دعاها و روایات درباره عقل، هوش، حافظه و فراموشی (آسیب های خرد)
تبهای اولیه
سلام
چه راههايي براي تقويت حافظه پيشنهاد مي نماييد؟
[="]سلام دوست عزیز:
[/]
[="]در مفاتیح الجنان فصل اول از باب اول که درباره تعقیبات است این دعا را نقل نموده است و میگوید: این دعا را پیغمبر(ص) به امیرالمؤمنین(ع) برای حافظه تعلیم نمود: «سبحان من لایعتدی علی اهل مملکته ، سبحان من لایأخذ اهل الارض بالوان العذاب، سبحان الرؤوف الرحیم، اللهم اجعل لی فی قلبی نورا و بصرا و فهما و علما انک علی کل شیء قدیر». [/]
[="]
[/]
[="]و در کتاب باقیات صالحات هست که: سیدبن طاوس نقل میکند که برای احیای قلب این دعا را سه بار بخواند: «یا حی یا قیوم یا لااله الا انت اسئلک أن تحبی قلبی اللّهم صل علی محمد و آل محمد[/]». [="]
[/]
[="]در باب ششم میگوید: نوزدهم و نیز در خلاصه الاذکار است که در وقت مطالعه بخواند: «اللهم اخرجنی من ظلمات الوهم و اکرمنی بنور الفهم اللّهم افتح علینا ابواب رحمتک و انشر علینا خزائن علومک برحمتک یا ارحم الراحمین».
[/]
[="] در شماره سی و نهم: ... مؤلف گوید که کسی که میخواهد حافظهاش زیاد شود مسواک کند و قرآن بخواند و خصوص آیهالکرسی و استمرار خوردن مویز در ناشتا، به خصوص اگر سرخ و بیست و یک دانه باشد، برای فهم و ذهن و حافظه نافع است
[/]
[="]خوردن حلوا و گوشت نزدیک گردن و عسل و عدس نیز مورث حفظ است[/] ... [="]و هر روز بعد از نماز صبح پیش از آنکه تکلم کند بگوید: «یا حی یا قیّوم فلا یفوت شیئا علمُه و لایؤده ...»
[/]
[="] اجتناب کند از چیزهایی که سبب نسیان میشود و آن ... و کثرت معاصی و کثرت هموم و احزان در امر دنیا و کثرت اشتغال و علائق و ... است. [/]
[="]علاوه بر دعاها و امور ذکر شده بطور کلی به دست میآید که امور معنوی و عبادی برای تقویت قوای ذهنی مؤثر است و امور گناه و مکروه برای قوای ذهنی و عقلی مضر است.[/]
[="]البته آنچه در مورد تقویت حافظه و هوش از کتب روایی و ادعیه بیان شد، علت تامه محسوب نمی شود. بعضی از عوامل مربوط به هوش و حافظه در اختیار ما نیست و مربوط به عوامل ژنتیکی و وراثتی است.[/]
[="][/][="]پس نباید توقع داشت که با انجام کارهای فوق که قطعا مؤثر هستند معجزه ایجاد شود که ناگهان بهره هوشی شما از 80 به 100 ارتقاء پیدا کند و اگر این چنین نشد اعتقاد به این توصیه هایی که معصومین کرده اند کم شود[/]. [="]
[/]
[="]ولی در یک دوره هایی از رشد مثل دروان جنینی و سال های اولیه زندگی کودک می توان براساس یک برنامه صحیح تغذیه مادر و همچنین تغذیه کودک و علاوه بر آن غنی کردن محیط رشد کودک با فراهم کردن محرک های سالم محیطی، حتی بهره هوشی را افزایش داد ولی در دوران جوانی و میان سالی باید بیشتر به این فکر بود که موانع کارآیی هوش را حذف کرد[/] .
موفق باشید
عقل، فراموشی، هوش، حافظه و فراموشی
مقدمه
• درباره روایت پزشکی و خوراکی ها به نظر بنده باید بررسی های علمی و تاریخی و نقلی زیادتری انجام گردد چون که ممکن است برخی از توصیه ها مربوط به نوعی از شرایط جغرافیایی خاص یا متناسب با پرسشگری خاص با مسائل خاص باشد. اما آن چه مسلم است از نظر روان شناختی برای افرادی که باور و اعتقادی عمیق به بزرگان دین دارد، می تواند بسیار مؤثر باشد همان گونه که پلاسیبوها(دارونماها) از نظر علمی ثابت شده است برای افرادی که تلقین می شوند مؤثر است.
•طبیعی است گرد آوری این مجموعه به معنی این نیست که ما از روان شناسی یادگیری، مسائل و نظریه های علمی آن بی نیازیم این مجموعه می تواند مکمل تلاش های علمی و زمینه ساز تحقیقات جدید می باشد.
•انسان ابعاد زیستی، اجتماعی و روانی ومعنوی دارد این ابعاد با هم تعامل دارند؛ برهم اثر میگذارند و از هم اثر میپذیرند. در این نوشتار بیشتر بر بعد معنوی تأکید شده است و این به معنی این نیست که نباید به آن ابعاد توجه کنیم صفحه بعد ابعاد رشد را نشان می دهد
•شخصی میگوید به عالمی،وکیع، از ضعف حافظهام شکایت کردم. او من را به ترک گناهان توصیه کرد و گفت این توصیه به این دلیل است که قوه حفظ علوم فضل و نور است و فضل و نور خداوند به فرد گناهکار عطا نمیشود.
فَارشْدنی اِلی تَرِک المعاصی
و ذلِکَ اَن حَفِظَ العِلم فَضل
وَ فَضل اللهُ لایُوتی لِعاصی
پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم:
لیس العلمُ بکثرهِ التعليمِ و التعلمِ بل العلمُ
نورٌ يَقذفُهُ اللهُ في قلبِ مَن يَشاءُ مِن عبادهِ
علم(معرفت به مبدء و معاد) به تلاش زیاد در آموزش و یادگیری نیست بلکه علم حقیقی نوری است که خداوند در قلب هرکسی از بندگانش بخواهد، قرار میدهد(به شرط این که آن بنده زمینه های این دریافت نور را ایجاد کرده باشد)
- در حدیث آمده هرکس به آن چه علم دارد عمل کند خداوند علم به چیزهایی که نمی داند را به یاد میدهد.
كنایه از این كه نادانستهها برایش آشكار میشود و خداوند درهای حكمت را بر قلب او میگشاید.
همکار گرامی جناب حامی سلام علیکم و میان کلامتان عسل .
چون موضوع بسیار خوبی هست حیفم آمد این نکته در این تاپیک بیان نشود :
دانشمندان متافیزیک یا همان ماورء الطبیعه ی قدیم بر این باورند که علت اصلی تقویت حافظه تمرکز فکر است، اگر کسی در مسئله ای ذهن خود را متمرکز کند حافظه اش قوی می شود ، و این را هم همگان می دانیم که متمرکزترین چیز در عالم خود خدای متعال است که در همه جا هست و بر هر چیزی احاطه دارند .
از سویی هم در اخبار و روایات آمده و به تجربه ثابت گردیده دعا و تلاوت قرآن و در کل عبادت موجب تقویت مشاعر و حافظه ی انسان می شود . به عبارت دیگر دعا و تلاوت قرآن کریم یعنی تمرکز جان و روح و فکر آدمی در وجود خالق هستی . لذا صاحبان علوم ربانی و اهل تقوا و عبادت دارای حافظه قوی هستند و به این راحتی های مشاعر و حافظه ی خود را از دست نمی دهند و تا آخر عمر پر حافظه مانده کمتر دچار فراموشی می شوند .
علت این است که آن ها فکر و ذهنشان را در متمرکزترین چیز در عالم که آن خدای رحمان و رحیم است متمرکز می نمایند . به عکسش هم صادق است کسانی که از خدای متعال روی گردان شده و اهل گناه می شوند کم حافظه می گردند . مثلا به تجربه ثابت گردیده و این در السنه ی همه مردم هست که دروغ گو کم حافظه می شود . این یک باور عمومی است ، علت هم آن است که دروغ چون گناه و فاصله گیری از خدای متعال است یکی از آثار آن نیز فراموشی و کم حافظگی است .
و من الله التوفیق
علت هم آن است که دروغ چون گناه و فاصله گیری از خدای متعال است یکی از آثار آن نیز فراموشی و کم حافظگی است .
ممنونم
زندگی هدفمندانه دینی
زندگی هدفمند دینی سمت و سویش به یک چیز است و آن خداوند تبارک و تعالی است. سه آیه زیر را دقت کنید
1- قل انّ صلاتي و نسكي و محياي و مماتي لله ربّ العالمين.
بگو همانا نماز و تمام عبادات و زندگي و مرگ من همه براي خداوند پروردگار جهانيان است. «انعام، 162»
آيه اشاره ميكند به اين كه بگو نه تنها از نظر عقيده من موحّد و يكتا پرستم بلكه از نظر عمل هر كار نيكي كه ميكنم نماز من و تمام عبادات من و حتي مرگ و حيات من همه براي پروردگار جهانيان است. براي او زندهام به خاطر او ميميرم و در راه او هر چه دارم فدا ميكنم تمام هدف من و تمام عشق من و تمام هستي من او است-
2-إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
به راستى من خالصانه روى دل به سوى كسى داشتهام كه آسمانها و زمين را آفريد و من از مشركان نيستم. الانعام آیه : 79
3- أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ سوره
آيا خدايان متعدد و پراكنده بهترند (مانند بتها، ستارگان و غيره) يا خداى يكتاى غالب و چيره (بر جهان هستى) :يوسف آیه : 39
زندگی هدفمند دینی زندگی صادقانه است روی یک خط است بیراهگی و چند راهی و گیجی در آن وجود ندارد. دروغ، ریا و نفاق این همگی از خط مستقیم و تمرکز متعالی به سمت خالق خارج هستند. به همین دلیل هرچه موحد تر شویم به همان میزان یکپارچگی شخصیت و روان سالم تری خواهیم داشت.
رک: پایان نامه ارشد تهیه و ساخت آزمون هدف در زندگی با تکیه بر اسلام، قم موسسه امام خمینی
اضطراب امتحان برزخ و فراموشی
•این که میگویند بسیاری از افراد عاجزند پاسخ نکیر و منکر را بدهند و در پاسخ به سئوالات آنها می مانند به دلیل این نیست که سئوالات سخت است. روان شناسان میگویند یکی از عواملی که سبب فراموشی میشود هیجان شدید مثبت یا منفی است. افراد در برزخ چنان ترس و هراسی دارند که در پاسخ میمانند همان گونه که در این دنیا دانش آموزان و دانشجویانی که اضطراب امتحان دارند از پاسخ به بسیاری از سئوالات به دلیل بازداری اطلاعاتی ذهن میمانند. بیتردید اضطراب برزخ با اضطراب امتحانات دنیایی قابل قیاس نیست.
•استاد جوادی آملی میفرمودند. استادی بود که فراموشی گرفته بود به گونهای که فرزندان و حتی راه دهانش هنگام غذا خوردن را هم نمیشناختند فرزندان او میگفتند در راه قم به تهران که برای معالجه او میرویم، زیارت عاشورا را از حفظ می خواند. این امر نشان دهنده این است که این علم جز ذات این عالم شده است و تحلیل قوای ذهنی هم در او اثر گذار نیست در قیامت و برزخ هم اگر کسی معرفت درونی عمیق به خداوند داشته باشد در شرایط سخت هم پاسخگویی فرشتگان خدا است.
•قسمتی از کتاب توحید مُفَضَّل امام صادق –ع -:
•اى مفضل ! …..اكنون تاءمل كن در قوه ها كه حق تعالى در نفس انسانى قرار داده و فوائد آنها را، مانند قوه مفكره و واهمه و عاقله و حافظه و غير اينها. اگر از اين قوه ها حافظه را نمى داشت، چگونه بود حال او و چه خلل ها داخل مى شد در امور و زندگانى و معاملات او زيرا كه در خاطرش نمىماند كه از او چه در نزد مردم است و از مردم چه در نزد او هست ، چه داده است و چه گرفته است و در خاطرش نبود آنچه را ديده و آنچه را شنيده و آنچه گفته و آنچه به او گفته اند و به ياد نداشت كه كى به او نيكى كرده و كى به او بدى كرده و چه چيز نفع دارد او را و چه چيز ضرر دارد.
•و اگر ازمسیری هزاران بار هم عبور مى كرد، آن را نمى دانست و اگر تمام عمر علمى را مذاكره و مباحثه مى كرد به يادش نمى ماند، و به هيچ دين اعتقاد نمى كرد، و به هيچ تجربه منتفع نمى شد، و از هيچ امرى از امور گذشته عبرت نمى توانست گرفت ، بلكه چنين كسى سزاوار بود كه مطلقا از انسانيت منسلخ گردد و نام انسانيت را بر او اطلاق نكنند.پس تاءمل كن كه به فوت يك قوه از قواى نفسانى چه خلل ها در احوال او به هم مى رسد، چه جاى آن كه همه آن ها از او فوت شود.
نعمت فراموشى
•قسمتی از کتاب توحید مُفَضَّل امام صادق - ع -:
•و نعمت «فراموشى» در آدمى اگر تأمل كنى، عظيمتر است از نعمت يادآورى؛ اگر فراموشى در آدمى نبود هيچ كس را از مصيبتى تسلى حاصل نمىشد، و حسرت احدى تمامی نداشت، و كينه هيچ كس از سينه اش زايل نمىشد.
•و از هيچ يك از نعمتهاى دنيا لذت و بهره نمببرد. براى آن كه آفاتى كه بر او وارد شده هميشه در برابر او بود و اميد نداشت كه پادشاهى كه دشمن او است از احوال او غافل گردد، يا حسودى لحظهاى از فكر او بپردازد، پس نمىبينى كه خداوند حكيم «حفظ» و «نسيان» را در آدمى قرار داده و هر دو ضد يكديگرند، در هر يك مصلحتى هست كه وصف نمىتوان كرد و هر دو در انتظام احوال آدمى ضروری هستند
•پس اگر تفكر كنى اين امور متضاد موجب اقرار به وحدت صانع است نه تعدد چنانچه مجوس از اينجا به غلط افتادهاند و به دو خدا قائل شدهاند.«تعالى الله عما يقولون» بلند مرتبه است خداوند نسبت به آن چه میگویند زيرا كه همچنان كه در بدن آدمى اين دو ضد، هر دو در كار است و صانع بدن بايد كه هر دو را قرار دهد تا صنعتش تمام باشد، هم چنين در عالم كبير، اشياء متضادكه بعضى را خير و بعضى را شر مىنامند و وجود هر دو لازم است و هر دو براى نظام كل، خير است و در كار است و آن جاهلان نمىدانند.
تقویت عقل1( خوردنی ها)
•کدو
•باقلا
•ترنج
•عسل
•سرکه
•سداب
•خرفه
•گلابی
•کرفس
•شیر تازه
•شنبلیله
•گوشت (در حد اعتدال)
•انار با لایه نازک آن
تقویت عقل(رفتاری)
•حجامت
•بوی خوش
•تجارت
•زهد در دنیا
•ادب
•همنشینی حکیمان
•گردش در زمین ومسافرت
•جهاد با نفس
•تقوی( خودکنترلی دینی در سطح رفتار، فکر و هیجان)
•پیروی از حق
•روغن مالیدن به بدن
• دو رکعت نماز در مسجد جامع شهر(تکنیک ابن سینا)
تحلیلی علمی:
روغن مالیدن به بدن یکی از خواصش این است که تنش های عضلانی حاصل از اضطراب را از بین می برد و سبب آرامش اعصاب و مغز و تنش زدایی می شود و به مغز آرامش بیشتر برای تفکر می دهد، شبیه همان کاری که با ریلکسیشن، مدی تیشن، ذن و یوگا انجام می دهند
اولین بار که این تاپیک رو دیدم تو اسکرول بلافاصله دو مورد که همیشه در روایات نظرم رو جلب کرده بود در این زمینه به ذهنم خورد .
1- خرفه
2- حجامت
که تاکیدات اهلبیت علیهم السلام پیرامون خرفه و حجامت در افزایش حافظه ، ذکاوت و زیرکی و عقل خیلی برام جالب بود ؛
با تشکر از زحمات شما ؛
موفق باشید .
•خرفه
چرا که زیرکی می دهد و اگر تنها یک چیز باشد که عقل را افزون نماید ، همان است .
که به فرموده ی پیامبر عزیزمون شفای نود و نه درد است :ok:
حجامت
•آلو
•کرفس
•گیاه سنا
•حجامت سر
•بوییدن گل نرگس
•شستن سر با خطمی
•آغاز کردن غذا با نمک
•تمام کردن غذا بـا نمک
•گرفتن سبیل و ناخن هر جمعه
اگه میشه بگین لازمشون دارم:Cheshmak:
•چند چيز باعث جنون مى شود
اول - غايط كردن در ميان قبرها
دوم - راه رفتن در حالى كه در يك پا كفش دارد و پاى ديگر برهنه است
سوم - تنها خوابيدن در خانه
چهارم - بول كردن در آب ايستاده
پنجم - خوابيدن پيش از شستن چربى دست
چند چيز باعث جنون مى شود اول - غايط كردن در ميان قبرها دوم - راه رفتن در حالى كه در يك پا كفش دارد و پاى ديگر برهنه است سوم - تنها خوابيدن در خانه چهارم - بول كردن در آب ايستاده پنجم - خوابيدن پيش از شستن چربى دست
لازم به یاد آوری است که
- این روایات مشعر به علت تامه بودن نیست و اقتضا و زمینه را می رساند.
- ممکن است برخی با عقل ما جور نیاید که این به هیچ جا بر نمی خورد البته مقام عقل را نمی خواهم کم بگیریم همین عقل ما را هدایت می کند که این نظام احسن باید خالقی عالم، مدبر، قادر مطلق داشته باشد و این خالق مهربان بندگانش را رها نمی کند و با وحی به او مدد می رساند.
شایسته است در برخورد با نادان....
- نافرمانی
- بردباری
- روگردانی
- عدم اطمینان
- سلام گفتن به هنگام گفتگو
- سکوت هنگام نزاع و درگیری
نکته روان شناختی
تکنیک های یاد شده مطابق با مقتضای حال و مقال اجرا می شود.
شکایت نامه •شخصی میگوید به عالمی،وکیع، از ضعف حافظهام شکایت کردم. او من را به ترک گناهان توصیه کرد و گفت این توصیه به این دلیل است که قوه حفظ علوم فضل و نور است و فضل و نور خداوند به فرد گناهکار عطا نمیشود. شَکوتُ الی وَکیعٍ سوَء حِفظی فَارشْدنی اِلی تَرِک المعاصی و ذلِکَ اَن حَفِظَ العِلم فَضل وَ فَضل اللهُ لایُوتی لِعاصی
تعارض گناه با وجدان ( تعارض اجتناب - گرایش)
ما فطرتا گناه گریزیم غریزتا گناه گرا. اگر گناهی کنیم وجدان مان با میل به گناه در درون مان تعارض و جدال جدی دارند. اصل وجود انسان متعلق به ملکوت و روحانی است و طبع حیوانی فرع است در این جنگ نباید غریزه غلبه یابد. به همین دلیل گناه مایه بی قرای، تشویش روان و اضطراب می شود برخلاف آن ایمان است که با گناه گریزی و خدگرایی آرامبخش است.
- در تعارض نمانیم تعارض مایه اضطراب است تعارض را با ترک گناه حل کنیم
برای نمونه ببینیم که گناه ارتباط با نامحرم در درون چه می کند( تحلیل روان شناختی)
مثال: عشق نامشروع سمیرا به اسماعیل
1- سمیرا فطرتاً می داند کارش درست نیست و خیانت به شوهرش و همسر اسماعیل و خدا می کند.
2- غزیزه گناه دوست او را به سوی اسماعیل می کشد.
3- فطرت گناه ستیز با غریزه گناه گرا در جنگ و تعارض است.
4- تعارض و تردید سبب اضطراب و نا آرامی می شود.
5- اضطراب سبب مشکلات متعدد به ویژه بیماری های روان - تنی( کوفتگی عضلانی، سردرد، کمر درد، زخم معده و....) می شود.
6- فرد برای رهایی از نگرانی ها و مشکلات روانی اش دنبال آرام بخش می گردد.
7 - رویارویی کودکانه و هیجانی برای رهایی از نگرانی و حل تعارض مانند میل به لذت های لحظه ای (خوش و بش با نامحرم) رو می آرویم نه شیوه های بالغ گونه مانند حل مساله.
8- وابستگی روانی مسکن های لحظه ای است که گام به گام فرد را معتاد تر می کند. (فرونشاندن عطش با آب شور)
اضطراب و ناآرامی در یا پیوستار قرار دارد از ضعیف تا شدید.
اضطراب جلوه ها و ابعاد مختلف شخصیت ما مانند رفتار، شناخت( تفکر، حافظه، و..) هیجان ، روابط بین فردی و....را پوشش می دهد.
در سطح شناخت اضطراب سبب بازداری اندیشه و کاهش قدرت حافظه شود.
اشکال و جواب
اشکال: ممکن است کسی بگوید خیلی ها هسند گناه می کنند ولی حافظه آنها هم خوب است؟
پاسخ: حافظه آنها خیلی بهتر از این است که حالا دارند اگر گناه نمی کردند از همین هم قوی تر بود.
خرد آزموده می شود با...
•سخن
•سکوت
•رای و نظر
• پیام رسان و پیک ما
- معنی تصدیق و انکار: در برخورد باا فراد برای سنجش خردشان از شیوه تصدیق و انکار استفاده می کنیم؛ در بین کلام مان جمله ای محال می گوییم ببینیم طرف مقابل تصدیق می کند یا انکار اگر انکار کرد خردمند است
•گناه
•آرزو
•نخوت
•فریب
•خشم
•تنبلی
•دنیا دوستی
•باده نوشی
•زیاده طلبی
•جدال با ابله
•هوای نفس
•مهر زدن بر قلب
•همنشینی نادان
•بی نیاز جستن به عقل
•نشنیدن سخن خردمند
•مرزشکنی( تجاوز از حدود و قدر خویش)
•زیاد روی در خوردن گوشت گاو و حیوانات وحشی
• مست کننده های پنجگانه(قدرت، ثروت، دانش، مدح و ستایش ،جوانی)
چند چيز باعث جنون مي شود :
سوم - تنها خوابيدن در خانه
با سلام و سپاس؛
آيا اين مورد شامل هميشه تنها خوابيدن در اتاق خومون هم ميشه ؟
با تشكر
با سلام و سپاس؛ آيا اين مورد شامل هميشه تنها خوابيدن در اتاق خومون هم ميشه ؟ با تشكر
سلام
در این تاپیک چند جا اشاره کردم که این علل علت تامه و حتمی نیست ولی زمینه ساز هستند.
جنون هم شاید این جا به معنی دیوانگی مصطلح نباشد. جنون به معنی تشویش ذهنی و هجوم توهمات و خیالات باطل به ذهن است. از این جهت جنون گفته می شود که توهمات سبب پوشش گذاشتن بر عقل و هشیاری ما می شوند و در کل آرامش ما را میگیرند آرامشی که برای آن سر به بالش گذاشته ایم ( و جعلنا نومکم ثباتا). البته عقل ما به فلسفه خیلی از احکام قد نمی دهد چون با عقل یافته ایم که خداوند حکیم و مهربان است. با قلب به دستوراتش میگم چشم قربان.
چه کنیم؟
تا جایی که می توانیم تنها نخوابیم. اگر ممکن نیست در اتاق را باز بگذاریم و از هر چیزی که می تواند سبب پوشش عقل ما شود و توهمات را دفع کند (ذکر ، آیات قرآن و....) کمک بگیریم.
واژه های مشترک
جن: موجودی که از دیده ما پوشیده است.
جنت: جایی که با درختان پوشیده شده است
جنین. موجودی که رحم آن را پوشانده
جنون.بیماری ای که سبب پوشیده شدن عقل می شود.
پوشش عقل و هشیاری
اسلام با هر چیزی که بر هشیاری ما پوشش بگذارد در حالت عادی( نه در بی هوشی برای معالجه) مخالف است. موسیقی لهوی، مواد مخدر، داروهای روان گردان مثل اکس و مسکرات و مشروبات الکی مختلف، وابستگی روانی و عشق به نامحرم یا محرم و امور دنیوی، و...از اموری هستند که باعث سرپوش گذاشتن بر عقل می شوند و به همین دلیل هم اسلام مخالف با آن است.
- از راه ذهن: قوه خیال و واهمه
- از را ه چشم: چشم چرانی و..
- از راه گوش: موسیقی و..
- از راه شامه: برخی مواد مخدر و..
- از راه دهان: مواد مخدر و مشروب و...
- از راه لامسه و پوست : برخی مواد مخدر و...
- از راه تزریق: مواد مخدر
منبع: وبلاگ زندگي آرام،دعا ها و روایات درباره عقل، هوش، حافظه و فراموشی