يَا عِمْرَانُ؟ قَالَ نَعَم‏ ...
فَقَالَ سَلْ يَا عِمْرَانُ. قَالَ يَا سَيِّدِي أَ لَا تُخْبِرُنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ يُوَحَّدُ بِحَقِيقَةٍ أَوْ يُوَحَّدُ بِوَصْفٍ؟‏ قَالَ الرِّضَا ع إِنَّ اللَّهَ الْمُبْدِئَ الْوَاحِدَ، الْكَائِنَ الْأَوَّلَ، لَمْ يَزَلْ وَاحِداً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ، فَرْداً لَا ثَانِيَ مَعَهُ، لَا مَعْلُوماً وَ لَا مَجْهُولًا، وَ لَا مُحْكَماً وَ لَا مُتَشَابِهاً، وَ لَا مَذْكُوراً وَ لَا مَنْسِيّاً، وَ لَا شَيْئاً يَقَعُ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْ‏ءٍ مِنَ الْأَشْيَاءِ غَيْرَهُ، وَ لَا مِنْ وَقْتٍ كَانَ وَ لَا إِلَى وَقْتٍ يَكُونُ، وَ لَا بِشَيْ‏ءٍ قَامَ وَ لَا إِلَى شَيْ‏ءٍ يَقُومُ، وَ لَا إِلَى شَيْ‏ءٍ اسْتَنَدَ وَ لَا فِي شَيْ‏ءٍ اسْتَكَنَّ، وَ ذَلِكَ كُلُّهُ قَبْلَ الْخَلْقِ إِذْ لَا شَيْ‏ءَ غَيْرُهُ (أو قبل خلقه الخلق)‏ وَ مَا أُوقِعَتْ عَلَيْهِ مِنَ الْكُلِّ، فَهِيَ صِفَاتٌ مُحْدَثَةٌ وَ تَرْجَمَةٌ يَفْهَمُ بِهَا مَنْ فَهِمَ‏ ...
قَالَ عِمْرَانُ فَبِأَیِّ شَیْ ءٍ عَرَفْنَاهُ؟ قَالَ ع بِغَیْرِهِ. قَالَ فَأَیُّ شَیْ ءٍ غَیْرُهُ؟ قَالَ الرِّضَا ع مَشِیَّتُهُ وَ اسْمُهُ وَ صِفَتُهُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ کُلُّ ذَلِکَ مُحْدَثٌ مَخْلُوقٌ مُدَبَّرٌ. قَالَ عِمْرَانُ یَا سَیِّدِی فَأَیُّ شَیْءٍ هُوَ؟ قَالَ ع هُوَ نُورٌ بِمَعْنَی أَنَّهُ هَادٍ لِخَلْقِهِ مِنْ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ، وَ لَیْسَ لَکَ عَلَی أَکْثَرَ مِنْ تَوْحِیدِی إِیَّاهُ... قَالَ عِمْرَانُ یَا سَیِّدِی أَ لَیْسَ قَدْ کَانَ سَاکِتاً قَبْلَ الْخَلْقِ لَا یَنْطِقُ ثُمَّ نَطَقَ قَالَ الرِّضَا ع لَا یَکُونُ السُّکُوتُ إِلَّا عَنْ نُطْقٍ قَبْلَهُ وَ الْمَثَلُ فِی ذَلِکَ أَنَّهُ لَا یُقَالُ لِلسِّرَاجِ هُوَ سَاکِتٌ لَا یَنْطِقُ وَ لَا یُقَالُ إِنَّ السِّرَاجَ لَیُضِیئُ فِیمَا یُرِیدُ أَنْ یَفْعَلَ بِنَا لِأَنَّ الضَّوْءَ مِنَ السِّرَاجِ لَیْسَ بِفِعْلٍ مِنْهُ وَ لَا کَوْنٍ وَ إِنَّمَا هُوَ لَیْسَ شَیْ ءٌ غَیْرَهُ فَلَمَّا اسْتَضَاءَ لَنَا قُلْنَا قَدْ أَضَاءَ لَنَا حَتَّی اسْتَضَأْنَا بِهِ فَبِهَذَا تَسْتَبْصِرُ أَمْرَکَ ...
وَ اعْلَمْ أَنَّ الْإِبْدَاعَ وَ الْمَشِيَّةَ وَ الْإِرَادَةَ مَعْنَاهَا وَاحِدٌ وَ أَسْمَاءَهَا ثَلَاثَةٌ وَ كَانَ أَوَّلُ إِبْدَاعِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ مَشِيَّتِهِ الْحُرُوفَ الَّتِي جَعَلَهَا أَصْلًا لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ، وَ دَلِيلًا عَلَى كُلِ‏ مُدْرَكٍ، وَ فَاصِلًا لِكُلِّ مُشْكِلٍ، وَ تِلْكَ الْحُرُوفُ تَفْرِيقُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ مِنِ اسْمِ حَقٍّ وَ بَاطِلٍ، أَوْ فِعْلٍ أَوْ مَفْعُولٍ، أَوْ مَعْنًى أَوْ غَيْرِ مَعْنًى، وَ عَلَيْهَا اجْتَمَعَتِ الْأُمُورُ كُلُّهَا، وَ لَمْ يَجْعَلْ لِلْحُرُوفِ فِي إِبْدَاعِهِ لَهَا مَعْنًى غَيْرَ أَنْفُسِهَا يَتَنَاهَى، وَ لَا وُجُودَ لِأَنَّهَا مُبْدَعَةٌ بِالْإِبْدَاعِ، وَ النُّورُ فِي هَذَا الْمَوْضِعِ أَوَّلُ فِعْلِ اللَّهِ الَّذِي [FONT=Neirizi]هُوَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‏ وَ الْحُرُوفُ هِيَ الْمَفْعُولُ بِذَلِكَ الْفِعْلِ وَ هِيَ الْحُرُوفُ الَّتِي عَلَيْهَا الْكَلَامُ وَ الْعِبَارَاتُ كُلُّهَا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَّمَهَا خَلْقَهُ ... ثُمَّ جَعَلَ الْحُرُوفَ بَعْدَ إِحْصَائِهَا وَ إِحْكَامِ عِدَّتِهَا فِعْلًا مِنْهُ كَقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ- [FONT=Neirizi]كُنْ فَيَكُونُ‏ وَ [FONT=Neirizi]كُنْ مِنْهُ صُنْعٌ وَ مَا [FONT=Neirizi]يَكُونُ بِهِ الْمَصْنُوعُ فَالْخَلْقُ الْأَوَّلُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْإِبْدَاعُ لَا وَزْنَ لَهُ وَ لَا حَرَكَةَ وَ لَا سَمْعَ وَ لَا لَوْنَ وَ لَا حِسَّ وَ الْخَلْقُ الثَّانِي الْحُرُوفُ لَا وَزْنَ لَهَا وَ لَا لَوْنَ وَ هِيَ مَسْمُوعَةٌ مَوْصُوفَةٌ غَيْرُ مَنْظُورٍ إِلَيْهَا وَ الْخَلْقُ الثَّالِثُ مَا كَانَ مِنَ الْأَنْوَاعِ كُلِّهَا مَحْسُوساً مَلْمُوساً ذَا ذَوْقِ مَنْظُوراً إِلَيْهِ
وَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى سَابِقٌ لِلْإِبْدَاعِ لِأَنَّهُ لَيْسَ قَبْلَهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْ‏ءٌ وَ لَا كَانَ مَعَهُ شَيْ‏ءٌ وَ الْإِبْدَاعُ سَابِقٌ لِلْحُرُوفِ وَ الْحُرُوفُ لَا تَدُلُّ عَلَى غَيْرِ أَنْفُسِهَا ...
قَالَ عِمْرَانُ يَا سَيِّدِي أَ لَا تُخْبِرُنِي عَنِ الْإِبْدَاعِ خَلْقٌ هُوَ أَمْ غَيْرُ خَلْقٍ؟ قَالَ الرِّضَا ع بَلْ خَلْقٌ سَاكِنٌ لَا يُدْرَكُ بِالسُّكُونِ، وَ إِنَّمَا صَارَ خَلْقاً لِأَنَّهُ شَيْ‏ءٌ مُحْدَثٌ، وَ اللَّهُ الَّذِي أَحْدَثَهُ فَصَارَ خَلْقاً لَهُ وَ إِنَّمَا هُوَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلْقُهُ لَا ثَالِثَ بَيْنَهُمَا وَ لَا ثَالِثَ غَيْرُهُمَا فَمَا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَعْدُ أَنْ يَكُونَ خَلْقَهُ وَ قَدْ يَكُونُ الْخَلْقُ سَاكِناً وَ مُتَحَرِّكاً وَ مُخْتَلِفاً وَ مُؤْتَلِفاً وَ مَعْلُوماً وَ مُتَشَابِهاً وَ كُلُّ مَا وَقَعَ عَلَيْهِ حَدٌّ فَهُوَ خَلْقُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ... وَ اللَّهُ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ إِلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ‏
قَالَ عِمْرَانُ يَا سَيِّدِي أَشْهَدُ أَنَّهُ كَمَا وَصَفْتَ وَ لَكِنْ بَقِيَتْ لِي مَسْأَلَةٌ قَالَ سَلْ عَمَّا أَرَدْتَ قَالَ أَسْأَلُكَ عَنِ الْحَكِيمِ فِي أَيِّ شَيْ‏ءٍ هُوَ وَ هَلْ يُحِيطُ بِهِ شَيْ‏ءٌ وَ هَلْ يَتَحَوَّلُ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلَى شَيْ‏ءٍ أَوْ بِهِ حَاجَةٌ إِلَى شَيْ‏ءٍ؟ قَالَ الرِّضَا ع أُخْبِرُكَ يَا عِمْرَانُ فَاعْقِلْ مَا سَأَلْتَ عَنْهُ فَإِنَّهُ مِنْ أَغْمَضِ مَا يَرِدُ عَلَى الْمَخْلُوقِينَ فِي مَسَائِلِهِمْ وَ لَيْسَ يَفْهَمُهُ الْمُتَفَاوِتُ عَقْلُهُ الْعَازِبُ عِلْمُهُ‏ وَ لَا يَعْجِزُ عَنْ فَهِمِهِ أُولُو الْعَقْلِ الْمُنْصِفُونَ- أَمَّا أَوَّلُ ذَلِكَ فَلَوْ كَانَ خَلَقَ مَا خَلَقَ لِحَاجَةٍ مِنْهُ لَجَازَ لِقَائِلٍ أَنْ يَقُولَ يَتَحَوَّلُ إِلَى مَا خَلَقَ لِحَاجَتِهِ إِلَى ذَلِكَ وَ لَكِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَخْلُقْ شَيْئاً لِحَاجَتِهِ‏ وَ لَمْ يَزَلْ‏ ثَابِتاً لَا فِي شَيْ‏ءٍ وَ لَا عَلَى شَيْ‏ءٍ إِلَّا أَنَّ الْخَلْقَ يُمْسِكُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ يَدْخُلُ بَعْضُهُ فِي بَعْضٍ وَ يَخْرُجُ مِنْهُ وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَقَدَّسَ بِقُدْرَتِهِ يُمْسِكُ ذَلِكَ كُلَّهُ وَ لَيْسَ يَدْخُلُ فِي شَيْ‏ءٍ وَ لَا يَخْرُجُ مِنْهُ وَ لَا يَؤُدُهُ حِفْظُهُ وَ لَا يَعْجِزُ عَنْ إِمْسَاكِهِ وَ لَا يَعْرِفُ أَحَدٌ مِنَ الْخَلْقِ كَيْفَ ذَلِكَ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ أَطْلَعَهُ عَلَيْهِ مِنْ رُسُلِهِ وَ أَهْلِ سِرِّهِ وَ الْمُسْتَحْفِظِينَ لِأَمْرِهِ وَ خُزَّانِهِ الْقَائِمِينَ بِشَرِيعَتِهِ وَ إِنَّمَا أَمْرُهُ‏ كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ إِذَا شَاءَ شَيْئاً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ‏ بِمَشِيَّتِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ لَيْسَ شَيْ‏ءٌ مِنْ خَلْقِهِ أَقْرَبَ إِلَيْهِ مِنْ شَيْ‏ءٍ وَ لَا شَيْ‏ءٌ مِنْهُ هُوَ أَبْعَدَ مِنْهُ مِنْ شَيْ‏ءٍ أَ فَهِمْتَ يَا عِمْرَانُ قَالَ نَعَمْ يَا سَيِّدِي قَدْ فَهِمْت‏
[التوحيد (للصدوق)، ص: ۴۳۰-۴۴۰]
[/INDENT]

توضیح دهید که چگونه به این نتایج رسیده‌اید!

اگر مشیت خدا و خواست خدا خودش خلق شده باشد، خلقت خود این مشیت و خواست که دیگر نمی‌تواند بر اساس مشیت و خواست دیگری باشد ... در واقع در ورای مشیت و خواست خدا نمی‌توان صحبت از مشیت و خواست خدا کرد ... و به طرز مشابه نمی‌توان صحبت از ابداع یا اراده کرد ... آنجا هر چه که هست چیزهایی است که ما نمی‌فهمیم، چون دایره‌ی فهم ما محدود به عقلانیت است، و ابداع شده است ...
این نتایج به خودی خود عجیب هستد ولی اینکه از آن مقدمات اینطور برداشت شود چه چیزش عجیب است؟
مگر اینکه مقدمه‌ی دوم را اشتباه از این روایت استنتاج کرده باشم؟ این ممکنه ... در ذهنم اینطور بود که در متن روایت به آن مقدمه تصریح شده باشد ولی هر چه گشتم و در کتاب‌های دیگر هم نگاه کردم چنان تصریحی را نیافتم، گرچه شبه‌تصریحاتی در همین حدیث همچنان هست، مثل آنجا که می‌فرماید مشیت خدا مانند اسماء و صفات خدا غیر خدا هستند «قَالَ فَأَیُّ شَیْ ءٍ غَیْرُهُ؟ قَالَ الرِّضَا ع مَشِیَّتُهُ وَ اسْمُهُ وَ صِفَتُهُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ کُلُّ ذَلِکَ مُحْدَثٌ مَخْلُوقٌ مُدَبَّرٌ» یا آنجا که می‌فرمایند ابداع مخلوقی ساکن است و حادث شده است «الْإِبْدَاعِ خَلْقٌ هُوَ أَمْ غَيْرُ خَلْقٍ؟ قَالَ الرِّضَا ع بَلْ خَلْقٌ سَاكِنٌ لَا يُدْرَكُ بِالسُّكُونِ، وَ إِنَّمَا صَارَ خَلْقاً لِأَنَّهُ شَيْ‏ءٌ مُحْدَثٌ،» که آن‌ها را خلقت خدا معرفی می‌نماید ... سپس در جای دیگر آمده که اولین فعل خدا نور است (نور خاصیت مُظهِریت و ظاهرکنندگی دارد) و اولین مفعول این فعل هم حروف هستد، و تمام این قضیه تحت اشراف مشیت و خواست و ابداع خداوند هستند که خود آن‌ها هم مخلوق هستند ... به نوعی ظاهراً ابداع و مشیت و اراده‌ی خداوند ویژگی آن فعل نخست هستند که نور باشد، گویا بتوان نور و ابداع و اراده و مشیت خدا را یک چیز گرفت و خودش را مخلوق اول دانست ... در این عبارت اخیر کمی به تکلف افتاده‌ام البته که اگر شما هم تبیننش نمایید متشکر می‌شوم، اینکه آیا درست است یا نه و اگر نه چرا و اینکه درستش چیست؟ ...

اگر «خالق» است دیگر لا اسم و له و لارسم نیست.
همین که می‌گویید «خالق» پس دارای اسم و رسم شد

تضاد که نیست، البته ظاهراً هست ولی واقعاً منظورم تضاد نبود ... مثل اینکه یک نفر بگوید که مقام هویت غیبیه مقامی است که لا اسم له و لا رسم له است، بعد یکی بگوید همینکه می‌گویی این مقام هویت غیبیه است که لا اسم له و لا رسم له است این خودش یک توصیف است، یک اسم و رسم است و این تضاد است ... اینجا این بحث مطرح می‌شود که وقتی می‌گوییم لا اسم له و لا رسم له اگرچه درست است که داریم آن مقام را وصف می‌کنیم، ولی این وصف دیگر بار معرفتی ایجابی ندارد و باعث نمی‌شود که به ما درباره‌ی خود آن مقام، خود آن مقام به خودی خود، معرفتی را اضافه نماید ... اینجا هم منظورم چنین چیزی بود ... خیلی راحت نمی‌توان ورای مشیت خدا خالقیت را به خدا نسبت داد، با این وجود چنانکه امام رضا علیه‌السلام هم فرمودند ما خدا را به غیر خدا می‌شناسیم، با مشیت او، با ابداع او، با اسماء و صفات او، با اینکه هیچ کدام اینها خود او نیستند ... اینجا هم من خالقیت را گفتم که اشاره کنم به معنا و نه به خود اسم ... و الله العالم

پیداست تصویر درستی از آموزه‌ی «وحدت شخصی وجود» ندارید.
این ادعای شما -مبنی بر این که بالاتر از مخلوق اول تنها مقام هویت غیبیه است و تعین دیگری نیست- ردی بر قسمتی از جهان‌بینی عرفانی است؛ حتی اگر این قسمت از سخن عارفان را نپذیریم، می‌توان به هسته‌ مرکزی آموزه وحدت شخصیه ملتزم بود.
بر اساس آموزه‌ی وحدت شخصیه، وجود اصیل و حقیقی یکی بیش نبوده و مابقی (کثرات) به حیثیت تقییدیه این یک وجودِ اصیل موجودند.

نظام تشکیکی که در وحدت شخصی وجود در باب مظاهر وجود ارائه می‌شود رد می‌شود دیگر ... اینکه وجود اصیل و حقیقی همچنان یکی باشد را قبول دارم کما اینکه در همین روایت هم آمده است که «أَمَّا الْوَاحِدُ فَلَمْ يَزَلْ وَاحِداً كَائِناً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ بِلَا حُدُودٍ وَ لَا أَعْرَاضٍ وَ لَا يَزَالُ كَذَلِكَ» و البته روایات دیگری هم داریم که خداوند بود و هیچ شیي با او نبود و هنوز هم همینطور است ... اما در همین روایت امام رضا علیه‌السلام هم آمده است که قبل از خلقت خلق او فرد واحد بود: «إِنَّ اللَّهَ الْمُبْدِئَ الْوَاحِدَ، الْكَائِنَ الْأَوَّلَ، لَمْ يَزَلْ وَاحِداً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ، فَرْداً لَا ثَانِيَ مَعَهُ، ... وَ ذَلِكَ كُلُّهُ قَبْلَ الْخَلْقِ إِذْ لَا شَيْ‏ءَ غَيْرُهُ (أو قبل خلقه الخلق)‏ وَ مَا أُوقِعَتْ عَلَيْهِ مِنَ الْكُلِّ» و بعد از خلقت خلق دیگر فقط اوست و خلقت او: «إِنَّمَا هُوَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ خَلْقُهُ لَا ثَالِثَ بَيْنَهُمَا وَ لَا ثَالِثَ غَيْرُهُمَا» ... برای توضیح این مطلب جالب است که در کتاب شریف تحف‌العقول به جای «وَ اعْلَمْ أَنَّ الْإِبْدَاعَ وَ الْمَشِيَّةَ وَ الْإِرَادَةَ مَعْنَاهَا وَاحِدٌ وَ أَسْمَاءَهَا ثَلَاثَةٌ» آمده است «اعْلَمْ أَنَّ التَّوَهُّمَ وَ الْمَشِيئَةَ وَ الْإِرَادَةَ مَعْنَاهَا وَاحِدٌ وَ أَسْمَاؤُهَا ثَلَاثَةٌ» که در آن به جای ابداع آمده است توهم (مثال آینه و تصویر در آینه هم در همین مناظره‌ی با عمران صابی از طرف حضرت مطرح شده است)، و بعد در ادامه‌ی حدیث هم آمده است «وَ كَانَ أَوَّلُ تَوَهُّمِهِ وَ إِرَادَتِهِ وَ مَشِيئَتِهِ الْحُرُوفَ الَّتِي جَعَلَهَا أَصْلًا لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ فَاصِلًا لِكُلِّ مُشْكِلٍ وَ لَمْ يَجْعَلْ فِي تَوَهُّمِهِ مَعْنًى غَيْرَ أَنْفُسِهَا متناهي [مُتَنَاهٍ‏] وَ لَا وُجُودَ لِأَنَّهَا مُتَوَهَّمَةٌ بِالتَّوَهُّمِ وَ اللَّهُ سَابِقُ التَّوَهُّمِ لِأَنَّهُ لَيْسَ قَبْلَهُ شَيْ‏ءٌ وَ لَا كَانَ مَعَهُ شَيْ‏ءٌ وَ التَّوَهُّمُ سَابِقٌ لِلْحُرُوفِ فَكَانَتِ الْحُرُوفُ مُحْدَثَةً بِالتَّوَهُّمِ وَ كَانَ التَّوَهُّمُ وَ لَيْسَ قَبْلَ اللَّهِ مَذْهَبٌ وَ التَّوَهُّمُ مِنَ اللَّهِ غَيْرُ اللَّهِ وَ لِذَلِكَ صَارَ فِعْلُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ غَيْرَهُ وَ حَدُّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ غَيْرَهُ وَ صِفَةُ كُلِّ شَيْ‏ءٍ غَيْرَ الْمَوْصُوفِ وَ حَدُّ كُلِّ شَيْ‏ءٍ غَيْرُ الْمَحْدُودِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ الْحُرُوفَ إِنَّمَا هِيَ مُقَطَّعَةٌ قَائِمَةٌ بِرُءُوسِهَا لَا تَدُلُّ غَيْرَ نُفُوسِهَا فَإِذَا أَلَّفْتَهَا وَ جَمَعْتَ مِنْهَا أَحْرُفاً كَانَتْ تَدُلُّ عَلَى غَيْرِهَا مِنْ أَسْمَاءٍ وَ صِفَاتٍ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا يَكُونُ صِفَةٌ لِغَيْرِ مَوْصُوفٍ وَ لَا اسْمٌ لِغَيْرِ مَعْنًى وَ لَا حَدٌّ لِغَيْرِ مَحْدُودٍ وَ الْأَسْمَاءُ وَ الصِّفَاتُ كُلُّهَا تَدُلُّ عَلَى الْكَمَالِ وَ الْوُجُودِ وَ لَا تَدُلُّ عَلَى الْإِحَاطَةِ كَمَا تَدُلُ‏ عَلَى الْوُجُودِ الَّذِي هُوَ التَّرْبِيعُ وَ التَّدْوِيرُ وَ التَّثْلِيثُ لِأَنَّ اللَّهَ يُدْرَكُ بِالْأَسْمَاءِ وَ الصِّفَاتِ وَ لَا يُدْرَكُ بِالتَّحْدِيدِ فَلَيْسَ يَنْزِلُ بِاللَّهِ شَيْ‏ءٌ مِنْ ذَلِكَ حَتَّى يَعْرِفَهُ خَلْقُهُ مَعْرِفَتَهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كَانَتْ صِفَاتُهُ لَا تَدُلُّ عَلَيْهِ وَ أَسْمَاؤُهُ لَا تَدْعُو إِلَيْهِ لَكَانَتِ الْعِبَادَةُ مِنَ الْخَلْقِ لِأَسْمَائِهِ وَ صِفَاتِهِ دُونَ مَعْنَاهُ وَ لَوْ كَانَ كَذَلِكَ لَكَانَ الْمَعْبُودُ الْوَاحِدُ غَيْرَ اللَّهِ لِأَنَّ صِفَاتِهِ غَيْرُهُ قَالَ لَهُ عِمْرَانُ أَخْبِرْنِي عَنِ التَّوَهُّمِ خَلْقٌ هُوَ أَمْ غَيْرُ خَلْقٍ قَالَ الرِّضَا ع بَلْ خَلْقٌ سَاكِنٌ لَا يُدْرَكُ بِالسُّكُونِ وَ إِنَّمَا صَارَ خَلْقاً لِأَنَّهُ شَيْ‏ءٌ مُحْدَثٌ اللَّهُ الَّذِي أَحْدَثَهُ فَلَمَّا سُمِّيَ شَيْئاً صَارَ خَلْقاً وَ إِنَّمَا هُوَ اللَّهُ وَ خَلْقُهُ لَا ثَالِثَ غَيْرُهُمَا وَ قَدْ يَكُونُ الْخَلْقُ سَاكِناً وَ مُتَحَرِّكاً وَ مُخْتَلِفاً وَ مُؤْتَلِفاً وَ مَعْلُوماً وَ مُتَشَابِهاً وَ كُلُّ مَا وَقَعَ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْ‏ءٍ فَهُوَ خَلْقٌ» ... اینکه توهم به جای ابداع آورده شده است، کمی فهم قضیه را برای عدم‌های هستی‌نما برایم ملموس‌تر می‌کند و از این نظر مشکلی با وحدت شخصی وجود ندارم ...

الآن بیشتر به دنبال نقد نظام تشکیک در مظاهر هستم چون لزومی برای آن نمی‌بینم و می‌خواهم بدانم که اگر آن را نپذیرم آیا با آیات و روایات جایی به اختلاف برمی‌خورم یا نه ...

امیدوارم الآن سؤالم مشخص باشد ... با تشکر
التماس دعای خیر فراوان در شب‌های احیاء پیش رو

با سلام خدمت جناب باء؛

آیا این مشیت و خواست و اراده، محدود و متناهی است یا بی‌نهایت و غیر متناهی؟

می‌بخشید که سؤالتان را با سؤال پاسخ می‌دهم

سلام استاد گرامی،
راستش ذهنم قد نمی‌دهد که منظورتان از این سؤال چیست و دنبال چه جور جوابی از من می‌گردید تا چه چیزی را تبیین نمایید، پس شاید نتوانم خیلی خوب جواب سؤالتان را بدهم، ولی همینطوری اگر بخواهم جواب بدهم مطابق با همین حدیث امام رضا علیه‌السلام جوابم این است که آن خواست و اراده و مشیت هم محدود است و نامحدود نیست: «أَمَّا الْوَاحِدُ فَلَمْ يَزَلْ وَاحِداً كَائِناً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ بِلَا حُدُودٍ وَ لَا أَعْرَاضٍ وَ لَا يَزَالُ كَذَلِكَ،
ثُمَّ خَلَقَ خَلْقاً مُبْتَدَعاً مُخْتَلِفاً بِأَعْرَاضٍ وَ حُدُود مُخْتَلِفَةٍ لَا فِي شَيْ‏ءٍ أَقَامَهُ وَ لَا فِي شَيْ‏ءٍ حَدَّهُ وَ لَا عَلَى شَيْ‏ءٍ حَذَاهُ وَ لَا مَثَّلَهُ لَهُ‏»، گرچه می‌دانم که یک چیز ممکن است از جهتی محدود باشد و از جهتی نامحدود ... و شاید منظور امام علیه‌السلام از «مُخْتَلِفاً بِأَعْرَاضٍ وَ حُدُود مُخْتَلِفَةٍ» هم همین مطلب باشد

در این ساحت از هستی، اسمی اگر هست به پشتوانه معنا هست اسم بی مسمی، بی‌معناست.

بله همینطوره، ولی من می‌خواستم به آن نهایت از توحید اشاره کنم که در نفی همه‌ی اسماء و صفات از اوست، اگر گفتم خالق صرفاً متسامحاً خواستم بگوید کسی که خلق اول از ناحیه‌ی اوست، مگرنه اگر خلق اول از نوع خلقت‌هایی که در ذیل اراده و مشیت و ابداع خدا قرار بگیرد نباشد، طبیعتاً خالقیت پشت این خلقت نیز با خالقیتی که در ذیل ابداع و مشیت و اراده‌ی خداست متفاوت خواهد بود، و این خالقیتی است که در ذیل اراده‌ی خدا شبیهی ندارد چون مقام هویت غیبیه شبیهی ندارد ... و ما به آن خلقت نخست نمی‌توانیم راه یابیم به همان دلیلی که به خود عنقای مقرب راه نمی‌توانیم داشته باشیم ... و این مطلب هم سازگار است با اینکه خلقت اول همان عقل است، یعنی تمام خلقت خدا را با عقل می‌توان شناخت جز خود عقل و ورای ان که ذات خدا باشد را ...

اساسا اسم عرفانی صرف اسم و لفظی که دلالت بر آن کند نیست بلکه دارای یک حقیقت وجودی است.

اگر بگویم خالقیت ولی نه این خالقیتی که شما فکر می‌کنید، این خیلی اسم عرفانی محسوب نمی‌شود، اشتباه می‌کنم؟

در مقام غیب‌الغیوبی یا به عبارت ساده‌تر، در مقام ذات، هیچ معنایی و به تبع معنا، هیچ اسمی غلبه بر اسم دیگر ندارد در عین حال که همه معانی و اسماء مندمجاً در آن موج می‌زند.
چون اگر این اسماء در ذات حق نباشند که نمی‌توانند از او صادر شوند.

جسارتاً این جزء آن مسائلی در نگاه رایج به وحدت شخصی وجود هست که ضرورتی برایش پیدا نکرده‌ام که بهش باورمند بشوم ...
یعنی وقتی خالقیت اولی خدا را نفهمیم، دیگر نیازی نیست به سراغ اصول عقلی و امثال آن برویم و بگوییم که اگر اسماء خداوند به صورت اندماجی در ذات نباشد نمی‌توانند از او صادر شوند ...
راستش می‌خواهم راهی را پیدا کنم که بین کلام و فلسفه و عرفان آشتی مبتنی بر آیات و روایات برقرار شود ... در کلام هم کسی با وحدت شخصی وجود مشکلی ندارد، مشکلی اگر هست مثلاً این هست که چرا عرفا به جای خلقت صحبت از ظهور و صدور می‌کنند و چرا مثلاً خلقت را ادامه‌ی خدا می‌دانند و به نوعی خدا را مجبور به خلقت خلق می‌شمرند و قائل نیستند که خداوند مختار بود که خلق نکند و کذا و کذا (می‌دانم که عرفا و فلاسفه هم در مقابل این مسائل از خود دفاع می‌کنند، ولی اینجا بحث‌هایی پیش می‌آید که افراد فهیم و بزرگی در هر دو صف قرار می‌گیرند و اینطور نیست که بگوییم مثلاً همه‌ی اهل فهم فلان مطلب را تأیید کرده‌اند ... شخصاً فکر می‌کنم شاید جایی هم برای این نزاع‌ها نباشد اگر مطلب طور دیگری طرح شود) ... بخاطر همین بر روی خلقت اول تکیه کرده‌ام و اینکه خیلی حرف در این هست که خلقت اول عقل باشد، پس عقل به ورای آن راه نداشته باشد، یا حیلی حرف در این هست که خلقت اول اراده و خواست خدا باشد، چون در ورای آن دیگر صحبت کردن از اینکه خواست و اراده‌ی خداوند چگونه بوده است و خداوند چرا خلق کرد و این جور مسائل بی‌معنا می‌شود ... و البته که عقل قادر به درک فعلی ورای خواست و اراده‌ی خدا نباشد ... پس لازم هم نیست که سعی کنیم تمام مسیر از مقام هویت غیبیه به مقام احدیت به واحدیت را طی کنیم که از وحدت به کثرت برسیم، یا نیازی به عقول عشره‌ی مشاء هم نیست که از وحدت به کثرت برسیم ...
در واقع اگر اولین خلقت خدا ابداع و اراده و مشیت خدا باشد، این مشیت یک خلقت خاصی هست که کثرت را در دل خودش دارد و در نتیجه فقط یک واسطه این وسط مطرح می‌شود: خواست خدا ...
عقل برای من مثل اصول موضوعه در هندسه می‌باشد ... شما به محض اینکه اصول موضوعه‌ی اوقلیدوس را روی میز بگذارید ناگهان تمام مثلث‌های با اضلاع مستقیم که مجموع زوایای آن‌ها ۱۸۰ درجه باشد به صورت ممکن‌الوجود ایجاد شده‌اند، همچنین هر شکل دیگری که در هندسه‌ی اوقلیدوسی قابل رسم باشند، و بالتبع تمام مثلث‌هایی که مجموع زوایای آن‌ها مثلاً ۲۷۰ درجه باشد ممتنع‌الوجود خواهند بود ... حالا دیگر خواست خدا به هر کدام از این موجودات ممکن که تعلق بگیرد آن چیز ظهور می‌یابد و ایجاد می‌شود ... خواست خدا می‌تواند تغییر کند بدون آنکه ذات خدا تغییر کند، و خواست خدا در چهارچوب عقلانیت می‌تواند تغییر کند ...
مثل این می‌ماند که بگوییم خداوند عقل را خلق کرد و خواست و اراده‌ی خدا هم مدبر عقل شد ... تمام کثرت در همینجا شکل می‌گیرد، بدون آنکه قاعده‌ی الواحد مطرح شود، بدون آنکه ضرورت علی برای موجود مختار مطرح شود، بدون آنکه به جای خلقت لازم باشد صحبت از صدور نماییم ... اعیان ثابته هم دیگر می‌شوند همان وجود‌های امکانی و دیگر نیازی نیست صحبت از ثابت بودن ان‌ها هم به میان بیاید و قص علیٰ هذا ...

چون اگر این اسماء در ذات حق نباشند که نمی‌توانند از او صادر شوند.

پس هست ولی صحبت از هر گونه غلبه برای هر یک نیست لذا برای اشاره و نامگذاری این ذات چاره‌ای نداریم جز این که به او بگوییم: «هو»

حالا که نمی‌توان در مقام ذات اسمی را غلبه داد برای شناسایی و نامگذاری هم که شده از این مقام بی‌اسمی یک مرتبه پایین‌تر بیاییم؛ مرتبه‌ای که حداقل یک اسمی از اسماء که به صورت اندماجی در ذات بود برجسته گردد؛ و لازم هم نیست این مرتبه، بروز و ظهور خَلقی داشته باشد.
در عین حال که اراده هم باشد.
خداوند بدون اراده که نمی‌تواند به یکی از اسماء خود توجه کند و آن را برجسته سازد!
اینها را هم به طرز مشابه نمی‌توانم بدون تصریح در آیات و روایات بپذیرم، مثل اینکه اسماء باشند ولی فقط چون هیچ کدام بر دیگری غلبه ندارند بگوییم اصلاً هیچ اسمی نیست و بگوییم لا اسم له، و بگوییم «هو»
یا اینکه چرا اراده‌ی خدا یک اسم را بر اسماء دیگر غلبه بدهد و چگونه؟
با تشکر

نتیجه‌ای که باید از جمله فوق بگیریم عکس پاسخ شماست؛

سلام استاد بزرگوار
نتیجه را باید از جمله‌ی بعد از این جمله می‌گرفتید که در آن حضرت فرموده‌اند «ثُمَّ خَلَقَ خَلْقاً مُبْتَدَعاً مُخْتَلِفاً بِأَعْرَاضٍ وَ حُدُود مُخْتَلِفَةٍ‏» ... چرا فقط همان یک جمله را در جوابی که داده بودم ملاک قرار دادید؟ :Gig:
از ظاهر جمله‌ی قبل از آن که شما هم از جواب من نقل قول گرفتید اینطور بر می‌آید که آن الواحد نه مربوط به مشیت و اراده که بلکه مربوط به خود ذات خداست، که لم یزل واحداً لا شیء معه و لا یزال کذالک است ...

چون ذات خداوند نامحدود است پس اراده‌اش هم نامحدود است

ذات نامحدود باشد چه ارتباطی به اراده دارد اگر اراده مخلوق و مطابق متن روایت حادث و دارای حدود می‌باشد؟
ظاهراً شما دارید بر اساس فضای ذهنی و تعقل خودتان جلو می‌روید، در حالی که اصرار داشتم در این تاپیک بر اساس روایات نظرم را نقد بفرمایید ...

مقدمه‌ی اولم در این تاپیک این بود که خلقت نخست خدا عقل است و در نتیجه عقل نمی‌تواند اصراری داشته باشد که ورای خلقت خودش هم عقلانی باشد، و ظاهراً نیست ... ذات خداوند در چهارچوب عقل جای نمی‌گیرد که بخواهد خودش یا فعلش با عقل شناخته شود ... آیا دلیلی از آیات و روایات دارید که این مقدمه‌ام اشتباه باشد؟

وقتی اراده و مشیت خدا نامحدود شد خطای این سخن شما نیز مشخص خواهد شد:
...
چنین سؤالی در مورد مشیتِ محدود مطرح هست ولی مشیت نامحدود نه.

با همین مقدمات پس ظاهراً چیزی که گفتم اشتباه نیست ... یا لااقل هنور نشان نداده‌اید که اشتباه باشد

نکته دیگر این که پاسخ امام به عمران صابی، ناظر است به تجلیات برون صقعی و خارج از صقع ربوبی؛

یکی از مشکلات نگاه رایج به وحدت شخصی وجود این است که برای خلقت خدا یک باطن در نظر بگیریم تحت عنوان صقع ربوبی و یک عالم خارج که در آن باطن به خارج صادر می‌شود، در حالی که این خودش از آیات و روایات نیازمند دلیل است ... از ظاهر آیات و روایات تا جایی که دیده‌ام به نظر می‌رسد از اول باید همه چیز را خارج در نظر گرفت، خدایی که خلق می‌کند ... حداکثر یک مرحله‌ی واسط اضافه می‌شود تحت عنوان اراده یا مشیت یا ابداع (یا توهم) که ارتباط آن با خدا مشخص نیست ولی ارتباط آن با سایر مخلوقات مشخص است: پیدایش همه چیز بر اساس خواست و مشیت خداست و همه چیز تحت اراده‌ی خداست ...

بر اساس مقدمه‌ی اول که از روایات معتبر آوردم، نیازی نیست مثلاً خود را ملزم بدانیم که قاعده‌ی الواحد را برای اولین ظهورات حضرت حق در نظر بگیریم، چون نیازی ندارد که فکر کنیم باید حتماً تا خود کنه ذات را با عقل بفهمیم، عقلی که خودش مخلوق است و بر ذیل خود مسلط است و نه در ورای خلقت خودش .... و در نتیجه نیازی به واسطه‌های میانی نیست، یا لااقل به نظر می‌اید که نباشد اگر آیه و روایتی نداشته باشیم که به آن تصریح کند ...

نکته دیگر این که پاسخ امام به عمران صابی، ناظر است به تجلیات برون صقعی و خارج از صقع ربوبی؛
در حالی که شما پاسخ امام را در تجلیات درون صقعی پیاده کرده‌ و مورد استفاده قرار داده‌اید
ولی حتی اگر فرمایش امام ناظر به تجلیات درون صقعی هم باشد نافی رده‌ بندی عارفان از حضرات و مقامات درون صقع ربوبی نیست؛ چون این تجلیات و شکن‌های حق‌ در حیطه صقع ربوبی، بدون اراده حق‌تعالی میسر نیست پس اولین تجلی اراده خواهد بود.
چون خداوند کمالاتش را دوست داشت اراده کرد تا کمالاتش را درون خود ببیند حالا اگر قرار بر چنین مشیتی باشد کدام کمالش را اول نگاه خواهد کرد؟‌ (دقت کنید این اول و دومی، به لحاظ رتبه است) قاعدتا باید کلی‌ترین کمالش را در نظر بگیرد؟ کلی‌ترین کمال باید باشد تا دربردارنده همه کمالاتش باشد در عین حال یک توجه خاص هم هست یک برجستگی کلی است یک شکن کلی است تا از آن مقام بی اسمی و بی رسمی در آید؟
این در واقع سیر منطقیِ شکفته شدن وحدت است

یکی از معیارهای ارجحیت یک گزاره ساده بودن آن گزاره است، ولی حتیٰ بر اساس همین معیار هم همچنان ساده‌تر از اینکه می‌فرمایید هم ممکن است اگر در آن خلقت نخست نیازمند قاعده‌ی الواحد نباشیم (چون عقل آنجا کارکرد ندارد و برای مخلوقات مقام لا ادری محسوب می‌شود)، یا اگر در ذیل خواست و اراده‌ی خدا که پذیرفته‌اید که تجلی (خلقت) اول خداوند باشد بتواند بدون واسطه‌ی دیگری کثرت شکل بگیرد ... در این صورت نیازی به این ساختمان طولی و رتبی نخواهد بود ... و راحت‌تر هم فهمیده می‌شود وقتی در روایات می‌آید (از جمله در همین حدیث عمران صابی) که هیچ یک از مخلوقات خدا به خدا نزدیکتر از دیگری نیست و هیچ یک نیز دورتر از دیگری نیست (می‌دانم صرف پذیرش وحدت شخصی حقیقت این مطلب را مشخص می‌کند ولی وقتی کثرت در ذیل اراده‌ی خدا و بدون واسطه شکل بگیرد شهود مطلب نیز ساده‌تر خواهد بود) ...

وقتی می‌گوییم مقام ذات، مقام بی‌اسمی و بی‌رسمی است یعنی هیچ صفتی برجستگی ندارد نه این که ذات از آن خالی باشد؛ برجسته شدن یک صفت، به این معناست که این صفت واقعا در حال کار رسیدن است. صفت خالقیت غیر از صفت رازقیت است اگر این هست آن نیست اگر آن هست این نیست.

باید پی ببرید که چرا می‌گویند «مقام ذات، مقام بی‌اسمی و بی‌رسمی است»!

به این جهت است که ذات از همه جهت بی رنگ و بی حد و خلاصه بی‌نهایت است یعنی مطلق است.

و چون بی‌رنگ است قابل شناخت نیست.

پس در عین حال که همه اسماء و کمالات را در خود دارد، بی‌رنگ است‌ یعنی مطلق است.

به معنای واقعی کلمه مطلق است برجسته شدن صفت الف، این اطلاق را به هم می‌زند حتی اگر خود این صفت مطلق باشد.
اگر در برجسته شدن این صفت خاص برای خداوند بیاییم و بگوییم کنه مقام ذات خاصیت اظهار کنندگی و غلبه‌دهندگی به آن صفت خاص را دارد چه؟ آیا با گفتن اینکه خداوند در کنه ذات خود اسم الظاهر را به خود گرفته است ما را به مشکل می‌رساند؟
مثلاً بگوییم مقام احدیت تجلی کنه ذات است، و بگوییم پس کنه ذات تجلی دهنده‌ی مقام احدیت است ... آیا تجلی‌دهنده بودن کنه ذات خدا ما را در مقابل لا اسمی و لا رسمی به مشکل می‌رساند؟
مهم این است که ذات را مستقل از نشانه‌هایش نمی‌شناسیم، مستقل از مخلوقاتش نمی‌شناسیم ... و اینکه بدانیم هر اسم و صفتی هم نهایتاً مخلوق اوست و خود او نیست ...
بیشتر از این دیگر شاید توتولوژی باشد و بازی با الفاظ ... و الله العالم

از جهت دیگر،
اینکه می‌فرمایید همه‌ی اسماء و صفات در کنه ذات خداوند باشند ولی فقط چون هیچ کدام بر دیگری غلبه ندارد بگوییم کنه ذات خداوند هیچ اسم و رسم ندارد، اگر بتوان، و تنها اگر بتوان، این مسأله را به نور سفید در فیزیک تشبیه کرد که همه‌ی طیف مرئي را در دل خودش دارد ولی خودش سفید است که رنگ بی‌رنگی است (تازه اگر سفید را بشود بی‌رنگی در نظر گرفت، از نظر برخی باید سیاه را بی‌رنگی در نظر گرفت که به نظر من هم منطقی‌تر می‌آید، یعنی وقتی که هیچ طیف مرئي درش نباشد نه اینکه همه‌اش باشد و هیچ کدام بر دیگری غلبه نداشته باشند)، در این صورت نور سفید را با منشور می‌توان تجزیه کرد و نشان داد که مرکب است و بسیط نیست، شاید در این صورت باید این تکثر در دل وحدت را به نوعی از وحدت رساند که اگر مصداق شرک نباشد هم خداوند را نیازمند اجزاء خودش معرفی کند تا دیگر واجب‌الوجود بالذات نباشد، وحدتی مرکب، مثل گردایه‌ی تمام مجموعه‌ها که نظریه‌ی مجموعه‌ها در اثبات می‌شود که خودش دیگر یک مجموعه نیست و یک چیز دیگر است (در حالت کلی به آن می‌گوییم گردایه) ولی به هر حال مرکب است از اجزاء و هر چیزی که باشد و یکی هم که باشد اما دیگر بسیط نیست ...
بنابراین اگر لازم است بپذیریم که تمام اسماء و صفات به یک وزن در دل آن وحدت بدون اسم و رسم هستند، آیا دلیلی از آیات و روایات برای این معنا داریم؟ ... تنها چیزی که تا بحال در روایات دیده‌ام این است که مثلاً تمام اسماء و صفات یک مسمی داشته باشند که آن هم کنه ذات خداست، ولی خودشان مخلوق باشند، این را می‌فهمم، ولی اینکه یک مسمیٰر داشته باشند (آن هم وقتی مخلوق هستند) فرق دارد با اینکه هر کدام معنای استقلالی خودش را داشته باشند و تا کنه ذات هم اعتبار داشته باشد (ولو فقط صفات ذات) و با وجود این کثرت در دل وحدت بگوییم که کنه ذات خداوند اسم و رسمی ندارد ...

فعلا نوبت این ادعای شماست که «تعین ثانی» که عارفان می‌گویند وجود ندارد؛
مؤید یا دلیل سخنتان را هم حدیثی از امام رضا قرار داده‌اید که این حدیث اساسا ناظر به تعین ثانی نیست تا چه رسد به این که بخواهد آن را نفی کند
تعین ثانی یعنی شعور به کمالات اسمائی در خود خدا قبل از آن که هنوز پای خلقی به میان آمده باشد؛
لازمه سخن شما -که منکر تعین ثانی هستید- این است که خدا در خودش به کمالاتش شعور ندارد؛
کجای سخن امام رضا چنین دلالتی دارد!

لازم به خواهش کردن نیست که من را منکر این نظر یا آن نظر نخوانید، من صرفاً از شما دلایلی تصریحی از آیات و روایات (و نه دلایل منطقی که بر اساس مقدمه‌ی اولم جایی برای آن‌ها در مقامی که درش بحث می‌کنم نمی‌یابم) خواستم که بر اساس آن نظر خودم را نقد کنم ... اگر لازم است به چنان تشکیکی در مظاهر معتقد باشم می‌خواهم بر اساس ثقلین باشد و نه حرف این و آن، آن هم وقتی این و آن‌ها که همه‌اشان هم بزرگ و فهیم بودند گاهی این دیگری را ضعیف‌الفهم می‌داند و گاهی هم این دیگری آن دیگری را مشرک می‌داند ... و بعد از آن هم هر کسی از ظه خودش یار یک طرف می‌شود و او هم به تبع استادش یا دیگری را ضعیف‌الفهم می‌داند و یا مشرک و دارای عقیده‌ی فاسد ... متشکر می‌شوم اگر من را وارد این بازی نکنید، اجازه بدهیم بزرگان خودشان با خودشان دعوا کنند، من دنبال فهم شخصی خودم از قضیه هستم، مستقل از اینکه چه کسی چطور فکر کند و فهمش چقدر باشد ... اگر بتوانید در این راه کمکم کنید متشکر می‌شوم @};-

این هم دلالت بر عدم تناهی دارد نه تنهاهی.
همان مفهوم «کل یوم هو فی شأن» را می‌دهد.
شما از «کل یوم هو فی شأن»، محدودیت می‌فهمید؟

سلام استاد بزرگوار،
دلالت بر عدم تناهی دارد؟ اگر می‌گفتید ضرورتاً دلالت بر تناهی نمی‌کند یک چیز، ولی الآن می‌گویید دلیل بر عدم تناهی هم می‌کند؟
... و بله از کل یوم هو فی شأن من برداشت محدودیت فعل در قید زمان را می‌کنم، شما نمی‌کنید؟ ... این را الآن بر اساس روایت امام رضا علیه‌السلام به تغییر و تحول در مخلوق نسبت می‌دهم و نه در کنه ذات خدا ... چنانکه در همین حدیث عمران آمده است «قَالَ لَهُ عِمْرَانُ یَا سَیِّدِی أَ لَا تُخْبِرُنِی عَنِ الْخَالِقِ إِذَا کَانَ وَاحِداً لَا شَیْ ءَ غَیْرُهُ وَ لَا شَیْ ءَ مَعَهُ أَ لَیْسَ قَدْ تَغَیَّرَ بِخَلْقِهِ الْخَلْقَ؟ قَالَ الرِّضَا ع لَمْ یَتَغَیَّرْ عَزَّ وَ جَلَّ بِخَلْقِ الْخَلْقِ وَ لَکِنَّ الْخَلْقَ یَتَغَیَّرُ بِتَغْیِیرِهِ» ...

خب باشه. این الواحد، خالق نیست؟! قادر نیست؟! مالک نیست؟!
پس چی شد که واحد، متکثر شد؟!
خالق و قادر و مالک، سراب اند؟! هیچ اند؟ یا دارای واقعیت؟ شیء هستند یا نیست؟

اگر کثرت سراب باشد دیگر هر مخلوقی سراب است، ولی مگر کثرت سراب است؟ سراب را یک موجود باید درک کند، ولی آن موجود اگر خودش از جنس آن سراب باشد دیگر سراب خیلی معنای سراب نمی‌دهد ... من و شما که خدا نیستیم که بگوییم خدا هست و ما هستیم و دیگر هر چه که هست سراب است و فقط خدا و ما می‌دانیم، وقتی فقط خدا هست که هست پس برای ما همه چیز همانقدر واقعی است که خودمان برای خودمان واقعی هستیم ... همانقدر که مخلوق اول واقعی است ... همانطور که مشیت و اراده و ابداع (یا توهم) خداوند واقعی است ... و این مشیت و اراده برای ما آنقدر واقعی است که گویا تمام واقعیت است، برای مایی که ذات را نمی‌یابیم این اراده و مشیت همه چیز است، تا آنجا که به وجود خدا هم از روی همین مشیت خدا پی می‌بریم، مثل آنجا که حضرت علی علیه‌السلام فرمودند که خدا را در این یافتم که من اراده کردم ولی امور مطابق اراده‌ی خدا پیش رفت و نه مطابق اراده‌ی من ...

در حدیث یک حقیقت گفته می‌شود ولی فهم دیگر لوازم عقلی‌اش که بیان نشده به عهده من و شماست
هر حقیقتی یک لوازمی دارد نباید توقع داشته باشید که قائل حدیث به تک تک لوازم هم تصریح کند تا شما بپذیرید
مانند این است که به من بگویید بیا جلو ولی نه با پاهایات!
نمی‌توان جلوی عقل را گرفت و به او بگوییم تو نفهم.
بدون درایت نمی‌توان روایت را فهم کرد

تمام دعواها سر همین است که هر کسی می‌گوید عقل من فلان چیز را می‌گوید و هر کسی که عقل سلیم داشته باشد من را تأیید می‌کند و بقیه اگر قبول نمی‌کنند یا نمی‌فهمند و یا غرض و مرض دارند ... نه متشکرم، در این تاپیک دنبال اینکه عقل سلیم چه کسی چه چیزی بگوید نیستم، دنبال تصریح‌های در آیات و روایات می‌گردم ... می‌خواهم بدانم اگر یک نظری داشتم آیا با تصریح آیات و روایات به ضدیت می‌خورد یا اینکه اگر ضدیتی هست با برداشت‌های متداول از آیات و روایات است، که در این صورت بعید نیست بشود از همان آیات و روایات برداشت‌های موافق این نظر را هم داشت ... مگرنه دست آخر منکر اینکه همه‌ی ما تابع برداشت‌هایمان از آیات و روایات هستیم نیستم ... در زمان غیبت شاید این کار درست هم باشد، به شرطی که کسی قسم نخورد که آنچه من می‌گویم حقّ است و اگر از من شنیدید فکر کنید که از خود خدا و خلیفه‌ی خدا شنیدید، آن را ببوسید و بر چشم بکشید

در هر صورت متشکرم که از اینجا به بعد بحث را به سوی نقد این نگاه از آیات و روایات بردید ... دنبال همین بودم

دلیل قرآنی بر رد سخن شما آیه ۵۹ از سوره انعام است:
«و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو»

این کلیدها، اولا یک واقعیتی هستند ثانیا کلیدهای غیب اند ثالثا هیچ کس جز خدا از آنها با خبر نیست پس معلوم است بالاتر از عالم خلق، یک خبرهایی هست یک چیزهایی هست

پس یک عالَمی به نام عالم علم خدا داریم قبل از آنکه خلقی باشد و ... .

دقت بفرمایید همانطور که آیات را نمی‌توان به تنهایی و با قطع نظر از دیگر آیات معنا کرد احادیث هم اینچنین اند.

در روایت مبارکه داریم که خزائن خدا بین کاف و نون قرار دارد، همان که خداوند می‌گوید کن، فیکون می‌شود ...
حالا داریم سر مفاتح الغیب صحبت می‌کنیم ... اولین و طبیعی‌ترین تفسیرم برای غیب در اینجا همان خزائن است ... عرفا شاید آن را به اعیان ثابته برگردانند که نفس رحمانی به آن‌ها می‌رسد و از مقام واحدیت به عالم خارج صادر می‌گردند ... ولی در این نگاه جدید نیازی به اعیان ثابته به آن معنا نیست، و نیازی به جعل عالم صقع ربوبی به عنوان مراتبی از ذات در مقابل عالم خارج (که تصویری انسان‌گونه از خلقت می‌دهد که یک عالم باطن و مراتب روح و نفس و امثال آن را داریم و یک عالم خارج که محل صدور این نفس می‌باشد، و البته شاید اشکالی هم ندارد وقتی کل مقام احدیت و واحدیت را در ذیل کون جامع قرار می‌دهند که انسان هم بر همان اساس خلق شده است)، چرا که بحث وجودهای امکانی به صورت نتیجه‌ی طبیعی وضع اصول موضوعه مطرح می‌شوند ... یعنی خدا می‌داند بر اساس آن اصول موضوعه چه چیزهایی ممکن‌الوجود هستند، این چیزها وجود خارجی ندارند، وجود باطنی هم ندارند، بلکه فقط امکان آن‌ها وجود دارد و این امکان هم چیزی نیست جز همان عقل اول ... شاید این نگاه فرق زیادی هم با نگاه رایج عرفا نداشته باشد و فقط کمی جزئیات مطلب را بهتر (از نظر خودم، مگرنه شما احتمالاً موافق نیستید) توضیح بدهد
اینکه «لا یعلما الا هو» هم به چندین صورت قابل توضیح است که با این نگاه جدید به مشکل برنخورد، ولی فعلاً نمی‌توانم یک توضیح را بر دیگری ترجیح بدهم، و این یعنی هنوز تصویری که از کل قضیه در ذهنم دارم کامل نیست

دقت بفرمایید همانطور که آیات را نمی‌توان به تنهایی و با قطع نظر از دیگر آیات معنا کرد احادیث هم اینچنین اند.

دلیل دیگر:
«خَلَقَ اللَّهُ اللَّوْحَ الْمَحْفُوظَ كَمَسِيرَةِ مِائَةِ عَامٍ فَقَالَ لِلْقَلَمِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ اكْتُبْ‏ عِلْمِي‏ فِي خَلْقِي فَجَرَى بِمَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ»
به قلم گفته شد بنویس علم من را در خلق من. پس جاری شد آن چه که موجود بود [کجا موجود بود؟] تا روز قیامت

دقیقاً با شما موافق هستم که روایات را باید در کنار هم دید، من هم روایاتی را دیده‌ام که خلقت خود قلم و لوح را توضیح بدهد، پس اینجا منظور از خلق مطلق خلق نیست، کما اینکه به قلم دستور ثبت علم خدا داده می‌شود در حالی که خود این قلم هم شیئیت دارد ... طبیعی‌ترین تفسیری که برای این مطلب به ذهنم می‌رسد این است که خلقت مادون این مرتبه‌ی از خلقت مدّ نظر باشد، در همان عالم خارج ... مثل اینکه بگوییم مشیت خدا در اینجا تبیین می‌شود و تکثر در آنچه که مشیت خدا به آن تعلق گرفته است بیان می‌گردد ... یعنی در مراتبی بعد از خلقت خود مشیت و اراده و ابداع، اما از اول در همان عالم خارج، بدون آنکه نیازی به مراتب متفاوت وحدانیت و احدیت و امثال آن‌ها داشته باشیم

عقل هم می‌گوید وقتی خدا خواست خلق کند یک چیزهایی -یک کمالاتی- را در خود دید که خلق کرد؛ اگر مشعر و ملتفت به این کمالات نباشد که خلقی نخواهد کرد. پس یک شعوری به کمالات خود (کمالات اسمائی) داشته. این را می‌گوییم تعین ثانی

اینکه او به ذات خود آگاه بوده است در روایات هم صراحتاً آمده است، اما اینکه کمالی در خود دیده است که ملتفت به آن شده و او را متمایل به خلق کردن کرده است، این را ظاهراً فقط یک حدیث قدسی پشتیبانی می‌کند که خیلی‌ها به صحت این حدیث قدسی اشکال وارد دانسته‌اند ... از مقدمه‌ی دوم در این تاپیک که به حدیث عمران صابی برمی‌گردد هم به نظرم اینطور می‌رسد که بالاتر از خلقت مشیت و اراده و ابداع خیلی مجاز نیستیم از مقام لا ادری تعدی کرده و انسانی به قضیه نگاه کنیم که مثلاً خدا خود را دید و خود را گنجی یافت که مخفی است و دوست داشت که کشف شود و به همین خاطر خلقی را خلق کرد که او را بشناسند، متن این حدیث قدسی برایم کمی مشکوک است ... از مرتبه‌ای به پایین می‌تواند درست باشد، ولی در مقام هویت غیبیه کمی به نظرم بعید می‌رسد که بتواند درست باشد، و الله العالم

معلوم است هنوز معنای مطلق و بی‌نهایت را به خوبی تصور نکرده‌اید.
ذات خدا بی‌نهایت است
ذات خدا دارای کمالی به نام «اراده» است -خدای بی‌اراده که نداریم! که اگر فاقد اراده باشد فاقد کمالی از کمالات است و ناقص، ... خدای ناقص که بی‌نهایت نمی‌شود‌!-
حالا شما می‌فرمایید اگر این اراده محدود باشد لازمه‌اش محدودیت و تناهی ذات نیست؟!

این یعنی ما هنوز سر مقدمه‌ی دوم این تاپیک اختلاف داریم و شما قبول ندارید که اراده برای خدا مثل اراده برای ما نیست، اراده‌ی خدا در خود ذات او نیست بلکه مخلوق اوست ولی اراده‌ی ما جزء غیرقابل تفکیک از ذات ماست، خدا شبیهی ندارد که ما ولو در کیفیت ذات خودمان شبیه او باشیم ... ما و ذات ما و همه‌ی مثل ما و ذات‌هایشان، همه در ذیل مشیت و اراده‌ی خدا اینطور شکل گرفته‌ایم، در ورای آن که کنه ذات است دیگر مسأله طور دیگری است که ما راهی به فهم آن نداریم ... عقل هم در ورای مخلوق اول چیزی را نمی‌فهمد ...

شاید بهتر باشد اول روی دو مقدمه‌ی اساسی تاپیک در پست اول بحث کنیم ... در مورد مقدمه‌ی اول که ظاهراً جایی برای تردید نیست، مگر اینکه بفرمایید که مثلاً منظور از عقل واقعاً عقل نیست و مثلاً صرف یک مثال برای عقل است که مثال اتمّی هست و مجازاً به آن عقل گفته شده است ... اما در مورد مقدمه‌ی دوم ازم حدیث خواستید که آوردم و توضیحاتی هم دادم، شما آن توضیحات را مردود می‌دانید؟ اراده‌ی خدا مخلوق خدا نیست؟ مشیت خدا مخلوق خدا نیست؟ ابداع یا توهم خدا مخلوق خدا نیست؟

در روايتی كه امام هشتم به يونس فرمودند:

أتعلم ما المشيئة؟ قال: لا. قال عليه السلام: المشيئة هي الذّكر الأوّل. قال عليه السلام: أتعلم ما الإرادة؟ قال: لا. قال عليه السلام: هي العزيمة على ما يشاء.

مستحضرید که معنای ذکر به معنای یادکرد و توجه و التفات کردن است

«اراده» اگر چه به معناى مطلق علم نيست، ولى اراده واجب‌تعالی همان علم به نظام أتم است از آن جهت كه نظام أتم مقتضاى ذات، بلكه عين ذات، است.
ذکر در معنای لغوی چیست را می‌دانم، ولی قرآن هم ذکر است، و مطابق قرآن و حدیث حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله هم ذکر هستند، و اهل بیت علیهم‌السلام هم که اهل ذکر هستند بخاطر این است که ایشان اهل بیت رسالت و اهل قرآن هستند ... و اینکه چرا هم قران و هم پیامبر هر دو ذکر هستند هم باز در روایات آمده که دیگر بگذریم ...
غرض اینکه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله که عقل یا نور ایشان اولین مخلوق خدا می‌باشد، همان ذکر است ... و مشیت که اولین مخلوق خداست هم در این حدیث که شما می‌فرمایید ذکر اول شمرده شده است ... اینها به نظر خوب سازگار می‌رسند ...
اما در مورد اراده ... اینکه شما هم فرمودید:

در آن روایتی که شما آوردید مشیت همان اراده بود ولی اینجا غیر از آن شده؛ چرا؟

ما یشاء همان مشیت است اگر قبول داشته باشید، و در اینجا هم اراده عزیمت به ما یشاء محسوب شده است، و وقتی بدانیم که خداوند قاهر لا یقهر است، پس اراده‌اش ضدّی ندارد، و عزیمت او برای ما یشاء همان ما یشاء است ... پس عجیب نیست اگر مشیت و اراده همچنان برای او (و نه برای غیر او) یکی محسوب شود، دو اسم برای یک معنا ...
در اینجا توجه شما را جلب می‌کنم به اینکه حضرت فرمودند اینها سه اسم هستند برای یک معنا ... چرا یک معنا باید سه اسم داشته باشد؟ خوب یک اسم می‌گذاشتند و کار تمام ... علتش می‌تواند این باشد که این اسم‌ها در عالم کثرت از هم جدا هستند ولی برای خدا که مطرح شوند یکی می‌شوند، پس معنایشان واحد می‌شود ...
آیا این دفاعم اشکال دارد؟ آیا شما همچنان اراده و مشیت را برای خدا دو اسم با دو معنا می‌دانید؟ اگر بله آیا اصلاً هر دو حدیث را با هم قبول دارید یا نه، و اگر بله چطور؟

قرار نیست همه معارف را اهلبیت در یک مجلس به یک شخص بگویند یا بعضا مخاطب اصلا مخاطب ریزبین و تیزبینی نیست که امام بخواهد تمام ریزه‌کاری‌ها را در کلامش به او بگوید

عمران صابی را حقیقتاً می‌توانید غیر ریزبین و غیرتیزبین بدانید؟
بعضاً امام علیه‌السلام جواب‌هایی به او داده‌اند و او سریع پذیرفته که شارحان این حدیث صفحه‌ها در شرح فرمایش امام علیه‌السلام برای امثال من نوشته‌اند که شاید من هم مثل عمران متوجه فرمایش امام رضا علیه‌السلام بشوم ...

جای اراده که مشخص است و شما حرفی درش ندارید؛ می‌ماند جای مشیت -موطن مشیت- که از این کلام برداشت می‌شود در مرحله و رتبه‌ای پیش از اراده است.

فکر می‌کردم شما اراده را از کنه ذات می‌دانید که اصلاً عامل غلبه‌ دادن به یک اسم از میان اسماء متکثر در کنه ذات همان اراده است؟ ... و البته مشیت؟ اگر درست فکر می‌کردم، در این صورت تنها کاری که من دارم در این تاپیک می‌کنم این است که آنچه به عنوان کنه ذات در عرفان معرفی می‌کنند در اصل کنه ذات نیست، بلکه اولین مخلوق خداست که همان مشیت و اراده و ابداع است، و آن عالم باطن هم در اصل مرتبه‌ای از عالم خارج است و ما چیزی به اسم صقع ربوبی نداریم یا نیازی نداریم که مطرح کنیم ... این می‌شود همان که مرحوم آیت‌الله بهجت در وصف برخی عرفا می‌گفتند ایشان آتش‌دان را دیده‌اند و گمان کرده‌اند که آتش گردان را دیده‌اند ...

آیا هر یک از مخلوقات، اسمی از اسماء الله و کلمه‌ای از کلمات الله نیستند؟‌

اسماء خداوند به تصریح روایات مخلوقات خداوند هستند و له اسماء الحسنیٰ یعنی برای او هستند اسماء الله الحسنیٰ و اسماء الله همان اهل بیت علیهم‌السلام هستند و بلکه اسماء الله همان حروف هستند که اولین ما یشاء در ذیل مشیت خدا هستند، طبق همین حدیث عمران صابی ... تا آنجا که حضرت علی علیه‌السلام می‌فرمایند باء رسول خداست، سین من هستم (انا باطن السین)، میم رسول خداست صلی‌الله‌علیه‌واله و ... و البته در روایتی از حضرت مسیح علیه‌السلام و یک روایت دیگر اینکه حروف اسماء خدا باشند هم شرح داده شده است ... این اسماء و صفات از اول مخلوق هستند در عالم خارج و در واقع چه بسا بشود گفت که قید خارجیت بی‌معناست، ما فقط یک عالم داریم و آن عالم مخلوق است ... و بحث بین علمای متفاوت شیعه هم سر همان مقامات ذاتی است که می‌گویند جزء ذات است و هنوز مخلوق نیست و به عالم خارج صادر نشده است و به نوعی عدم محسوب می‌شود و کذا و کذا ...
اشتباه می‌گویم؟

آیا «خالقیت» لازمه ذات نیست؟

اگر هست و اگر ذات همیشگی است پس لازمه‌اش هم همیشگی ست.

این حرف اختصاصی به «عقل من» ندارد، بلکه سخن «عقل» به عنوان حجت و رسول باطنی است.
سلام استاد بزرگوار و متشکرم، ان شاء الله طاعات و عبادات و عزارداری‌های شما هم مقبول درگاه حق قرار بگیرد
خالقیتی که مستتر در ذات است (که البته راستش خودم این جمله را هنوز قبول ندارم به دلایلی که گفتم و منتظر هستم نقد بفرمایید)، لازمان است، ولی کل یوم هو فی شأن مشخصاً زمان‌مند است، پس حداقلش این است که این خالقیت و آن خالقیت را به هم گره نزنیم ... یا اگر گره می‌زنیم لااقل عیناً یکسان ندانیم و اختلاف در سطوح خالقیت را نیز در نظر داشته باشیم

عرضم این بود که کثرت اسمائی، دارای حقیقت است و سراب نیست

خوب من هم با شما موافقت کردم و گفتم کثرت اسمائی سراب نیست، برای کنه ذات خدا شاید مثل توهم و سراب باشد ولی برای ما نیست، برای ما حتیٰ واقعی‌ترین و حقیقی‌ترین چیزها همین اراده و مشیت خداست، تا آنجا که شاید و تنها شاید و باز هم تنها شاید عرفا به همین دلیل اشتباهاً آن را به جای خدای خالق این اراده و مشیت تصور کرده باشند ... آتش‌دان به جای آتش‌گردان ...

سلام

شما هم که دارید همین را می‌گویید:
...
و
...
منتهی فرق عارفان با شما این است که آنها حرفشان دارای پشتوانه شهود است و از طرفی با اصول معارف دینی سازگار است و از طرفی سخنشان را به صورت معقول و نظام‌مند ارائه می‌دهند ولی سخن شما خالی از مبناست -هم مبنای هستی‌شناسانه و هم مبنای معرفت‌شناسانه-.

حداقل شما باید تعریفتان از عقل و مبنای‌تان را در این تفسیر مشخص بفرمایید.

چگونه عقلِ پیامبر اولین مخلوق است در حالی که نفس پیامبر متاخر از انسان‌ها به وجود آمده؟
آیا پیامبر دو بار به وجود آمده؟‌! یک بار در سالی که به دنیا آمد و یکی آنگاه که هیچ خلقی نبود و به عنوان اولین مخلوق.

سلام جناب حافظ،
در جایی که حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السلام اعتقادات خود را برای صحه‌سنجی خدمت امام معصوم علیه‌السلام عرضه می‌کنند، من ابایی ندارم که بگویم بجز در چند مور خاص از اعتقاداتم روی هیچ گزاره‌ی دیگری از باورهایم قسم نمی‌خورم که حتماً درست باشند، بلکه می‌گویم اینها مطابق برداشت‌های از آیات و روایات و بعضاً شروح شارحین از آنها هستند ... و ای کاش عرفای بزرگ و مشایخ عرفان که اهل شهودات عرفانی بودند هم اینقدر تواضع داشتند که در انتهای مباحث خودشان چنین اعترافی کنند تا بعد از ایشا کسی مطالب ایشان را در حدّ وحی منزل قبول نداشته باشد ....
وقتی از مرحوم آیت‌الله بهجت رحمة‌الله‌علیه در مورد ابن‌عربی سؤال کردند، ایشان گفتند که در قیامت کسی از من نمی‌پرسد که اعتقادات ابن‌عربی چه بوده است، بلکه در مورد اعتقادات خودم ازم سؤال می‌پرسند، حالا من بیایم مشاهدات ابن‌عربی را اساس فهم خودم از آیات و روایات قرار بدهم؟ ... وقتی از مرحو آیت‌الله بهجت در مورد ابن‌عربی سؤال می‌پرسند ایشان جواب می‌دهند که نمی‌دانم ولی ملاک برای ما ارتباط افراد با اهل بیت علیهم‌السلام هست، ابن عربی وقتی ابن‌عربی بزرگ و شیخ طائفه‌ی عرفان است که ارتباط او با اهل بیت علیهم‌السلام از سایر عرفا بالاتر باشد ... حالا مگر من در این تاپیک چه سؤالی کردم که شما مبانی علمی من را زیر سؤال می‌برید؟ من یک برداشت از آیات و روایات دارم، می‌خواهم خدمت علمای اسلام که از من عالم‌تر به آیات و روایات هستند عرضه‌اشان کنم و ببینم نکند این نگاهی که دارم با ثقلین ناسازگار باشد، شما اختلاف من با برداشت سایر علما را ناگوار می‌دانید؟ من هیچ ابایی ندارم که با تمام عرفا مخالف باشم در جایی که همه‌ی علمای بزرگ که معتقد به جایگاه اهل بیت علیهم‌السلام و محبّ ایشان هستند یک نظر ندارند و گاهی با هم اختلافات اساسی دارند ... در ضمن اینکه تلاش دارم تا ظرفی را فراهم کنم که نشان بدهم اشکال هر یک از دو طرف در کجا بوده است تا بین این حرف‌های متفاوت را جمع کنم و بعد از یک اختلاف عمیق اعتقادی به یک آشتی اعتقادی برسیم ... این زاویه‌ی دید من از نظر شما تا به این حدّ تلخ است که بحث را مدام به حاشیه می‌کشانید؟
حقیقتاً نمی‌فهمم چرا به جای جواب دادن به اصل سؤالم اینقدر بحث ما به حاشیه کشیده می‌شود ... بعد از نزدیک به ۲۰ پست که بین ما ردّ و بدل شده است شما تقریباً فقط دو آیه و حدیث در نقد نگاه من آورده‌اید که آن‌ها را هم وقتی جواب می‌دهم شما دیگر اصل حرفم را نقد نمی‌کنید و بحث را به حاشیه می‌کشانید که من چرا در مورد عقل و مسائل شاخت‌شناسی و غیره هم نگاهم متفاوت است، بحث من اینجا روی این مسائل نیست به خدا قسم ...

آتش‌گردان را دیده‌اند گمان کرده‌اند آتش را دیده‌اند

آیت‌الله بهجتی که آن مطلب را گفتند و شما راحت ردّش می‌کنید و می‌گویید ایشان وارونه حرف زده‌اند از بزرگترین عرفای شیعه هستند و از نظر ارتباط با اهل بیت علیهم‌السلام هم جزء طراز اول‌ها بوده‌اند، نه مثل خیلی از مشایخ عرفان که اگر تولیٰ هم داشته‌اند ولی اهل جماعت بوده و در تبرّیٰ می‌لنگیده‌اند ... از نظر عرفای بزرگ معاصر گاهی می‌شنویم که ایشان را در زمان خودشان از نظر معنوی و عرفان عملی در بالاترین جایگاه در میان سایرین مطرح می‌کنند و می‌گویند ثروت‌مندترین افراد به لحاظ معنوی در زمان حاضر ایشان هستند ... بعد چرا فکر می‌کنید من باید مرعوب اسم عرفای دیگر باشم و شهودات عرفانی ایشان برایم اهمیتی داشته باشد وقتی حجت شرعی ندارم که آ‌نها را ملاک سنجش اعتبار اعتقادات خودم قرار بدهم؟

واقعاً دوست ندارم بحث ما بیش از این در حاشیه‌های این‌چنینی گیر کند، که یکی بگوید ابن‌عربی فلان و دیگری بگوید که اتفاقاً فلان ... در جایی که از نگاه برخی علمای طراز اول شیعه عقاید گروهی از عرفا و فلاسفه فاسد است، چه جا دارد وا اسلاما بگویید و وانمود کنید که واضح است که نباید در نگاه ایشان ان‌قلت وارد کنم؟ ... یا اگر بگویم که دنبال نگاه خالص اهل بیت علیهم‌السلام منهای تفاسیر این و آن از آن‌ها هستم چرا اینطور جبهه می‌گیرید؟ حرف خیلی بدی می‌زنم؟ ای کاش اگر به دنبال حرف‌های فلان عارف بودم بهتان برمی‌خورد و غیرت می‌ورزیدید که چرا دنبال تفسیر خود اهل بیت علیهم‌السلام از کلام خودشان نیستم و حرف این و آن برایم مهم است ...
بگذریم ... :hey:

متاسفانه ما الان در حال بحث بر سر چندین موضوع هستیم چندین موضوعی که هر یک برای خود دارای مبانی خاصی است نه من از مبانی موضع‌گیری‌های شما اطلاع دارم -و فقط آگاهی‌ام به اندازه‌ی همین جملاتی است که در تاپیک‌ها قرار می‌دهید- و خلاصه ابهامات زیادی دارد

و فکر هم می‌کنم شما نیز از مبانی مباحث عرفانی آگاهی کافی ندارید

بنابراین این گونه مباحثات عملا راه به جایی نخواهد برد

بعلاوه، فضای این سایت هم به غرض حل و فصل مباحثِ دارای شاخ و برگ زیاد در یک تاپیک و یک مجلس آماده نشده.

حتی در جلسات حضوری و میزگردهای نقد و نظر نیز مباحث را اینچنین پی‌گیری نمی کنند

الان من فکر می‌کنم شما ابتدا باید به سؤالات ناظر به معرفت‌شناسی عرفانی بپردازید

ابتدا معرفت شناسی را بسازید سپس به شناخت عالَم و جهان بپردازید
بحث من سر یک موضوع بیشتر نیست ... بر اساس آیات و روایات یک نظر داده‌ام، پرسیدید کدام آیات و روایات رفتم برایتان منبعش را هم آوردم ... این نظرم را خواستم که لطفاً بر اساس آیات و روایات و فقط بر اساس همانها نقد بفرمایید که آیا جایی به ناسازگاری که قابل رفع نباشد منجر می‌شود یا خیر ... اگر می‌شود که از نظرم دست بردارم، و اگر نمی‌شود حداکثرش این است که این هم یک نظر می‌شود در کنار نظرهای دیگر و من هم به آن معتقد می‌شوم کما اینکه شما به آن نظرات دیگر معتقد شده‌اید ... تا ان شاء الله امام زمان علیه‌السلام ظهور کنند و از ایشان بپرسیم که آخر کدام این تفسیرها درست هستند و شاید هم ایشان بگویند که همه‌اشان درست هستند، همانطور که عارفی مثل علامه‌ی طباطبایی می‌گفتند که وحدت شخصی وجود با تشکیک وجود قابل جمع است، در حالی که در نگاه اول قابل جمع نیستند ...
اگر می‌توانید به همان سؤال اصلی من بپردازید بدون آنکه لازم باشد تمام جهان‌بینی‌ام را یک‌به‌یک اینجا مطرح کنم و شما مدام تعجب کنید که در هر موضوع چرا اینطور فکر می‌کنم و آنطور دیگر فکر نمی‌کنم و تأسف بخورید که چرا به شهودات عرفای بزرگی که برایشان احترام قائل هستید احترام کافی نمی‌گذارم و از خودم زیاد حرف می‌زنم، متشکر می‌شوم به اصل موضوع بپردازیم، و اگر نمی‌شود و کارشناس دیگری ممکن است بتوانند این لطف را به من بکنند، متشکر می‌شوم از ایشان خواهش کنید که تشریف بیاورند و نگاهم را از نگاه ثقلین نقد کنند، و اگر هم اصلاً چنین کاری بدون ورود به مبانی شاخت‌شناسی ممکن نیست اشکالی ندارد اگر تاپیک را ببندید، فعلاً من از مجموع فرمایشات شما اینطور برداشت کرده‌ام که نگاهم با آیات و روایات به ضدیت نمی‌رسد اگرچه با تفسیرهای رایج از آیات و روایات به ضدیت برسد، که اصلاً برایم مهم نیست اگر اینطور باشد، و اگر همینطور است من جوابم را گرفته‌ام و سؤال دیگری در این تاپیک ندارم
متشکرم @};-

لطفا این قسمت را با یک بیان دیگری آنطور که خودتان متوجه می‌شوید بنویسید

من هر چه مطالعه می‌کنم ارتباط این جملات را با هم نمی‌فهمم

منظور از ماوراء یعنی چی؟ آیا ماوراء یعنی بالاتر از مخلوق اول؟
سلام جناب حافظ گرامی،
پس نقص از بیان من بود، اجازه بدهید یک بار دیگر کل قضیه را تا حدّ توانم گام‌به‌گام بیان کنم:

وقتی خداوند بفرماید اول ما خلق الله نور رسول خداست، صلی‌الله‌علیه‌وآله، پس قبل از خلقت نور رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله دیگر نمی‌توان صحبت از رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله کرد، می‌شود چنین صحبتی کرد؟ ... وقتی خداوند بفرماید اولین مخلوق خدا عقل است، یعنی قبل از اینکه عقل را خلق نماید (چه رتبی باشد و چه زمانی در اینجا فرقی ندارد) نمی‌توان صحبت از عقل کرد ... به طرز مشابه اگر ابداع و اراده و مشیت خدا هم مخلوق خدا باشند، باز هم قبل از خلقت آن‌ها نمی‌توان صحبت از ابداع و اراده و مشیت خدا کرد ... این قبلیت بود که آن را گفتم در ورای عقل، یا در ورای اراده و مشیت و ابداع (یا توهم) خدا ...
حالا اگر عقل و اراده و مشیت و ابداع خدا مخلوق اول خدا باشند، قبل از آن فقط می‌ماند ذات، و خلق اول هم می‌شود فعل مستقیم این ذات بدون واسطه‌ی خلقتی دیگر ... به همین دلیل نتیجه گرفتم که فعل اول و مستقیم خدا که خلق کردن مخلوق اول است را نتوان عقلانی (قابل درک به عقل) دانست یا آن را منبعث از اراده و مشیت و ابداع خدا دانست ... به عبارت دیگر اینکه چطور اراده و مشیت و ابداع و عقل از خداوند ظهور پیدا کرد چیزی نیست که آن را ما مخلوقات بتوانیم بفهمیم، کما اینکه ذات او را نمی‌توانیم بفهمیم، این در حالی است که خود خدا اینها را می‌داند، کما اینکه وقتی پرسیده شد آیا خدا قبل از آنکه خلقتش را خلق کند به خودش علم داشت؟ معصوم علیه‌السلام جواب فرمود که بله او به ذات خود علم داشت، و نیازی هم به خلقت خلق نداشت، سپس برای خود یک اسم خلق کرد و آن را چهار بخش قرار داد که یک اسم آن را مخفی نمود و سه اسم دیگر مثلاً شد الله تبارک و تعالیٰ ...خدا هم به خودش علم داشت و هم به همان خلقت اول، کما اینکه معصوم علیه‌السلام در جای دیگر فرمود چطور علم نداشته باشد وقتی خودش خلق کرده است ... ولی ما نه می‌توانیم علم داشته باشیم و نه می‌توانیم حتیٰ در موردش فکر کنیم، نه در مورد کنه ذات خدا و نه در مورد اینکه چطور اولین تجلی (اراده، مشیت، ابداع، عقل) از او ظاهر شد ...

اگر اینها را پذیرفتید، بعد نوبت بقیه‌ی حرف‌ها می‌رسد و آن اینکه اگر اولین تجلی از نظر محتوایی اراده و مشیت و ابداع خدا باشد و عقل، در این صورت کثرت بدون واسطه در ذیل همین مشیت خدا می‌تواند شکل بگیرد و نیازی به واسطه‌های طولی مثل عقول ده‌گانه‌ی فلسفه‌ی مشّاء نیست، این ماهیت خواست خداست که می‌تواند تغییر نماید چنانکه ابداع مدام می‌تواند چیز جدید خلق کند و وجودهای امکانی که بتوانند به وجود بیایند (از جمله خود زمان که تغییرات متداول این دنیا در بستر آن معنا پیدا می‌کند) در ذیل آن به طور خودکار به وجود آمده‌اند، و مثالی که برای نزدیک کردن این قول به ذهن آوردم هم بحث اصول موضوعه در هندسه بود که وقتی فقط اصول موضوعه وضع و جعل بشوند به طور خودکار و بدون هیچ کار اضافه‌ای به صورت امکانی تمام اشکال و قضایایی که در چهارچوب عقل از این اصول موضوعه قابل استخراج باشند به صورت بالقوه به وجود آمده‌اند، ولو اینکه هنوز کسی آن‌ها را پیدا نکرده باشد، که می‌شود معادل اینکه هنوز خواست خدا به خلق آن‌ها تعلق نگرفته باشد، و هر وقت که تعلق بگیرد خداوند به آن موجود امکانی می‌گوید موجود باشد و آن وجود بالقوه هم بالفعل می‌شود، به همان میزانی که مشیت خدا به آن تعلق گرفته باشد ...

به این ترتیب، اگر شما اراده و مشیت و ابداع خدا را در کنه ذات خدا مندک می‌دانستید، و اگر الآن قبول دارید که طبق این حدیث آن‌ها خودش غیر خدا و صفات خدا و مخلوق او هستند، در این صورت باید کنه ذات را یک مرتبه از آنچه که تا کنون فکر می‌کردیم عقب‌تر ببریم، یعنی بالاتر از وحدانیت و احدیت خدا به جای کنه ذات بگوییم مرتبه‌ی مشیت و اراده و ابداع، و بعد یک مرتبه‌ی بالاتر را بگوییم کنه ذات که لا اسم له و لا رسم له است ... تا اینجای کار می‌شود که اگر تا کنون فکر می‌کردید اراده و مشیت خود آتش‌گردان است الآن دانستیم که نه، اراده و مشیت خودشان آتش‌دان هستند ... اما بعد که تجلی اول را به جای احدیث یا تعین اول به اراده و مشیت برگرداندیم، از آنجا که این مشیت و اراده در چهارچوب عقل قادر به تولید بدون واسطه‌ی کثرت هستند، دیگر نیازی هم به مراتب احدیت و واحدیت به عنوان حدّ فاصل کنه ذات با عالم خارج ضروری نخواهد بود، و در نتیجه می‌توان بلافاصله در ذیل اراده و مشیت خدا کل عالم مخلوق را قرار داد و مثلاً صحبت از صادر اول کرد و ادامه‌ی ماجرا از عالم جبروت و ملکوت تا برسد به عالم ناسوت ...
در این نگاه کل نظام تشکیک در مظاهر نقض نشده است، بلکه فقط ضرورت مراتب صقع لاهوت به صورت تعین اول و تعین ثانی مورد سؤال واقع شده است، در ضمن اینکه کنه ذات هم یک مرتبه عقب‌تر از آنچه که تا کنون فکر می‌شد برده شده است تا اراده و مشیت و ابداع خدا هم مجالی برای خلق شدن پیدا کرده باشند ... و در نهایت همچنان کنه ذات پروردگار را ورای فهم عقل معرفی می‌کنیم، و اینکه هیچ راهی برای آن نداریم که بفهمیم خداوند چگونه خلق کرد اگر خود اراده و مشیت او مخلوق او هستند و در ذات خبری از اینها هم نیست ... خدا شبیهی ندارد حال آنکه ما هر چه موجود مختار و قادر و امثال آن می‌شناسیم همه به اراده و مشیت و امثال آن گره خورده است، برای خدا اینطور نیست، قبول کردنش سخت است مگر آنکه به یاد بیاوریم که خود عقل که بالاترین ابزار ادراکی ما هست هم خودش مخلوق است و خداوند تابع عقل هم نیست که با عقل فهمیده شود، چه خودش و چه فعل نخستش در تجلی دادن به عقل و ابداع و اراده و مشیت ...

آیا آیه یا روایتی داریم که به طرز واضحی این نگاه به نظام خلقت و هستی را به چالش بکشد، چنانکه نتوان آن‌ها را طوری تفسیر کرد که با این نگاه سازگار باشند؟ (همان مقدار تفسیر و تأویل که سایر نگاه‌ها برای توجیه خودشان به آن‌ها متمسک می‌شوند) ... طبیعی است که نمی‌توان یک نظریه‌ی دیگر را درست فرض کرد و بر همان اساس یک نظریه‌ی دیگر را نقد کرد، چون در این صورت صرفاً اختلاف این دو نظریه مشخص شده است و نه اینکه فاصله‌ی این نظریه با حقیقت اندازه‌گیری شده باشد ... برای اندازه‌گیری فاصله‌ی این نظریه با حقیقت معیار پیشنهادی من آیات و روایات است که پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند بعد از من به این دو متمسک شوید که اگر شدید گمراه نخواهید شد ... اگر تفسیرهای حتیٰ علما را هم دخیل در این اندازه‌گیری کنم معلوم نیست حتماً صحت‌سنجی درستی انجام شود، چون هر تفسیر برآمده از ذهنیات صاحب آن تفسیر است، و چون این نظریه در باب هستی‌شاسی است و یک جزء از یک کلّ دیگر نیست، درست نیست در دل یک نظریه‌ی کلّی دیگر روی آن فکر شود که اگر بشود معلوم است نتیجه خواهیم گرفت که هرآینه مشکلاتی درش هست که احتمالاً قابل رفع نباشند ...
[SPOILER]درباره‌ی اینکه اگر نخواستید یا نتوانستید این لطف را بهم بکنید که نظرم را با آیات و روایات نقد کنید خواهش کردم از کارشناس دیگری استفاده کنیم، منظورم این نبود که نقصی متوجه فهم و گیرایی شما باشد، یا کارشناس دیگری که عالم‌تر هستند مناسب‌تر باشند، چرا که این نظریه‌ای که ارائه داده‌ام چیز پیچیده‌ای نیست ... منظور صرفاً از روش بحث بود که می‌خواهم نظرم را به آیات و روایات عرضه کنم و ببینم آیات و روایات خودشان چه نقدی به این نظریه دارند، این برایم خیلی مهم است، و آراء غیر ولو اینکه عالمان بزرگی باشند که خودم هم خیلی قبولشان دارم در اینجا کارکرد درستی ندارند، تا جایی که من می‌فهمم ... با این وجود اگر جایی در منطق بیان مباحثم اشتباه فاحش (اشتباه منطقی که نتوان توجیهش کرد، و نه اشتباه از زاویه‌ی دید یک نظریه‌ی دیگر) دارم باز هم متشکر می‌شوم اگر خاطرنشان بفرمایید که به آن هم نیازمند هستم ... امیدوارم آزرده نشده باشید و از دعای خیرتان محرومم نکنید @};-[/SPOILER]
با تشکر از حوصله‌ای که به خرج دادید ... @};-

تعین ثانی‌ایی که عرفا می گویند چیزی بیشتر از این چیزی که شما گفتید نیست.

ببینید ما در ادعیه نسبت به خداوند می‌گوییم: «یا من علمه سابق» یا می‌گوییم: «یا من هو بمن اَرادَهُ علیم»

این سبقت علم در چه مرتبه‌ای است؟ مگر به صورت مطلق نیست؟ یعنی حتی قبل از خلق.

در «یا من هو بمن اراده علیم»، حاکی از این است که قبل از این که اراده کند علم دارد

از طرفی، شما هم که اول مخلوق را اراده گرفتید -با استناد به حدیث-

یعنی علم نسبت به این خلق و اراده، تقدم دارد این همان تعین ثانی است. تعین ثانی چیزی جز عالم علم خدا نیست
سلام و عرض ادب،
استاد بزرگوار آنچه که من گفتم علم به کنه ذات بود و آنچه شما می‌فرمایید علم به خلقت هست، این دو یکی هستند؟

برای خود اسم خلق کرد؟!
اسم خدا یعنی کمالی از کمالات خدا؛ لازمه سخن شما این است که خدا پیش از خلق این اسم، فاقد کمالی از کمالات بوده بعد این صفت و کمال را برای خود خلق کرد!

چرا خدا باید کمالاتی را داشته باشد که مخلوق او هستند؟ ... اینکه معطی شیء فاقد شیء نمی‌تواند باشد یک قاعده‌ی عقلی است که فکر می‌کنم برای کنه ذات چندان وارد نباشد، توضیح بیشترش را در ادامه می‌آورم ان شاء الله ...

مي‌بخشید برای این که مطمئن شوم این سؤال را می‌کنم: شما این عقلی که اولین مخلوق است را عقل انسانی می‌دانید؟

منظورتان از عقل انسانی چیست؟ تفکر منطقی؟ اگر بله پس جوابم این است که نه ... عقل در زبان آیات و روایات چیز دیگری است، مثل آنکه عقلیدن را فعل قلب معرفی می‌کند «لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِهَا»، همان قلبی که در سینه است «الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ» ... عقل انسانی که مدّ نظر شما هست در این قاموس می‌گنجد؟ ... وقتی از امام صادق علیه‌السلام می‌پرسند که چرا حکم عقل برای همه‌ی انسان‌ها یکسان است امام علیه‌السلام چه جوابی فرمودند؟ ایشان گفتند عقل یک ملک است که به تعداد انسان‌ها سر دارد، مثل یک درخت که ریشه و تنه‌ی واحدی دارد و شاخه‌ها و برگ‌ها و میوه‌های بسیاری دارد ... مثل عقل و جهل از این نظر ظاهراً مثل مثال شجره‌ی طیبه و شجره‌ی ملعونه است که امام صادق علیه‌السلام فرمودند ما اصل خیر هستیم و هر خیری از فروع ماست، و دشمنان ما اصل شر هستند و هر قبیحی از فروع ایشان است ...
می‌دانید یک نتیجه‌ی اینکه عقلیدن کار قلب باشد چیست؟ اینکه وقتی یک عده قلوبشان مریض شد، وقتی قاسیة‌القلوب شدند، همچنان شاید خیلی باهوش باشند، خیلی متفکر باشند، ریاضیدان و منطق‌دان و فیسلوف‌های قوی باشند، ولی در این نگاه دیگر نمی‌توانند عاقل باشند ... وقتی عقل چراغ است برای قلب، آن وقت کسی که قلبش سیاه باشد این نور را نمی‌بیند، آن وقت اگر همه بجز خدا اجتماع کنند که او را هدایت کنند نمی‌توانند ...
این عقل است که مخلوق اول خداست، که نور رسول خداست صلی‌الله‌علیه‌وآله، این عقل که از قلوب همه به تنه‌ی اصلی وصل است هست که چون به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله وصل است می‌شود پیامبر درون، می‌شود حجت باطنی خدا ... بخاطر همین است که وقتی پسرها به حدّ رجال و دخترها به حدّ نساء می‌رسند و حجاب از سر او بر روی درخت عقل برداشته می‌شود در روایت مبارکه آمده که پس او اینک حلال و حرام خدا را می‌شناسد ... و ظاهراً همین است که خداوند می‌فرماید «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا ﴿٨﴾قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا ﴿٩﴾وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا ﴿١٠﴾» ... و ظاهراً بخاطر همین است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله پیامبر خاتم هستند و بعد از ایشان پیامبری نخواهد آمد «وَ مَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَـٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ» ... و ظاهراً باز از طریق همین عقل است که وحی صادر می‌شود تا رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله باشند معدن‌الوحی و اهل بیت علیهم‌السلام بشوند مهبط‌الوحی ... و اینکه حضرت علی علیه‌السلام فرمودند در هر عصری مردانی هستند که فی ذات عقولهم خدا با ایشان سخن می‌گوید ...

حالا قضاوتش با شما که این عقل همان عقل انسانی هست یا نه، یا این عقل همان عقل اول هست یا نه ... فقط امیدوارم اگر مطمئن هستید که در اشتباه هستم و عقل این نیست و همان چیزی است که بر اساس آن فلسفه و منطق و ریاضیات را علوم عقلانی می‌دانند، بحث بر روی این اشتباهم بر بحث اصلی تاپیک سایه نیاندازد

حدیث شریف نفرمود: اول ما خلق مشیة الله؛ اول چیزی که خلق شد مشیت خدا نبود؛
بلکه فرمود: مشیت؛
پس مشیت خدا، مخلوق خدا نیست بلکه مشیت، مخلوق خداست
اراده مخلوق است نه اراده‌ی خدا؛
با این توصیف، پس می‌توان قبل از این مشیت، و اراده و عقل، صحبت از عقل و مشیت و اراده کرد.

در همین حدیث آمده است:[INDENT=2]

قَالَ الرِّضَا ع مَشِیَّتُهُ وَ اسْمُهُ وَ صِفَتُهُ وَ مَا أَشْبَهَ ذَلِکَ وَ کُلُّ ذَلِکَ مُحْدَثٌ مَخْلُوقٌ مُدَبَّرٌ

[/INDENT]

اگر قبل از این مشیت، یا عقل، عقلی نیست، از طرفی قبل از خلق موجودی جز خدا نیست پس چطور معطی شیء می‌تواند فاقد شیء باشد؛
اگر عقل در مرتبه‌ای که خدا در آن هست نیست، پس چطور در مرتبه‌ی مادون خلق می‌شود!
اگر یک چیزی –عقل- در مرتبه علت یا خالق نیست چطور خالق می‌تواند آن را خلق کند!

معی ابداع یعنی همین دیگر استاد، یعنی خلقت بدون سابقه‌ی قبلی ...
اسماء و صفات ابداع شده‌اند، یعنی بدون سابقه‌ی قبلی خلق شده‌اند ...
اینجا دیگر خیلی لازم نیست نگران قاعد‌ی «معطی شیء نمی‌تواند فاقد شیء باشد» باشیم
درسته؟

آیا خدا در علم محدودیتی دارد؟
آیا می‌توان گفت خدا از خودش بی‌اطلاع است؟
ثانیا، مگر خلقت، اثر کمال خدا نیست؟
در حدیث قدسی است که: «کنت کنزا مخفیا فأحببتُ أن أُعرَف فخلقتُ الخلْقَ لکَیْ أُعرَف»
هر موجود باشعور -نه تنها خدا- تا وقتی که نسبت به کمالاتش آگاهی نداشته باشد نمی‌تواند آن‌ها را صادر کند.

سلام استاد گرامی،
آنچه گفتم را در مقابل آن گفتم که وقتی گفتم خداوند به کنه ذات خودش علم داشت و بعد برای خودش اسمی خلق کرد که مخلوقش هم او را بشناسد، شما فرمودید که این علم قبل از خلقت می‌شود همان تعین ثانی، من هم گفتم نمی‌شود تعین ثانی چون تعین ثانی علم به کنه ذات خدا را در خودش ندارد و علم به خلقت را در خود دارد ... حالا متوجه نمی‌شوم چرا این مباحث را در مقابل آن بحث مطرح فرموده‌اید، ارتباطش را نمی‌فهمم که بتوانم جواب درستی بدهم
[SPOILER]در مورد حدیث گنج مخفی چند تا بحث دارم، یکی اینکه گروهی از علما به آن نقد دارند و آن را چندان مستحکم نمی‌دانند که بشود تمام یک هستی‌شناسی را بر روی آن استوار کرد و گفت خداوند چرا دست به خلقت زد ... دوم اینکه اگر کنه ذات خداوند بسیط باشد فهمیدن یک چیز درباره‌ی او مساوی خواهد بود با اشراف داشتن به او و دانستن همه چیز درباره‌ی او، و دانستن اینکه خداوند چرا خلق کرد هم می‌شود دانستن اینکه ذات خدا اصلاً و دقیقاً چه هست، که این هم نمی‌شود ... و سوم اینکه در این مبنایی که در این تاپیک مطرح کرده‌ام فهم چرایی خلقت خدا از مقام اراده و ابداع و عقل به پایین ممکن است، یعنی حتی می‌تواند این روایات درست هم باشد ولی از جایی به بعد قضیه که قابل فهم برای ما هست را بیان کرده باشد ...[/SPOILER]
در مورد اینکه خداوند تا به کمال خودش آگاه نباشد چگونه آن را صادر کند هم به نظرم می‌رسد شما دارید با مبنای فکری خودتان یک مبنای فکری دیگر را ارزش‌گذاری می‌کنید و طبیعی است که مسائل جور در نیایند ... ببینید، خدا اگر خالق آن چیزهایی باشد که برای ما مصداق کمالات است، در این صورت این کمالات را ابداع کرده است و طبیعتاً به این کمالات که مخلوقات او هستند علم هم دارد، ولی اینکه بگوییم ابداع یعنی تجلی چیزی که درش مخفی هست و آشکار کردن آن در عالم خارج، این ضرورتی ندارد که حتماً اینطور باشد ...

کجای حدیث فرمود که کمالات خدا، مخلوق او هستند

مگر خدا کمالاتی دارد که ما بشناسیم ولی جزء اسماء حسناء نباشد؟
توجه دارید که وقتی خداوند اسماء حسنای خود را خلق کرد منظور این نیست که لفظ را خلق کرده باشد، بلکه معنای آن را خلق کرده است، بعد لفظ آن اسم می‌شود اسم‌الاسم ... مثل اینکه حروف یک حقیقتی دارند، یک لفظ دارند و یک رسم‌الخط، از جهت دیگر هم حروف یک صدا دارند و یک اسم دارند که اسم آن حرف است، مثل لام که خودش متشکل هست از لام و الف و میم ... در روایات آمده که تمام رسالت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله که توحید است در حرف «لا» است و کسی که منکر آن در حروف ۲۹ گانه‌ی عربی بشود منکر رسالت ایشان شده است، و حرف «لا» نتها حرفی است که حرکت به خود نمی‌گیرد و به خودی خود حتیٰ لفظ هم ندارد، علاوه بر آنکه مانند سایر حروف به چیزی به جز خودش دلالت نمی‌کند ... ظاهراً کمالات مدّ نظر ما حتیٰ بعد از خلقت حروف و متأخر از آن خلق شده باشند، و اگر بخواهیم بحث صفات ذات را مطرح کنیم هم حداکثر تا مرتبه‌ی اراده و مشیت و ابداع بتوانیم آن را عقب ببریم ... برای مرتبه‌ی ذات حقیقتاً هیچ چیزی ما نمی‌توانیم بگوییم ... آن مقام حقیقتاً لا اسم له و لا رسم له است ... نه به این معنا که همه‌ی اسماء و رسوم را در خودش داشته باشد، بلکه هیچ کدام از آن‌هایی که ما می‌شناسیم یا می‌توانیم بشناسیم را ندارد، برای ما به هیچ وجه قابل وصف نیست، ولی برای خودش کاملاً شناخته شده است ... با معنای از شناخت که آن هم بر ما قابل درک نیست ... و مشیتش و اراده‌اش را خلق کرد، با خلقتی که شبیه به هیچ خلقتی که مطابق با اراده‌ی خدا باشد نیست و در نتیجه برای مخلوقات قابل درک هم نیست ... در مورد او هیچ چیزی نمی‌توانیم بگوییم جز اینکه بگوییم هست، حالا چیست نمی‌دانیم ...

کمالات هر کسی مال خودش هستند لازمه‌ی خودش هستند از ذاتش جدا نمی‌شوند.

خدا اگر کمالاتی داشته باشد که فوق اراده و مشیتش و فوق عقل باشد، در این نگاه رد نمی‌شود، در این نگاه تنها چیزی که در مقام کنه ذات رد می‌شود کمالاتی است که مخلوق خدا باشند، آن‌ها که اسماء و صفات به آن‌ها دلالت می‌کنند ... آن‌ها که خدا خلق کرد تا مخلوقاتش او را اینگونه بشناسند ... اینها تصوراتی است که خود خداوند از خودش در ما ایجاد کرده است یا اجازه داده که اینطور او را بشناسیم ... این ضرورتاً به این معنا نیست که پس حتماً خدا خودش را همانطور که بوده به ما شناسانده باشد، و مثلاً در پس حکیم بودن باید یک چیزی متناظر با آن در کنه ذات با او باشد، چرا که در این نگاه او می‌توانست هر عالمی را که بخواهد خلق کند (بسته به اینکه عقل و مشیت را چگونه خلق کند، یعنی اصول موضوعه را چگونه وضع کند) و بعد به تناسب اینکه آن عالم چگونه است و کمالات در آن چگونه تعریف می‌شوند، نهایت آن کمالات را برای خودش به مخلوقات آن عالم مخلوق معرفی نماید که علوّ خودش را به ایشان بفهماند ... و الله العالم

اگر قرار باشد کمالات خدا مخلوق او باشند می‌توان خدا را بدون آنها -آن کمالات مخلوق- تصور کرد؛ آنگاه که آنها را خلق نکرده.
بعد آیا می‌توانید تصور کنید خدا باشد ولی آن کمالات را نداشته باشد؟! (خدای بی‌کمال)
پس نمی‌توان گفت کمالات خدا، مخلوق خدایند.

این را در بالا جواب دادم، خالی بودن از کمالات انسانی برای خدا نقص نیست، خالی بودن او از کمالاتی که مخلوق او باشند برای او نقص نیست، خالی بودن او از کمالاتی که ولو مراتب پایین‌تر آن نیز قابل فهم برای انسان باشد هم باز برای او نقص نیست ... اینکه هیچ ذهن و خیال و وهم نتواند به او راه یابد ولی خودش یک کمال است ...
برای تشبیه مثلاً فرض کنید که یک بازی رایانه‌ای طراحی کرده باشید که موجودات این بازی سطحی از خودآگاهی را دارند و عالمی که شما برایشان طراحی کرده‌اید را تجربه می‌کنند ... اگر شما هم نعوذبالله مثل خدا می‌توانستید ابداع کنید آن وقت آن چیزی که آن موجودات خودآگاه در بازی شما تجربه می‌کردند هیچ تلازمی نداشت که در زندگی بیرون خود شما هم مابازاء داشته باشند ... حتیٰ کمالات آن عالم هم برای خود آن عالم تعریف شده است و ممکن است هیچ شباهتی به کمالاتی که شما در عالم خودتان با آن‌ها سر و کار دارید نداشته است ... به معنای بی‌کمالات بودن شما نیست، به معنای این است که کمالات شما از سنخ کمالاتی که در آن عالم خیالی ابداع شده تعریف شده است نیست ... این چه اشکالی دارد؟

پس به نظر شما این عقلی که اول مخلوق است عقلی است که متعلق به انسان است حالا به قول شما عقلی که خاستگاه و اتاق فرمانش قلب است و متعلق است به پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله؛

ولی شما و ما وجدانا می‌دانیم که اول مخلوق این عقل نیست اگر چه مخلوق است اما «اول» نیست

حتی مطابق آن دسته احادیثی که اول مخلوق را نور رسو‌ل الله معرفی می‌کند خب این نور رسو‌ل اللهی که هنوز متولد نشده چطوری است؟ آیا این نور، در قالب انسانی است؟ اگر نیست پس نفرمایید این عقل، عقل انسانی است اگر هست خب تبیینش چگونه است؟
بخاطر همین فرمایش شما هست که می‌گویم کون جامع را نگوییم انسان کامل، چون کون جامع فوق تعریف انسان است، چون لوح و قلم فوق مقام خلقت انسان هستند، انسان کامل را می‌توانیم بگوییم لوح نازل‌شده، قلم نازل شده، کون‌جامع نازل شده، کتاب مبین تنزّل یافته و ...

اساسا یکی از مقدمات شما، روی همین «عقل» متمرکز است پس لازم است معنای این عقل روشن شود تا مشخص شود که آیا مافوق این عقلی که اول مخلوق است می‌توان صحبت از عقلانیت کرد یا نه؟ به تعبیر دیگر، آیا فوق این مخلوق اول -عقل اول- خبری از عقلانیت نیست؟

عقل و مشیت خدا چه بسا دو روی یک سکه باشند، مثل نور عظمت خدا که خداوند دو قسمت قرارش داد، نور رسول خدا و نور حضرت علی علیهماالسلام، یکی شد عقل و اساس و دیگری شد کتاب مبین و ید الله و اراده‌ی خدا و مشیت خدا و میزان روز جزا، یکی شد لفّ و دیگری شد نشر آن ...

ببینید جناب باء عزیز؛
اولا ممکن است -همین که پای احتمال به میان بیاید خیلی از محاسبات به هم خواهد خورد- «اول ما خلق»ی که در روایات مطرح شده به معنای اولیت نسبی باشد.
مثلا ممکن است هوا اولین مخلوق جسمانی مشاهده‌نشدنی و آب اولین مخلوق جسمانی مشاهده‌شدنی باشد.
ثانیا، این تنوع در تعابیری که در صدد معرفی اول مخلوق هستند الزاما حاکی از تعدد خارجی آنها نیست بلکه اکثر این اسامی می‌توانند اوصاف و اعتبارات گوناگون حقیقتی واحد باشند
مثلا صادر اول از آن جهت که درّاک اشیاء است «عقل»؛ از آن جهت که منقوش به علمی از جانب خداوند است، «لوح»؛ از آن جهت که غایت ممکنات و کمالشان و خاتم نشئه‌‌های وجود امکانی و تمامیت آنهاست، «روح و نور محمدی» و از آنجهت که قائم به ذات و بی‌نیاز از موضوع است، «جوهر» و از آن جهت که کل عالم قدس از اوست، «روح القدس» و از آن جهت که واسطه حق در نگارش علوم و حقایق در دفاتر نفسانی قضایی و قدری است، «قلم»؛ و از آن جهت که وجودی خالص از تاریکی و پوشیدگی جسم دارد، «نور» و از این حیث که اصل حیات نفوس علوی و سفی است، «روح»؛ و به دلیل نهایت تقربش به حضرت حق و به این دلیل که محبت خداوند به موجودات ناشی از محبت او به آثار ذات خویش و تابع ادراک حقیقت وجود است که صادر اول، پس از ذات خدا، بیشترین شدت را دارد، حبیب الله نامیده می‌شود که وصف پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله است.

استاد بزرگوار با شما موافق هستم، اینها هم احتمالاتی قابل اعتنا هستند، ولی خوب در این مقام می‌خواهم تعارض یک احتمال دیگر را با آیات و روایات بررسی کنم که ببینم آیا این احتمالی که در این تاپیک مطرح شده لزوماً به تعارضی منجر می‌شود یا آن هم یک احتمال ممکن در کنار احتمال‌های ممکن دیگر است

تنها حدیثی که پرده از این حقیقت بر می‌دارد که چرا تعبیر «عقل» را به صادر اول و مخلوق اول نهاده‌اند بیان نورانی امیرالمومنین علیه السلام است که فرمود:
«العقل جوهر درّاک محیط بالاشیاء من جمیع جهاتها عارف بالشیء قبل کونه فهو علة الموجودات و نهایة المطالب»
بر اساس این حدیث، عقل جوهری است که بر همه اشیاء از جمیع جهات احاطه دارد و پیش از ایجاد شدنشان به آنها عالِم است و از این رو، باید علت آنها و واسطه در ایجادشان باشد.

این حدیث زیبا با مقدمات این تاپیک هم سازگار است تا جایی که من می‌توانم بفهمم ... مثال اصول موضوعه و اینکه به محض وضع شدن آن‌ها ناگهان تمام وجودات ممکن به صورت امکانی ایجاد می‌شوند را در خاطر بیاورید ... و اینکه علت پیدایش هر کدام از این وجودهای امکانی هم مشیت و اراده‌ی خداست و .

پس به نظر شما این عقلی که اول مخلوق است عقلی است که متعلق به انسان است حالا به قول شما عقلی که خاستگاه و اتاق فرمانش قلب است و متعلق است به پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله؛

ولی شما و ما وجدانا می‌دانیم که اول مخلوق این عقل نیست اگر چه مخلوق است اما «اول» نیست

حتی مطابق آن دسته احادیثی که اول مخلوق را نور رسو‌ل الله معرفی می‌کند خب این نور رسو‌ل اللهی که هنوز متولد نشده چطوری است؟ آیا این نور، در قالب انسانی است؟ اگر نیست پس نفرمایید این عقل، عقل انسانی است اگر هست خب تبیینش چگونه است؟

بخاطر همین فرمایش شما هست که می‌گویم کون جامع را نگوییم انسان کامل، چون کون جامع فوق تعریف انسان است، چون لوح و قلم فوق مقام خلقت انسان هستند، انسان کامل را می‌توانیم بگوییم لوح نازل‌شده، قلم نازل شده، کون‌جامع نازل شده، کتاب مبین تنزّل یافته و ...

اساسا یکی از مقدمات شما، روی همین «عقل» متمرکز است پس لازم است معنای این عقل روشن شود تا مشخص شود که آیا مافوق این عقلی که اول مخلوق است می‌توان صحبت از عقلانیت کرد یا نه؟ به تعبیر دیگر، آیا فوق این مخلوق اول -عقل اول- خبری از عقلانیت نیست؟

عقل و مشیت خدا چه بسا دو روی یک سکه باشند، مثل نور عظمت خدا که خداوند دو قسمت قرارش داد، نور رسول خدا و نور حضرت علی علیهماالسلام، یکی شد عقل و اساس و دیگری شد کتاب مبین و ید الله و اراده‌ی خدا و مشیت خدا و میزان روز جزا، یکی شد لفّ و دیگری شد نشر آن ...

ببینید جناب باء عزیز؛
اولا ممکن است -همین که پای احتمال به میان بیاید خیلی از محاسبات به هم خواهد خورد- «اول ما خلق»ی که در روایات مطرح شده به معنای اولیت نسبی باشد.
مثلا ممکن است هوا اولین مخلوق جسمانی مشاهده‌نشدنی و آب اولین مخلوق جسمانی مشاهده‌شدنی باشد.
ثانیا، این تنوع در تعابیری که در صدد معرفی اول مخلوق هستند الزاما حاکی از تعدد خارجی آنها نیست بلکه اکثر این اسامی می‌توانند اوصاف و اعتبارات گوناگون حقیقتی واحد باشند
مثلا صادر اول از آن جهت که درّاک اشیاء است «عقل»؛ از آن جهت که منقوش به علمی از جانب خداوند است، «لوح»؛ از آن جهت که غایت ممکنات و کمالشان و خاتم نشئه‌‌های وجود امکانی و تمامیت آنهاست، «روح و نور محمدی» و از آنجهت که قائم به ذات و بی‌نیاز از موضوع است، «جوهر» و از آن جهت که کل عالم قدس از اوست، «روح القدس» و از آن جهت که واسطه حق در نگارش علوم و حقایق در دفاتر نفسانی قضایی و قدری است، «قلم»؛ و از آن جهت که وجودی خالص از تاریکی و پوشیدگی جسم دارد، «نور» و از این حیث که اصل حیات نفوس علوی و سفی است، «روح»؛ و به دلیل نهایت تقربش به حضرت حق و به این دلیل که محبت خداوند به موجودات ناشی از محبت او به آثار ذات خویش و تابع ادراک حقیقت وجود است که صادر اول، پس از ذات خدا، بیشترین شدت را دارد، حبیب الله نامیده می‌شود که وصف پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله است.

استاد بزرگوار با شما موافق هستم، اینها هم احتمالاتی قابل اعتنا هستند، ولی خوب در این مقام می‌خواهم تعارض یک احتمال دیگر را با آیات و روایات بررسی کنم که ببینم آیا این احتمالی که در این تاپیک مطرح شده لزوماً به تعارضی منجر می‌شود یا آن هم یک احتمال ممکن در کنار احتمال‌های ممکن دیگر است

تنها حدیثی که پرده از این حقیقت بر می‌دارد که چرا تعبیر «عقل» را به صادر اول و مخلوق اول نهاده‌اند بیان نورانی امیرالمومنین علیه السلام است که فرمود:
«العقل جوهر درّاک محیط بالاشیاء من جمیع جهاتها عارف بالشیء قبل کونه فهو علة الموجودات و نهایة المطالب»
بر اساس این حدیث، عقل جوهری است که بر همه اشیاء از جمیع جهات احاطه دارد و پیش از ایجاد شدنشان به آنها عالِم است و از این رو، باید علت آنها و واسطه در ایجادشان باشد.

این حدیث زیبا با مقدمات این تاپیک هم سازگار است تا جایی که من می‌توانم بفهمم ... مثال اصول موضوعه و اینکه به محض وضع شدن آن‌ها ناگهان تمام وجودات ممکن به صورت امکانی ایجاد می‌شوند را در خاطر بیاورید ... و اینکه علت پیدایش هر کدام از این وجودهای امکانی هم مشیت و اراده‌ی خداست و ...

حالا این عقل انسانی یک شعبه‌ و مصداق کوچکی از این عقلی است که به عنوان صادر اول معرفی شده است؛ به تعبیر دیگر، عقل انسانی اگر چه با عقل اول ارتباطی وثیق دارند ولی همان نیست.

بله مطابق با آن حدیث مبارکه که عقل را مانند یک درخت معرفی می‌کند که به تعداد انسان‌ها سر دارد، عقل هر انسان مثل یک شاخه از کل درخت عقل است، پس احتمالاً با واژه‌نامه‌ی شما بشود نتیجه گرفت که عقل انسانی یک شعبه از عقل کل یا همان عقل اول باشد ...

حالا اگر مقدمه اول و دوم شما را -در پست ابتدایی‌تان- درست متوجه شده باشم؛ شما می‌گویید چیزی که از وجود عقل بالاتر است از حیطه شناخت او نیز خارج است.

بله، نتیجه‌ای که از مقدمه‌ی اولم گرفتم همین بود

خب ضمن آنکه ناشناختنی بودن کنه ذات خداوند در روایات نیز مطرح است اما بلافاصله این سؤال مطرح می‌شود که در قرآن و ادعیه، صفات فراوانی در وصف خداوند به کار رفته است که همگی در مرتبه‌‌ای بالاتر از مرتبه‌ی مخلوق اول قرار دارند اگر قرار به ناشناختنی بودن باشد چرا در هر جای از تراث دینی این گونه صفات را به رخ ما انسان‌ها کشیده‌اند؛ آیا برای نفهمیدن ما این صفات را برای ما برشمرده‌اند!

در همین حدیث امام رضا علیه‌السلام به عمران صابی مطلب جالبی در این زمینه هست اگر درست متوجهش شده باشم: «قَالَ يَا سَيِّدِي أَ لَا تُخْبِرُنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ يُوَحَّدُ بِحَقِيقَةٍ أَوْ يُوَحَّدُ بِوَصْفٍ؟‏ قَالَ الرِّضَا ع إِنَّ اللَّهَ الْمُبْدِئَ الْوَاحِدَ، الْكَائِنَ الْأَوَّلَ، لَمْ يَزَلْ وَاحِداً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ، فَرْداً لَا ثَانِيَ مَعَهُ، لَا مَعْلُوماً وَ لَا مَجْهُولًا، وَ لَا مُحْكَماً وَ لَا مُتَشَابِهاً، وَ لَا مَذْكُوراً وَ لَا مَنْسِيّاً، وَ لَا شَيْئاً يَقَعُ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْ‏ءٍ مِنَ الْأَشْيَاءِ غَيْرَهُ، وَ لَا مِنْ وَقْتٍ كَانَ وَ لَا إِلَى وَقْتٍ يَكُونُ، وَ لَا بِشَيْ‏ءٍ قَامَ وَ لَا إِلَى شَيْ‏ءٍ يَقُومُ، وَ لَا إِلَى شَيْ‏ءٍ اسْتَنَدَ وَ لَا فِي شَيْ‏ءٍ اسْتَكَنَّ، وَ ذَلِكَ كُلُّهُ قَبْلَ الْخَلْقِ إِذْ لَا شَيْ‏ءَ غَيْرُهُ (أو قبل خلقه الخلق)‏ وَ مَا أُوقِعَتْ عَلَيْهِ مِنَ الْكُلِّ، فَهِيَ صِفَاتٌ مُحْدَثَةٌ وَ تَرْجَمَةٌ يَفْهَمُ بِهَا مَنْ فَهِمَ‏ ...»
..

حالا این عقل انسانی یک شعبه‌ و مصداق کوچکی از این عقلی است که به عنوان صادر اول معرفی شده است؛ به تعبیر دیگر، عقل انسانی اگر چه با عقل اول ارتباطی وثیق دارند ولی همان نیست.

بله مطابق با آن حدیث مبارکه که عقل را مانند یک درخت معرفی می‌کند که به تعداد انسان‌ها سر دارد، عقل هر انسان مثل یک شاخه از کل درخت عقل است، پس احتمالاً با واژه‌نامه‌ی شما بشود نتیجه گرفت که عقل انسانی یک شعبه از عقل کل یا همان عقل اول باشد ...

حالا اگر مقدمه اول و دوم شما را -در پست ابتدایی‌تان- درست متوجه شده باشم؛ شما می‌گویید چیزی که از وجود عقل بالاتر است از حیطه شناخت او نیز خارج است.

بله، نتیجه‌ای که از مقدمه‌ی اولم گرفتم همین بود

خب ضمن آنکه ناشناختنی بودن کنه ذات خداوند در روایات نیز مطرح است اما بلافاصله این سؤال مطرح می‌شود که در قرآن و ادعیه، صفات فراوانی در وصف خداوند به کار رفته است که همگی در مرتبه‌‌ای بالاتر از مرتبه‌ی مخلوق اول قرار دارند اگر قرار به ناشناختنی بودن باشد چرا در هر جای از تراث دینی این گونه صفات را به رخ ما انسان‌ها کشیده‌اند؛ آیا برای نفهمیدن ما این صفات را برای ما برشمرده‌اند!

در همین حدیث امام رضا علیه‌السلام به عمران صابی مطلب جالبی در این زمینه هست اگر درست متوجهش شده باشم:[INDENT=2]«قَالَ يَا سَيِّدِي أَ لَا تُخْبِرُنِي عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ هَلْ يُوَحَّدُ بِحَقِيقَةٍ أَوْ يُوَحَّدُ بِوَصْفٍ؟‏ قَالَ الرِّضَا ع إِنَّ اللَّهَ الْمُبْدِئَ الْوَاحِدَ، الْكَائِنَ الْأَوَّلَ، لَمْ يَزَلْ وَاحِداً لَا شَيْ‏ءَ مَعَهُ، فَرْداً لَا ثَانِيَ مَعَهُ، لَا مَعْلُوماً وَ لَا مَجْهُولًا، وَ لَا مُحْكَماً وَ لَا مُتَشَابِهاً، وَ لَا مَذْكُوراً وَ لَا مَنْسِيّاً، وَ لَا شَيْئاً يَقَعُ عَلَيْهِ اسْمُ شَيْ‏ءٍ مِنَ الْأَشْيَاءِ غَيْرَهُ، وَ لَا مِنْ وَقْتٍ كَانَ وَ لَا إِلَى وَقْتٍ يَكُونُ، وَ لَا بِشَيْ‏ءٍ قَامَ وَ لَا إِلَى شَيْ‏ءٍ يَقُومُ، وَ لَا إِلَى شَيْ‏ءٍ اسْتَنَدَ وَ لَا فِي شَيْ‏ءٍ اسْتَكَنَّ، وَ ذَلِكَ كُلُّهُ قَبْلَ الْخَلْقِ إِذْ لَا شَيْ‏ءَ غَيْرُهُ (أو قبل خلقه الخلق)‏ وَ مَا أُوقِعَتْ عَلَيْهِ مِنَ الْكُلِّ، فَهِيَ صِفَاتٌ مُحْدَثَةٌ وَ تَرْجَمَةٌ يَفْهَمُ بِهَا مَنْ فَهِمَ‏ ...»
[/INDENT]
اینها با اینکه دارند او را قبل از خلقت خلق وصف می‌کنند ولی همگی صفاتی محدثه هستند و ترجمانی که با آن بفهمد آن کسی که می‌فهمد ...

مگر این که بگویید این صفات و اسماء، متأخر از ذات خداوند و نخستین مخلوق او به شمار می‌آیند یعنی هم رتبه مخلوق اول؛
آنگاه مجبوریم اوصافی را که در متون دینی به خداوند نسبت داده شده متأخر از مرتبه ذات خدا و تصویر و سایه‌ای از ذات او به شمار آوریم لازمه‌ی این حرف آن است که مثل خود شما قائل شویم اوصاف خدا مخلوقات خدایند که لازمه‌ این سخن را در بیان قبلی‌ام گوشزد کردم -که خدای بدون کمال خواهیم داشت-
یکی از راه حل‌های خوبی که می‌تواند راه‌گشای این معما شود، همان سخن عارفان مسلمان است که قائل به تعین اسمائی در صقع ربوبی و تعین ثانی اند.

مگراینکه جوابی که در مورد خدای بدون کمالات محدثه گفتم را بپذیریم ...

در کنار مشیت، اسم و صفت خدا هم ذکر شده و همه اینها به عنوان مخلوق معرفی شده‌اند؛
آیا می‌توان خدای بی‌صفت را خدا دانست!

دقیقاً وقتی می‌گوییم لا اسم له و لا رسم له، انتظار این است که خدا بدون صفت باشد ... انکار صفات که کمال توحید است فرق دارد با انکار غلبه‌ی یک صفت نسبت به صفات دیگر ... مثال نور سفید و منشور را به خاطرتان هست؟
بگذارید یک خورده بحث را باز کنم که شاید ابعاد مشکل مشخص‌تر گردد ... مثلاً فرض کنید که بگوییم نور سفید چون مرکب از تمام نورهاست پس نمی‌توان گفت رنگ بی‌رنگی است، در عوض رنگ بی‌رنگی آن رنگی است که هیچ نور در طیف مرئي را با خودش نداشته باشد، یعنی در طیف مرئي سیاه باشد، ظلمانی باشد، فاقد نور باشد ... در مورد خدا دیگر طیف مرئي و غیر مرئی هم ندارد اگر قرار باشد همه‌ی اسماء و صفات را از او منکر شویم باید او فاقد همه‌ی اسماء و صفات باشد و برای ما ظلمت محض باشد .... ظلماتی که هیچ چیزی از آن دیده نمی‌شود ... به نوعی شاید عدم به نظر برسد ... و البته که یکخورده بد است که بخواهیم خدا را ظلمانی و در فقدان معرفی کنیم و ایراد شما از این ناحیه است که وارد می‌شود، خصوصاً که خداوند خودش خودش را نور معرفی کرده و می‌گوید الله نور السموات و الأرض ... شما می‌فرمایید نور از نور می‌آید و وقتی اولین خلقت خداوند نور عظمتش هست و اسم العلی‌العظیم را برای خود خلق می‌کند که یکی می‌شود پیامبر اعظم و دیگری می‌شود العلی الحکیم، پس این نور که نمی‌تواند منشأ آن ظلمت باشد، بلکه منشأ آن باید منبع نور باشد ...
اما از جهت دیگر در همین روایت عمران صابی حضرت امام رضا علیه‌السلام یک بحثی با عمران می‌کنند و می‌گویند تو وقتی خودت را در آینه می‌بینی در اصل داری چه را می‌بینی؟ او گفت نور را! امام فرمودند که تو آیا نور را می‌توانی ببینی؟ او جواب داد بله! حضرت فرمودند که به ما هم نشانش بده! تلویحاً به این معنا که نور اگرچه باعث دیده شدن اشیاء می‌شود ولی خودش دیده نمی‌شود ... کلی مباحث عرفانی در پس همین بک مفهوم هست که چرا حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها زهراء و منبع نور شدند، چرا مادر و جنس زن است که نور است، که باعث دیده شدن چیزهای دیگر می‌شوند ولی خودشان دیده نمی‌شود، که الرجال قوامون علیٰ النساء و ... حالا این نوری که اظهار کننده است ولی خودش دیده نمی‌شود را می‌توان گفت چون دیده نمی‌شود پس ظلمت است؟ نه نور است! نور است ولی برای اینکه بخواهیم خودش را ببینیم نیاز به نوری بالاتر هست که اظهارکننده‌ی آن باشد ... شاید بخاطر همین است که می‌گوییم اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف رسولک ... رسول خدا را باید به خدا شناخت ... رسول خدا نور هستند که همه چیز را یادمان می‌دهند (یعلمهم الکتاب و الحکمة) ولی خودشان را نمی‌توانیم بشناسیم مگر با نوری بالاتر از ایشان، با نور خدا (خیلی خام و نپخته دارم جلو می‌روم، اگر مثالم خوب نیست لطفاً فقط به نکته‌ای که می‌خواهم برسانم دقت بفرمایید) ... و اما نکته‌ی مهم اینجاست که نوری بالاتر از نور پروردگار نیست و در نتیجه کنه ذات خدا را چیز دیگری نیست که بتواند اظهار نماید ... بخاطر همین کنه ذات ظلمت دیده می‌شود، نه اینکه ظلمت باشد ... نور است ولی خودش ظلمت دیده می‌شود ... یعنی دیده نمی‌شود ... نور است ولی خودش صفتی ندارد که به آن صفت آن را بشناسیم ... هر چه صفت دارد که فکر می‌کنیم داریم او را می‌شناسیم در اصل صفاتی هستند که بهترین فهم را به ما نسبت به او بدهد، یک فهم کمالی، بدون اینکه این کمال‌ها لزوماً واقعاً کمال‌های او باشند ... کمال‌های او در این عالم مخلوق قابل وصف نیستند، حتی قابل اشاره هم نیستند ... اگر او بسیط باشد شما حتیٰ یک صمدیت هم در مورد او بگویید، یک ازلیت هم در مورد او بگویید، یک احدیت هم در مورد او بگویید، به طور کامل او را وصف کرده‌اید و در وصف خود محدود ساخته‌اید با تعینی که ایجاد کرده‌اید ... اینکه صفت محدودکننده است در روایات آمده است
اینکه بگوییم او فاقد این اسماء و صفات و فاقد تمامی آن‌هاست، فقط داریم می‌گوییم ذات او قابل وصف و شناخت نیست، مثل نوری که اگرچه اظهار کننده‌ی سایر اشیاء است ولی خودش را نشان نمی‌دهد ... بخاطر همین ما با انکار اسماء و صفات اینطور نیست که خدا را عدم تصور کنیم، بلکه کنه ذات خدا را غیر قابل شناخت معرفی می‌کنیم ...

می‌توان گفت خدا عالم نیست بعد عالمیت را برای خود خلق کرد
خدا قادر نیست بعد صفت قادریت را برای خود خلق کرد
آنگاه چگونه خدایی که قادر نیست و عالم نیست این ها را خلق می‌کند!

بله ظاهراً چاره‌ای نداریم جز اینکه بگوییم در مقام کنه ذات خدا عالم به معنایی که اسم حسنای عالم یا علیم می‌رساند عالم نیست، و به معنایی که اسم حسنای قادر می‌رساند قادر هم نیست ... خدا چیزی است که ما با هیچ وصفی که بتوانیم احصاء کنیم قادر به وصفش نیستیم و اگر قادر بودیم با توجه به بسیط بودنش باید همه چیز را در موردش می‌دانستیم ... اینکه نمی‌دانیم چنان خدایی چگونه اینها را خلق می‌کند ضعف در فهم ماست و نه ضعف و نقص برای خدا ...

نه من خیلی نگران این قاعده نیستم فقط نگران این مطلبم که در نتیجه این نگاه، هیچ اراده، نقشه، انتخاب و یا دغدغه‌ای برای آنچه خدا ایجاد می‌کند از جانب خدا وجود ندارد.

خداوند در کنه ذات خودش اراده نداشته باشد، فوق آن را دارد، و فوق آن چیزی است که ما اسم و صفتی برای توصیف کردن آن نداریم ... و چاره‌ای نداریم جز سکوت ... خدا چرا خلق کرد؟ نمی‌دانیم چون به کنه ذات علم نداریم ... چگونه خلق کرد؟ نمی‌دانیم چون به کنه ذات علم نداریم ... به چه علم داریم؟ به از عقل به بعد، به از اراده و مشیت خدا به بعد ...

مطابق این نگاه شما، مخلوق اول نیز اثری است که خداوند بدون هیچ قصدی آن را بر جا گذاشته.

برای ما خلقت بدون قصد و اراده معنا ندارد چون ما خودمان در چهارچوب اراده‌ی خدا به وجود آمده‌ایم و زندگی کرده‌ایم و تجربه کرده‌ایم و خلاف آن به ذهنمان راه ندارد ... اما حداقل به صورت اجمالی می‌توانیم به آن فکر کنیم ... اینکه اشکالی ندارد اگر چنین چیزی هم باشد

ابداع را می‌توانید اینگونه نیز معنا کنید که امر خدا از امر دیگری نشأت نگرفته و مستقیما و بی‌واسطه از ذات خداوند صادر می‌شود و این معنا منافاتی با گفته‌های حقیر در قبل ندارد.

این تعریف هم برای ابداع واقعاً وجود دارد؟ اگر بله، متشکرم، جالب بود، چنین تعریفی همینطوری به ذهنم نمی‌رسید ...
با این وجود برای مثال در اوائل خطبه‌ی غدیر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌واله ظاهراً به ابداع به آن معنی که در پست‌های قبل گفتم اشاره کرده و فرموده‌اند که خداوند بدون سابقه‌ی قبلی دست به خلقت زد «[FONT=nassim-bold][FONT=nassim-regular]صَوَّرَ مَا ابْتَدَعَ عَلى غَیْرِ مِثالٍ، وَ خَلَقَ ما خَلَقَ بِلامَعُونَةٍ مِنْ اَحَدٍ وَ لاتَكَلُّفٍ وَ لَااحْتِیالٍ. اَنْشَاَها فَكانَتْ وَ بَرَاَها فَبانَتْ» ... این صرف بی‌واسطه بودن را نمی‌رساند، درست است؟ ... به همین خاطر می‌خواهم بدانم که اگر با همان تعریف متداول‌تر که گفتم جلو برویم جایی با آیات و روایات به تعارض ختم می‌شود؟ ... از این بدون سابقه بودن و مثل مانند قبلی نداشتن خلقت اسماء و صفات آیا مطلبی که ادعا کرده‌ام قابل اثبات هست؟ اینکه اسماء و صفات در کنه ذات نباشند، نه اینکه باشند ولی هیچ یک بر دیگری غلبه نداشته باشد؟

اینکه خدا دارای فوق اراده است نه می‌توان نفی کرد نه اثبات؛

سلام علیکم و رحمة الله،
اینکه اراده‌ی خداوند مخلوق خداست را بر اساس روایت امام رضا علیه‌السلام قبول کردید؟ اگر بله پس دیگر چه بحثی می‌ماند، و اگر خیر در این صورت آن روایت را چطور متوجه شدید و منظور امام علیه‌السلام با احتساب تمام فرمایشات ایشان در ذیل این حدیث نسبتاً طولانی از نظر شما چه بوده است؟

اینکه خداوند یک اسمائی دارد که آن را به موطن خلقی نیاورده و تجلی نیافته است همان اسماء مستأثره است که در ادعیه هم آمده که خداوند یک اسمائی دارد که هیچ کس از آن اطلاع ندارد

در همان حدیثی که آوردم که درش معصوم علیه‌السلام فرموده است که خداوند به خودش آگاه بود بعد برای خود یک اسم خلق کرد، در ادامه‌اش آمده است که آن اسم را چهار قسمت قرار داد که یکی را مخفی کرد و سه تا را اظهار داشت، و آن اسم که مخفی کرد را جز خودش نمی‌داند و عرفا هم به همان اسم می‌گویند اسم مستأثره ... این ظاهراً ارتباطی به آنچه که خداوند در فوق آن خلقت اول در مورد کنه ذاتش می‌داند ارتباطی نداشته باشد، دارد؟

اما این که خداوند «مرید» است را نمی‌توان انکار کرد چه در حضرات خلقی و چه در فوق آن.

بر چه اساسی نمی‌توان انکار کرد؟ بر اساس عقلی که خودش مخلوق اول است؟ یا بر اساس آیات و روایات که من هم در این تاپیک به دنبال چنان نقدی هستم؟

خلاصه اینکه من وجهی برای سخنان شما در آیات و روایات سراغ ندارم

در واقع درست‌ترش این است که من دنبال وجهی برای این حرف‌ها در آیات و روایات از منظر شما که آیات و روایات را از قبل در دفاع از نگاه دیگری تفسیر کرده‌اید نیستم ...
اولاً دنبال تصریح آیات و روایات هستم و نه تفسیرهایی که از آن‌ها در دفاع از نگاه‌های مختلف به ذهن می‌رسند ... و ثانیاً به دنبال تأیید نیستم بلکه به دنبال رد کردن این نگاه از زاویه‌ی آیات و روایات هستم، یعنی اگر آیات و روایات به صراحت نگاهی را تأیید کنند این تأیید برای پذیرش آن نگاه می‌شود شرط کافی، الآن من انتظاراتم را پایین آورده‌ام و می‌گویم شرط لازم و نه کافی برای اینکه این نگاه جدید هم بتواند در کنار نگاه‌های دیگر به صورت امکانی و در زمان غیبت حجت خدا علیه‌السلام درست تلقی بشود این است که در تعارض آشکار با آیات و روایات دیگر نباشد ...
با این حساب اگر وجهی برای درست بودن حرف‌هایم در آیات و روایات پیدا نکردید، آیا وجهی برای تعارض آشکار بین آن‌ها پیدا کرده‌اید؟ یا کسی را می‌شناسید که آنقدر به آیات و روایات اشراف داشته باشد که شاید بتواند چنین تعارض آشکاری را متوجه شده و خاطرنشان نماید؟

اگر یک نظریه در تعارض آشکار با آیات و روایات نباشد و من بخواهم به صورت علمی به آن معتقد شوم آیا این بدعت در دین است؟ یا اشکال شرعی دیگری دارد؟ حداکثرش این است که مخالف قول مشهور علما باشد، مخالف فرمایش خدا و جانشینان خدا که نیست که بزرگوار ... تازه اگر فرض کنم که این نگاه درست است بعد می‌توانم مانند سایر نگاه‌های هستی‌شناسی بردارم و انواع آیات و روایات را در دفاع از آن تفسیر و توجیه کنم، کاری که بقیه هم همین کار را کرده‌اند ... اگر اشتباه نمی‌کنم، در این صورت بیش از پیش متشکر می‌شوم اگر ملاک را همان آیات و روایات قرار بدهیم ... و آن هم تصریح در آیات و روایات ... و آن هم به دنبال یافتن تعارض آشکار باشیم و نه لزوماً دفاع آشکار از این نگاه در آیات و روایات ...

مضافا این که روایات می‌فرمایند اگر حدیثی از ما را دیدید که مخالف عقل و عقلانیت بود او را بر دیوار بزنید

این را اولین بار است می‌بینم ... می‌شود روایاتش را بیاورید؟ ... تا پیش از این هر چه دیده بودم این بود که روایات را به قرآن و به روایات دیگر ما عرضه کنید، تا کنون ندیده‌ بودم بگویند که به عقل خودتان عرضه کنید و اگر به نظرتان اشتباه آمد آن را بر دیوار بکوبید ... اما برعکسش را دیده‌ام که بگویند احادیث ما اهل بیت صعب مستعصب است و هر کسی توان حمل آن‌ها را ندارد و اگر برایتان سنگین آمد انکار نکنید که انکار آن معادل شرک است، بلکه در عوض سکوت کنید تا امام زمانتان را بیابید و از او در مورد آن سؤال بپرسید ...

ساحت صقع ربوبی اگر چه فوق طور عقل است ولی برخلاف عقل نیست این برخلاف نبودن کم مطلبی نیست!
فوق طور عقل هست ولی ضد عقل و عقلانیت نیست. این یعنی عقل در آن ساحت بدون کارکرد نیست.
ممکن است -فقط ممکن است- آنجا فوق طور اراده باشد اما برخلاف معنای اراده‌ای که ما آن را می‌شناسیم نیست
مثل یک نور ضعیف و نور قوی که نور قوی اگر چه غیر از نور ضعیف است اما ضد آن هم نیست.

فوق طور عقل بودن آنچه که مشهود قلب باشد در عرفان را می‌فهمم، اینکه عقل بما هو عقل راه به سوی فهم یک سری مطالب نداشته باشد ولی اگر مثلاً قلب شهود کند یا نقل بیان کند آن وقت عقل هم می‌پذیرد ... اما فوق طور اراده بودن را دیگر نمی‌فهمم ... یک چیزی هست که همان ضعیف‌شده یا قوی‌تر از اراده‌ای است که ما بفهمیم، ولی اراده هم نیست؟
نمی‌دانم چرا اینقدر اصرار دارید که بالاتر از یک سطحی که خلقت اول خدا باشد را هم همچنان باید حتماً ما بفهمیم ... حالا اگر یک مرحله‌ای باشد که دیگر ما نفهمیم چه اتفاقی می‌افتد؟ بجز به خود شخص متشخص ما دیگر به کجای عالم برمی‌خورد و چه گرد نقصی بر خدا و خلقت خدا می‌نشیند؟

نمی‌توان گفت آنجا اراده نیست چون «عدم اراده» با «مرید» بودنِ خدا که نص آیات و احادیث است، در تضاد است

تمام آن اشاره‌ها را می‌توان از جایی به بعد نسبت داد ... جلوه‌ی خداوند در حدّ مخلوق اول مرید است و اراده دارد ... معنای ید الله فوق ایدیهم را هم همینطور می‌فهمیم، مگرنه که خداوند دست هم ندارد به آن معنای متداولش ... می‌گوییم اراده‌ی خدا، یا می‌گوییم خدا مرید است، ولی نه به آن معنا که این اراده حتماً در کنه ذات هم باید با خدا باشد ... اگر نباشد، و اگر مخلوق خدا باشد، و اگر بالاتر از آن را ما نتوانیم بفهمیم، چه نقصی متوجه خدا می‌شود؟ اینکه خدا از مثل ما بودن، و از شبیه داشتن، و از حتیٰ صفات کمالی که ما می‌شناسیم هم منزه و برتر است، این چه اشکالی دارد؟

اگر مخلوق خدا دارای یک کمالی بود به یقین، خود خدا نیز در درجه و قوتی شدیدتر، دارای آن کمال است.

شاید بخاطر همین گفته‌اند که در کنه ذات خدا نیاندیشید که به انکار منجر می‌شود ... ما فرض می‌کنیم که عقل مخلوق اول خدا باشد، بعد شما با تفکر منطقی به این می‌رسید که عقل نمی‌تواند ابداع خدا باشد و باید بالاتر از عقل هم هنوز عقلانیت باشد، چون اگر نباشد پس ما داریم چطوری در باره‌ی کنه ذات خدا فکر می‌کنیم؟ ... جوابش این است که اشتباه ما آنجاست که داریم با عقل خودمان در مورد کنه ذات خدا و چگونگی آن فکر می‌کنیم ...

یعنی اگر مخلوق اول، مرید است مُشْعِر -عالم- به خود است خداوند به طریق اولی و به وجهی شدید‌تر مرید بوده و مشعر به خود است؛ یعنی علم حضوری شدیدتری به خود دارد.

تمام عالم را با قیاس و تعمیم دادن قواعد عقلی و امثال آن می‌توان شناخت، ولی برای برداشتن گام آخر از خلقت به خالق ظاهراً با یک تکینگی (singularity) مواجه هستیم که تمام کاسه‌کوزه‌های تفکر منطقی ما را به هم می‌ریزد ... هر برون‌یابی عقلی خارج از دایره‌ی خلقت با عدم قطعیت بی‌نهایت همراه خواهد بود ... رسیدن از مخلوق به خالق مثل رسیدن از یک مخلوق به مخلوق دیگر نیست ... اگر جاذبه علت افتادن سیب باشد و خدا علت وجود جاذبه باشد، آن گام عقلی که باید برداریم تا از سیب به جاذبه برسیم فرق دارد با آن گام عقلی که باید برداریم تا از جاذبه به خالق آن برسیم ... در اینجا دیگر تطابق سنخیت را نداریم ... بین خالق و مخلوق نیازی نیست که سنخیتی حاکم باشد وقتی خالق قادر است که ابداع کند ... ابداع یعنی ایجاد کردن بدون سابقه‌ی قبلی ... یعنی شاید هیچ ردّ و نشانی از کنه ذات در این مخلوق ابداع شده نباشد، و هر چه در این مخلوق ظاهر شده است همه بدیع و جدید باشد ... اینکه این مخلوق قائم به ذات خودش نیست ما را می‌رساند به خدا (گرچه هر موجود دارای شعوری با هما شعور و خودآگاهی به فطرتش متوجه می‌شود و خدا را می‌یابد بدون نیاز به هر دلیل فلسفی دیگری)، ولی دیگر اینکه آن خدا چیست و چطور چنین خلقی کرده است و کذا و کذا دیگر هیچ لزومی ندارد که برای ما قابل فهم یا حتیٰ تصور کردن باشد ... و اتفاقا این را بهتر می‌فهمم اگر نشود چنین تصوری را حتی بهش فکر کرد ...

نکته:
خواهش می‌کنم در جمله‌بندی‌هایتان آسان‌تر و رساتر و احیاناً منطقی‌تر سخن بگویید چون خیلی از جمله‌بندی‌های شما را نمی‌فهمم. گاهی اوقات ارتباط اول و آخر جملاتتان در هاله‌ای از ابهام است

چون فرموده بودید یک بار دیگر طوری که خودم متوجه بشوم مطلبم را بهتر تشریح کنم پست ۲۷ را به این کار اختصاص دادم ... و در آن پست تمام تلاشم را کردم که ساده مطالبم را بیان کنم، ولی از آنجا که ما به دو دنیای متفاوت با اندوخته‌های علمی متفاوت تعلق داریم کاملاً حق دارید که آن چیزی که دنبالش بودید را در لابلای آنچه که نوشتم پیدا نکنید ... پس متشکر می‌شوم اگر هر جایش که برایتان گنگ است را موردی بفرمایید تا سعی کنم بیشتر بازش کنم و آنقدر در موردش بنویسم که بالأخره چیزی که به دنبالش هستید را در لابلای نوشته‌هایم بیابید ...
ولی اجالتاً می‌شود لطفاً مثالی که در زیر آوردم را نقد بفرمایید؟[INDENT=2]

برای تشبیه مثلاً فرض کنید که یک بازی رایانه‌ای طراحی کرده باشید که موجودات این بازی سطحی از خودآگاهی را دارند و عالمی که شما برایشان طراحی کرده‌اید را تجربه می‌کنند ... اگر شما هم نعوذبالله مثل خدا می‌توانستید ابداع کنید آن وقت آن چیزی که آن موجودات خودآگاه در بازی شما تجربه می‌کردند هیچ تلازمی نداشت که در زندگی بیرون خود شما هم مابازاء داشته باشند ... حتیٰ کمالات آن عالم هم برای خود آن عالم تعریف شده است و ممکن است هیچ شباهتی به کمالاتی که شما در عالم خودتان با آن‌ها سر و کار دارید نداشته است ... به معنای بی‌کمالات بودن شما نیست، به معنای این است که کمالات شما از سنخ کمالاتی که در آن عالم خیالی ابداع شده تعریف شده است نیست ... این چه اشکالی دارد؟

[/INDENT]
با تشکر، و عید سعید فطر هم بر شما مبارک و پربرکت باشد ان‌شاء‌الله @};-

با سلام و احترام
امیدوارم بتوانم این تاپیک را در فرصتهای آتی مطالعه کنم.

سلام و عرض ادب و احترام برادر،
حضورتان بسیار مغتنم است، و خیلی متشکرم که از اول بحث را بر مبنای روایات شروع کردید

اما در روایات داریم که نه آن قدر خدا را تنزیه کنید که وارد عرصه عدم شود
و نه آن قدر تشبیه کنید که شبیه مخلوقات گردد.

فکر می‌کردم که چنین چیزی باعث سوء تفاهم بین خودم و جناب حافظ شده باشد و به همین دلیل مثال نور را برای جناب حافظ آوردم:[INDENT=2]

دقیقاً وقتی می‌گوییم لا اسم له و لا رسم له، انتظار این است که خدا بدون صفت باشد ... انکار صفات که کمال توحید است فرق دارد با انکار غلبه‌ی یک صفت نسبت به صفات دیگر ... مثال نور سفید و منشور را به خاطرتان هست؟
بگذارید یک خورده بحث را باز کنم که شاید ابعاد مشکل مشخص‌تر گردد ... بگذارید یک خورده بحث را باز کنم که شاید ابعاد مشکل مشخص‌تر گردد ... مثلاً فرض کنید که بگوییم نور سفید چون مرکب از تمام نورهاست پس نمی‌توان گفت رنگ بی‌رنگی است، در عوض رنگ بی‌رنگی آن رنگی است که هیچ نور در طیف مرئي را با خودش نداشته باشد، یعنی در طیف مرئي سیاه باشد، ظلمانی باشد، فاقد نور باشد ... در مورد خدا دیگر طیف مرئي و غیر مرئی هم ندارد اگر قرار باشد همه‌ی اسماء و صفات را از او منکر شویم باید او فاقد همه‌ی اسماء و صفات باشد و برای ما ظلمت محض باشد .... ظلماتی که هیچ چیزی از آن دیده نمی‌شود ... به نوعی شاید عدم به نظر برسد ... و البته که یکخورده بد است که بخواهیم خدا را ظلمانی و در فقدان معرفی کنیم و ایراد شما از این ناحیه است که وارد می‌شود، خصوصاً که خداوند خودش خودش را نور معرفی کرده و می‌گوید الله نور السموات و الأرض ... شما می‌فرمایید نور از نور می‌آید و وقتی اولین خلقت خداوند نور عظمتش هست و اسم العلی‌العظیم را برای خود خلق می‌کند که یکی می‌شود پیامبر اعظم و دیگری می‌شود العلی الحکیم، پس این نور که نمی‌تواند منشأ آن ظلمت باشد، بلکه منشأ آن باید منبع نور باشد ...
اما از جهت دیگر در همین روایت عمران صابی حضرت امام رضا علیه‌السلام یک بحثی با عمران می‌کنند و می‌گویند تو وقتی خودت را در آینه می‌بینی در اصل داری چه را می‌بینی؟ او گفت نور را! امام فرمودند که تو آیا نور را می‌توانی ببینی؟ او جواب داد بله! حضرت فرمودند که به ما هم نشانش بده! تلویحاً به این معنا که نور اگرچه باعث دیده شدن اشیاء می‌شود ولی خودش دیده نمی‌شود ... کلی مباحث عرفانی در پس همین بک مفهوم هست که چرا حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها زهراء و منبع نور شدند، چرا مادر و جنس زن است که نور است، که باعث دیده شدن چیزهای دیگر می‌شوند ولی خودشان دیده نمی‌شود، که الرجال قوامون علیٰ النساء و ... حالا این نوری که اظهار کننده است ولی خودش دیده نمی‌شود را می‌توان گفت چون دیده نمی‌شود پس ظلمت است؟ نه نور است! نور است ولی برای اینکه بخواهیم خودش را ببینیم نیاز به نوری بالاتر هست که اظهارکننده‌ی آن باشد ... شاید بخاطر همین است که می‌گوییم اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف رسولک ... رسول خدا را باید به خدا شناخت ... رسول خدا نور هستند که همه چیز را یادمان می‌دهند (یعلمهم الکتاب و الحکمة) ولی خودشان را نمی‌توانیم بشناسیم مگر با نوری بالاتر از ایشان، با نور خدا (خیلی خام و نپخته دارم جلو می‌روم، اگر مثالم خوب نیست لطفاً فقط به نکته‌ای که می‌خواهم برسانم دقت بفرمایید) ... و اما نکته‌ی مهم اینجاست که نوری بالاتر از نور پروردگار نیست و در نتیجه کنه ذات خدا را چیز دیگری نیست که بتواند اظهار نماید ... بخاطر همین کنه ذات ظلمت دیده می‌شود، نه اینکه ظلمت باشد ... نور است ولی خودش ظلمت دیده می‌شود ... یعنی دیده نمی‌شود ... نور است ولی خودش صفتی ندارد که به آن صفت آن را بشناسیم ... هر چه صفت دارد که فکر می‌کنیم داریم او را می‌شناسیم در اصل صفاتی هستند که بهترین فهم را به ما نسبت به او بدهد، یک فهم کمالی، بدون اینکه این کمال‌ها لزوماً واقعاً کمال‌های او باشند ... کمال‌های او در این عالم مخلوق قابل وصف نیستند، حتی قابل اشاره هم نیستند ... اگر او بسیط باشد شما حتیٰ یک صمدیت هم در مورد او بگویید، یک ازلیت هم در مورد او بگویید، یک احدیت هم در مورد او بگویید، به طور کامل او را وصف کرده‌اید و در وصف خود محدود ساخته‌اید با تعینی که ایجاد کرده‌اید ... اینکه صفت محدودکننده است در روایات آمده است
اینکه بگوییم او فاقد این اسماء و صفات و فاقد تمامی آن‌هاست، فقط داریم می‌گوییم ذات او قابل وصف و شناخت نیست، مثل نوری که اگرچه اظهار کننده‌ی سایر اشیاء است ولی خودش را نشان نمی‌دهد ... بخاطر همین ما با انکار اسماء و صفات اینطور نیست که خدا را عدم تصور کنیم، بلکه کنه ذات خدا را غیر قابل شناخت معرفی می‌کنیم ...

[/INDENT]

این مثال فکر میکنم در روایت آمده است که شناخت ما از خدا مثل شناخت مورچه است. مورچه فکر می کند خدا یک چیزی در حد ادراکات خودش است فقط خیلی خیلی بزرگ تر.... اما انسان می داند که مورچه در اشتباه است.... شبیه کسی که در دنیای سه بعدی است و درکی از دنیای مثلا چهار بعدی ندارد...

اگر بشود اصل روایت را پیدا کنید خیلی خوب است، ما هم چنین بحثی با جناب حافظ داریم که من می‌گویم نداشتن کمالات انسانی (فقط حدّ عالی‌تر آن‌ها) برای خداوند نقص نیست و او می‌تواند کمالات خودش را داشته باشد که ما حتیٰ اشاره‌ای هم به آن‌ها نتوانیم داشته باشیم چون بین و ما خدا یک مفهوم ابداع فاصله‌ی اساسی ایجاد می‌کند تا او برای همیشه خارج از دسترس فهم و بلکه توهم ما باشد ... اما جناب حافظ معتقد هستند که حتیٰ کنه ذات خدا هم تمام کمالات حتیٰ انسانی را به صورت اندماجی در کنه ذات خود دارد، همه را دارد و فقط هیچ کدام بر دیگری غلبه ندارند و به همین دلیل نمی‌توان صفتی را به صورت غالب برای مقام کنه ذات در نظر گرفت و فقط اصطلاحاً است که می‌گوییم مقام هوّیت غیبیه مقام لا اسم له و لا رسم له می‌باشد ... (البته اگر خودشان می‌گفتند اذعان می‌کردند که اصطلاحاً اینطور نیست و حقیقتاً اینطور است، ولی من نمی‌فهمم چطور چنین چیزی ممکن است)

موضوع اصلی بحث ما در این تاپیک به اینجا رسیده است که آیا بتوان مطابق حدیث امام رضا علیه‌السلام مشیت و اراده‌ی خدا را «مخلوق خدا» دانست و نه «عارضه‌ی در ذات او» ... در عرفان و فلسفه‌ی اسلامی صحبتی از خلقت این موارد نیست و اراده و مشیت را تا خود کنه ذات به عقب می‌برند ... شما از روایتی که در اوائل تاپیک از امام رضا علیه‌السلام آورده شده است چه برداشتی می‌کنید و چرا؟
با تشکر

سلام استاد حافظ گرامی، و عرض ادب و احترام،
اگر درست در خاطرم مانده باشد و اشتباه نفهمیده باشم اصل فرمایشات شما حول چند محور اساسی است که هر چه من به زعم خودم به آن‌ها جواب می‌دهم شما همچنان سر همان مواضع هستید:

۱. اسماء و صفات حسنای الهی، لااقل اسماء ذات، باید تا خود مرتبه‌ی غیب‌الغیوبی خدا در ذات خدا باشند، و اگر می‌گوییم مقام لا اسم له و لا رسم له، نه به این معنا که واقعاً لا اسم و لا رسم باشد، بلکه صرفاً هیچ کدام از این اسماء و صفات بر دیگری غلبه ندارد (یعنی شما حتیٰ قائل نیستید که اسماء ذات همه در حقیقت یک چیز باشند، و مثلاً علم خدا در آن مرتبه همان قدرت خدا باشد و قدرت خدا همان علم خدا باشد، چون اگر این را قبول داشتید دیگر نمی‌توانستید بگویید که هیچ کدام بر دیگری غلبه ندارد، بین چند چیز که همه یک چیز هستند در کنار یکدیگر هم که دیده بشوند همان یک چیز دیده می‌شوند، چنین چیزی را حداکثر می‌توان در مرتبه‌ی احدیث در ظر گرفت که حداقل یک تعین برای خدا باشد ...)
۲. گزاره‌ی بالا لازم است زیرا اولاً، خدایی که عالم نباشد و قادر نباشد چگونه به یکی از اسماء غلبه داده و در مقام احدیت تعین پیدا کند؟ و ثانیاً، معطی شیء فاقد شیء نیست
۳. لازمه‌ی تمام این نگاه این است که خداوند از ابتدا حائز اراده و مشیت باشد، در نتیجه اگر حدیثی بگوید که اراده و مشیت خدا مخلوق خداست این حدیث حتماً خلاف عقل است یا اینکه ما نفهمیده‌ایم که معنایش چیست ...
۴. اینکه خداوند به خودش علم دارد قبل از اینکه اسمی را برای خودش خلق کند، این یعنی علم قبل از خلقت، و این علم می‌شود همان صقع لاهوت که آقایان عرفا می‌گویند (البته اگر اسماء و صفات خودشان مربوط به عالم لاهوت باشند، قبل از خلقت اسماء یعنی قبل از عالم لاهوت و این یعنی مقام غیب‌الغیوبی که من هم از احادیث همین را فهمیدم ولی در نگاه رایج پذیرفتنی نیست) (و البته اسماء و صفات حسنای الهی اهل بیت علیهم‌السلام و همان حروف هستند، اینها از همین روایت و روایات دیگر برداشت می‌شود، که خیلی نزدیک به این است که بگوییم عالم اسماء و صفات از ابتدا جزئي از عالم مخلوق است و نه مرتبه‌ای از ذات که صقع لاهوت نامش بدهند و حقایقی وجوبی باشند که با صرف وجود حق‌تعالیٰ وجود آن‌ها واجب خواهد بود و صورت امکانی ندارند که ویژگی مخلوقات باشد)

خوب این فرمایشات شما را من نمی‌توانم قبول کنم، چون تا می‌بینم شما قضاوت بی‌طرفانه‌ای ندارید، یعنی نگاه وحدت شخصی رایج را به عنوان درست فرض کرده‌اید، مبنای عقلی و علمی آن را پذیرفته‌اید، بعد می‌گویید که عقل من که آن مبنا را قبول دارد پس نمی‌تواند این مبنای دیگر را قبول داشته باشد ... در آن مبنای معطی شیء نمی‌تواند فاقد شیء باشد، و این حتیٰ در مورد مقام غیب‌الغیوبی هم درست است، پس اگر کسی بگوید در مقام غیب‌الغیوبی یک حکم عقلی جاری نیست ما به او می‌گوییم که اشتباه است، احکام عقلی همه جا جاری هستند، حداکثر عقل به آن‌ها دست نمی‌یابد ولی وقتی از طریق شهود عرفانی مطرح شد دیگر همه‌ی عقلا می‌فهمند و تأیید می‌کنند ...

یک مثال هم آوردم که هر چه منتظر شدم نقد نفرمودید:

این را در بالا جواب دادم، خالی بودن از کمالات انسانی برای خدا نقص نیست، خالی بودن او از کمالاتی که مخلوق او باشند برای او نقص نیست، خالی بودن او از کمالاتی که ولو مراتب پایین‌تر آن نیز قابل فهم برای انسان باشد هم باز برای او نقص نیست ... اینکه هیچ ذهن و خیال و وهم نتواند به او راه یابد ولی خودش یک کمال است ...
برای تشبیه مثلاً فرض کنید که یک بازی رایانه‌ای طراحی کرده باشید که موجودات این بازی سطحی از خودآگاهی را دارند و عالمی که شما برایشان طراحی کرده‌اید را تجربه می‌کنند ... اگر شما هم نعوذبالله مثل خدا می‌توانستید ابداع کنید آن وقت آن چیزی که آن موجودات خودآگاه در بازی شما تجربه می‌کردند هیچ تلازمی نداشت که در زندگی بیرون خود شما هم مابازاء داشته باشند ... حتیٰ کمالات آن عالم هم برای خود آن عالم تعریف شده است و ممکن است هیچ شباهتی به کمالاتی که شما در عالم خودتان با آن‌ها سر و کار دارید نداشته است ... به معنای بی‌کمالات بودن شما نیست، به معنای این است که کمالات شما از سنخ کمالاتی که در آن عالم خیالی ابداع شده تعریف شده است نیست ... این چه اشکالی دارد؟

اما در فرمایشات شما چند مورد هم بود که من را نسبت به نگاه جدیدم مشکوک می‌کند و لازم می‌شود که در اسرع وقت بیشتر روی آن فکر کنم:
۱. آن عقلی که عقل اول و مخلوق اول است کدام عقل است؟ اینکه بگوییم معطی شیء فاقد شیء نمی‌شود آیا جزء التزام‌های این عقل است یا آن عقل به کل چیز دیگری است؟
۲. در مقام غیب‌الغیوبی هم آنطور که بحث شد ظاهراً صحبت از علم خودش نسبت به خودش می‌شود (نه علم او به مخلوق که ممکن است بتوان آن را هم با تفسیر کردنی برداشت کرد ولی لااقل در ظاهر حدیث مطرح نیست) و درک این مطلب با وجود آنکه نهایت توحید در نفس همه‌ی اسماء و صفات باشد کمی دور از ذهن است، گرچه هم در این روایت توضیح داده شده است که این‌ها فقط برای تقریب به ذهن است و هم در روایات دیگر آمده که علت انکار اسماء در نهایت توحید این است که اسم غیر از مسمیٰ خودش هست و مسمی معنای اسم است، یعنی اصل معنا در او وجود دارد ولی صرفاً خود اسم که او-نما باشد هنوز خلق نشده است ... در این صورت علم او به خودش فرق دارد با اینکه بگوییم او عالم است ... چنین چیزی در مورد قدرت او هم در روایت وارد شده است، اینکه او قدرتش نافذ بوده و نیازی هم نداشت و ...

«إذا أتاكُم عَنّي حَديثٌ فَاعرِضُوهُ‏ عَلَى‏ كِتابِ‏ اللّهِ‏ وَ حُجّةِ عُقُولِكُم‏ فَإن وافَقَهُما فَاقبِلوهُ وَ إلّا فَاضرِبُوا بِهِ عَرضَ الجِدارِ» (ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ج۵،‌ ص ۳۶۸).

ترجمه: هرگاه سخنی از من به شما رسید، آن را بر کتاب خدا و خردهایتان (حجت عقل) عرضه بدارید؛ اگر با این دو هماهنگ بود آن را بپذیرید وگرنه آن را بر دیوار بکوبید
روایتی دیده‌ام که اگر حدیثی به شما رسید آن را به کتاب خدا عرضه کنید و اگر سازگار نبود به دیوار بکوبید ...
روایتی هم دیده‌ام که اگر حدیثی به شما رسید آن را به کتاب خدا و سایر احادیثی که از ما نزد شما هست عرضه کنید و اگر سازگار نبود به دیوار بکوبید ...
حالا شما روایتی آورده‌اید که اگر حدیثی به شما رسید آن را به کتاب خدا و حجت عقول خودتان عرضه کنید و اگر سازگار نبود به دیوار بکوبیدش ...
در ضمن روایتی هم دیده‌ام که اگر حدیثی از ما به شما رسید که برایتان سنگین بود و نمی‌توانستید بپذیرید انکار نکنید، بلکه سکوت کنید تا آن را به امام زمانتان عرضه کنید و نظر او را بدانید، مگرنه روایات ما اهل بیت صعب مستعصب است ...

اینها را باید با هم جمع کرد ... اینکه بگوییم جمع‌کردنی نیستند هم ممکن است بخاطر ضعف عقول ما باشد که درست برداشت نکرده‌ایم ...
برای مثال در مورد روایاتی که می‌گویند اگر حدیث ما این حالت را از نظر برداشت‌های شما نداشت، آن حدیث را کنار بگذارید ... در اینجا برداشت ما موضوعیت دارد، این می‌تواند به احادیثی برگردد که جنبه‌ی فقهی دارند و احکام خدا را برایمان مشخص می‌کنند ... چرا که در مقام عمل به وظیفه در قرآن و روایات دیگر آمده است که تکلیف به اندازه‌ی فهم و علم و امکانات خودمان است ... پس عجیب نیست اگر برداشت ما به خودی خود موضوعیت داشته باشد، و در واقع مشخص است که همینطور است ... یک مرجع تقلید یکطور برداشت می‌کند و یک مرجع تقلید دیگر طور دیگر برداشت می‌کند و هر کدام هم مطابق فهم خودشان عمل می‌کنند و هر دو هم مأجور هستند ان شاء الله ...
اما در مورد مسائل اعتقادی چه؟ هر چه که به نظرمان اشتباه آمد را بکوبیم به دیوار؟ ... ظاهراً بحث صعب مستصعب اینجا اعتبار بیشتری داشته باشد ... بخصوص وقتی بحث جایگاه نورانی امیرالمؤمنین علیه‌السلام و امثال آن مطرح شود، و جایگاه توحید هم هیچ بعید نیست که در همین دسته قرار بگیرد ...

و اگر این روایات با هم قابل جمع نباشند، در این صورت شخصاً کامل‌ترین آن‌ها که همان به کتاب خدا و حدیث عرضه کردن باشد، و بعد هم صعب مستصعب بودن روایات اهل بیت علیهم‌السلام را ملاک قرار می‌دهم ...

چیستی این فوق اراده بودن را هم تا حدودی می‌فهمیم؛ می‌فهمیم که خدا نقائص اراده‌ ما را ندارد و به صورت خالص، فقط کمالاتش را دارد

اگر اینطور بود اصلاً لازم نبود بفرمایند که خداوند اراده‌اش را خلق کرد، اراده از قبل هم بوده است دیگر ... و البته این مطلب را در مورد خیلی چیزهای دیگر هم می‌شود گفت، مثل عقل و ...

اگر خدا پیش از آن که خلق کند اراده نداشته، پس با کدام اراده خلق کرده‌ است؟

سلام استاد گرامی،
تکرار و انکار من و شما در این باب طولانی شده است ... چیزی که برای من کاملاً واضح است که می‌تواند درست باشد از قضاء در نگاه شما غیرممکن است
اگر اراده نداشته است با اراده خلق نکرده است ... ذات خدا اگر شبیه به هیچ کس یا چیز دیگری نباشد که نیست پس فعل ذاتش هم می‌تواند شبیه به فعل هیچ کس یا چیز دیگری نباشد ... اگر باشد عجیب است ...

آیا می‌توان انتظار داشت که یک موجود بی‌اراده، خلق کند؟! اساساً خلق مرهونِ اراده خالق است

آیا می‌شود یک موجود بدون مغز فکر کند؟ نداشتن مغز نقص است، ولی نه برای خدا ...
اگر موجودی که داریم در موردش حرف می‌زنیم خداست، و اگر اراده مخلوق خدا باشد، بی‌اراده بودن برای خدا نقص نیست، برای من و شما هست، من و شما بدون اراده نمی‌توانیم کاری را به صورت ارادی انجام بدهیم ...

این نشان می‌دهد منظور از خلق اراده، خلق اراده‌ی خود خدا نیست

ولی از ظاهر آیه اینطور برداشت می‌شود که اراده‌ی خودش باشد، در مورد مشیت به طور خاص تصریح شده است و بعد مشیت و اراده یکی در نظر گرفته شده است ... مگراینکه یا من درست روایت را نفهمیده باشم و یا شما بخواهید چون نمی‌توانید این مطلب را بپذیرید حکم به کوباندن حدیث یا این قسمت از حدیث به دیوار بدهید ... :Gig:
لزوماً قرار نیست آیات و روایات را در سطح درک خودمان پایین بیاوریم و بعد آن‌ها را بپذیریم، شاید هم قرار باشد ما درک خودمان را آنقدر بالا ببریم که مضمون آیات و روایات را بهتر متوجه بشویم ... به هر حال ما هم می‌خواهیم این وسط رشدی کنیم یا فقط همه چیز باید با سطح فعلی دانش ما سازگار باشد و اگر نبود باید آن را سازگاراند؟

مثلا منظور خلق موجودی که مرید محض است اراده محض است مثل همان مطلبی که در مورد عقل اول گفتیم که منظور از عقل همان موجودی که عین آگاهی و شناخت به خود است.
شبیه این تعبیر و ناقص‌تر از این تعبیر را ما خودمان در تعابیر عرفی داریم مثلا اگر کسی بچه‌ای به دنیا بیاورد که چشم درشتی داشته باشد می‌گویند چشم به دنیا آورده؛ کنایه از این که چشم درشتی دارد.

بله این احتمال هم قابل اعتنا است، ولی مشکل اینجاست که یک احتمال را نمی‌توان به پشتوانه‌ی یک احتمال دیگر رد کرد