در مورد عالم ذر چه می دانید؟

در مورد «عالم ذر» در ميان دانشمندان، مفسران، متكلمان و محدثان، گفت‏وگوهاى زيادى واقع شده است و اين، نشانگر پيچيدگى موضوع (عالم ذر) مى‏باشد.
خداى سبحان در قرآن كريم مى‏فرمايد: «به خاطر بياور زمانى را كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم، «ذريه» آنها را برگرفت و آنان را گواه بر خودشان گرفت و از آنها پرسيد: آيا من پروردگار شما نيستم؟ آنان همگى گفتند: آرى، ما گواهى داديم. اين كار را خداوند به خاطر آن انجام داد كه در روز قيامت نگوييد ما از اين موضوع - توحيد و معرفه الله - غافل بوديم». حال، اين ظهور و بروز (در عالم ذر) كه واقع شده، به چه صورت انجام گرفته است و منظور از عالم ذر چيست؟ در ميان علما آراي مختلفي است از جمله : 1-منظور از عالم «ذر»، عالم «ارواح» است؛ يعنى، خداوند در آغاز، ارواح انسان‏ها را آفريد و مخاطب ساخت و از آنان اقرار بر توحيد گرفت.

براي مطالعه ي بيشتر ميتوانيد از کتاب معارف قرآن جلد 1 و2 آيت الله مصباح كه بسيار زيبا و روان بحث كرده اند استفاده کنيد 2-منظور از «ذر»، اجزاى بسيار كوچك نيست؛ بلكه ذر به معناى ذريه (فرزندان) است؛ خواه كوچك و صغير باشند يا بزرگ و كبير. بنابراين، سؤال و جواب در ميان انسان و خداوند، به وسيله پيامبران و به زبان «قال» مى‏باشد. 3-سؤال و جواب بين انسان و خداوند، به زبان حال، صورت گرفته است؛ آن هم بعد از بلوغ، كمال و عقل. 4- علامه طباطبائى مى‏گويد: موجودات داراى دو نوع وجودند؛ يك وجود جمعى در نزد خدا كه در قرآن به عنوان ملكوت از آن ياد شده است و ديگرى وجودات پراكنده كه با گذشت زمان، به تدريج ظاهر مى‏شوند. به اين ترتيب، عالم انسانيت دنيوى، مسبوق به عالم انسانيت ديگرى است كه در آن جا، هر موجودى با شهود باطنى، خدا را مشاهده كرده، به واحديت او اعتراف مى‏كند و سؤال و جواب در عالم «ذر»، مربوط به آن جا مى‏شود.

در مورد «عالم ذر» در ميان دانشمندان، مفسران، متكلمان و محدثان، گفت‏وگوهاى زيادى واقع شده است
.در قرآن كريم به عالم ذر اشارت رفته آنجا كه فرموده است: «وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى..(1) وهنگامى را كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم، ذريّه آنان را برگرفت وايشان را بر خودشان گواه ساخت كه آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: چرا، گواهى داديم....
حال، اين ظهور و بروز (در عالم ذر) كه واقع شده، به چه صورت انجام گرفته است و منظور از عالم ذر چيست؟
در ميان علما آراي مختلفي است از جمله :
ذر درلغت: ... بمعنی تفرق هست .لان الله ذرهم فی الارض . (2)
ودر اصطلاح دینی:
1- منظور از عالم «ذر»، عالم «ارواح» است؛ يعنى، خداوند در آغاز، ارواح انسان‏ها را آفريد و مخاطب ساخت و از آنان اقرار بر توحيد گرفت.
2- ذر به معناى ذريه (فرزندان) است؛ سؤال و جواب در ميان انسان و خداوند، به وسيله پيامبران و به زبان «قال» مى‏باشد.
3- سؤال و جواب بين انسان و خداوند، به زبان حال، صورت گرفته است؛ آن هم بعد از بلوغ، كمال و عقل.
4- مراد تمثیل است نه امر واقع برخی چون زمخشری , بیضاوی , شیخ طوسی , سید قطب , علامه شرف الدین عاملی و میرداماد و از معاصرین مانند استاد محمدتقی جعفری و دیگران قائلند که این آیه در مقام بیان واقع نیست , بلکه از طریق تمثیل به مسئله ی فطرت اشاره دارد به نظر این ها منظور آیه این است که خداوند با اعطای نعمت های بی شمار و اعطای عقل به انسان , گویا توقع و انتظار دارد انسان در مقابلش تعظیم کند, و انسان هم طبق ذات و فطرت خود, به این خطاب مجازی خداوند لبیک گفته است .

ادامه دارد......

....
5- علاّمه طباطبائی میگویند: موجودات دارای دو نوع وجودند، یک وجود جمعی در نزد خدا ـ که در قرآن به عنوان ملکوت از آن یاد شده است ـ و دیگر وجودات پراکنده که با گذشت زمان به تدریج ظاهر میشوند. به این ترتیت عالم انسانیت دنیوی، مسبوق به عالم انسانیت دیگری است که در آن جا هیچ موجودی محجوب از پروردگار نیست و با شهود باطنی او را مشاهده کرده و به واحدیت. او اعتراف میکند و سؤال و جواب در عالم «ذر» مربوط به آن جا میشود.(3)
آيت الله جوادى آملى بعد از بررسى نظريات مفسران در آيه، دو احتمال را موجه دانسته‏اند.
الف : بيان تمثيلى: هر چند ظاهر آيه حاكى از گفت و گويى بين خدا و انسان و گرفتن اقرار است، ولى اين آيه در مقام بيان واقع نيست، بلكه مقصود صرفاً تمثيل است. خداوند در واقع از فرزندان آدم اقرار نگرفته، بلكه مراد آن است كه گويا خداوند از همه انسان‏ها اقرار گرفته است. مسئله ربوبيت خدا و عبوديت انسان به قدرى روشن است كه گويا همه انسان‏ها گفتند «بلى». شيوه بيان اين آيه بيان تمثيلى است مانند آيه يازدهم سوره فصلت كه فرمود: «سپس آهنگ آفرينش آسمان كرد و آن بخارى بود، پس از آن به زمين فرمود: خواه يا ناخواه بياييد. آن دو گفتند: فرمان‏پذير آمديم (4) آن دو گفتند با رغبت مى‏آييم، در حالى كه در واقع گفت و گويى بين خدا و آسمان و زمين واقع نشده است.
پس در آيه ميثاق (عالم ذر) امر و نهى لفظى نيست، بلكه در حقيقت تمثيل است.
ب)بيان واقعى: معناى دوم كه بيشتر مورد نظر است، اين مى‏باشد كه آيه صرفاً تمثيل نيست، بلكه به لسان گفت و گو از واقعيتى سخن مى‏گويد كه در خارج رخ داده و واقعيت اين است كه خداوند با زبان دو حجت خود با انسان سخن گفته است: يكى زبان عقل (پيمبر درونى انسان) و ديگرى زبان وحى از طريق انبيا (پيامبران بيرونى). اين دو حجت، خدا را به انسان مى‏نمايانند و ربوبيت او را بيان مى‏كنند. اين دو از هيچ انسانى دريغ نشده است.
با وجود اين دو حجت، ديگر انسان نمى‏تواند ادعاى فراموشى و غفلت كند.
نكته‏اى كه از آيه به دست مى‏آيد، نوعى تقدم اين ميثاق بر زندگى انسان مى‏باشد. از اين رو حجت باطنى (عقل) و ظاهرى(وحى) هر چند تقدم زمانى بر انسان و اعمال ارادى او ندارد، ولى بر مكلف شدن انسان حداقل تقدم رتبى دارد؛ يعنى ابتدا حجت بر عبد تمام مى‏شود، سپس مكلف به تكاليف الهى مى‏گردد. بنابراين مقصود آيه، گفت و گوى لفظى بين خدا و انسان نيست، بلكه اعطاى دو حجت محكم الهى به انسان است.(5)
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که:
عالم ذر همان عالم ملکوت و عالم عقل است که قبل از خلقت زمانی وجسمانی انسان ؛ نوع آن خلق شده بود چنانچه فلاسفه و عرفا نیز قول به خلقت عالم نوع هر موجودی از جمله انسان را قائلند واینکه هر انسانی عالم روحانی وعقلی ومثالی اش خلق شده بود واین بدن تحت اراده آن وجود روحانی حیات دارد. وبا مرگ بدن آن روح همچنان پایدار است.......
به بیان دیگر :همه موجودات قبل از آنكه در لباس وجود ظاهر شوند در جاي ديگري طراحي مي شوند و بعد از آن شكل مي گيرند. اين طراحي و اين شكل وجود آن پديده را تا انتهاي عمر آن همراهي مي كند و هر زمان كه طرح برداشته شود شكل آن پديده هم محو مي گردد. اين روح كلي كه در عالم يكي است و دو تا نيست نه كم و نه زياد مي شود و نه تكثير و نه قابل احضار است. (ازآن تعبیر به مثل افلاطونی نیز میشود.)
پی نوشت:
1-سوره اعرافآیه 172
2- مجمع البحیرین ج 3 ص 308 / کتاب العین ج8 ص 175
3- المیزان، ج 8، ص 320 – 333
4- سوره فصلت آیه 11
5- ر.ك: فطرت در قرآن، تفسير موضوعى قرآن كريم، آيت‏الله جوادى آملى

چنین چیزی امکان ندارد چون عالم ارواح ذر(ارواح) عالم شهود باطنی می باشد و کسی نمیتواند چیزی را به خاطر بیاورد چون اسباب دو عالم فرق دارند

بسمه تعالی
در آیه 172 سوره اعراف که به آمیثاق معروف است بعضی از مفسرین موطن میثاق راعالم ذ رمیدانند که آن را عالم قبل از تعلق ارواح به ابدان می دانندعالمی که ذریه بنی آدم از صلب آنها خارج شد وخداوند آنها را بر خودشان گواه گرفت
وپرسید آیا من پروردگار تان نیستم که همگی گفتند بلی.در اینجا به همکین مقدار بسنده میکنیم برای اطلاعات بیشتر میتوان به المیزان ،8،ذیل همین آیه مراجعه کرد.

سلام
حالااین عالم ذر به چه دردی انصافا میخوره؟!! ازش که چیزی یادمون نیست!! چرا روح از همون اول نیومد اینجا ؟؟ اصلا اون میثاقی که بستیم که یادمون نیست پس به چه دردی میخوره!! بهتر نبود خدا یه کاری میکرد که اون عهدمون یادمون باشه ؟؟؟ تا الان کسی چیزی نگه و کسی شکایتی نداشته باشه و کسی شک نکنه که خدایی هست و آخرتی موجود هست و... عهد بستیم بعدم میگید اومدیم ولی یادمون نیست!! خب به چه دردی میخوره سرکار نیستیم؟!!! ملت وقتی یه عهدی میبندن یا از قصد یادشون میره(!!!) یا بلا ملایی سرشون میاد فراموشی میگیرن یا واقعا فراموش میکنن که اونم خب ممکنه مهم نبوده باشه و بشر خب فراموش کنه اما این عهدی که با خدا بستیم انصافا خیلیه خیلی باحال بوده ولی خب یادمون رفته خب به چه دردی می خوره تازه اونوقت میگید بعدا خدا تو قیامت میگه مگه من با شما عهد نبستم که... خیلی نامردیه انصافا خودش یه کاری کرده که یادمون بره بعدم خودش حالمونو میگیره !!! انصافا این چه جور با عقل جور در میاد!!!

سلام بحث جالب است اما سئوال دوست عزیز kusheshکاملا به جا است که این عالم ذری که شما گفتید به درد ما نمی خورد وچیزی جز جبر برایمان نخواهد داشت.بنابراین از تمامی نظریات مطرح در بحث ذر به معنای فطرت صحیح می نماید چون ما با فطرت ووجدانمان قبل هر چیز خدا وهستی را درک می کنیم واین که خدا معرفتش را در ما قرار داده مشعر به این معناست.

نظريه علامه مجلسى پيرامون روايات عالم ذر
علامه مجلسى(ره) بعد از نقل روايات مربوط به عالم ذر مى‏گويد:
«بدان كه روايات اين باب از متشابهات اخبار و از مشكلات آثار وارد است كه بزرگان شيعه در آن اقوال مختلفى دارند:
از جمله اخبارى‏ها گفته‏اند: اجمالاً به آن ايمان داريم گر چه از حقيقت معناى آنها بى خبريم. لذا، علم آن را به اهل آن موكول مى‏كنيم.
برخى نيز اين روايات را حمل بر تقيه كرده‏اند و آنها را با روايات عامه موافق دانسته‏اند. چون ائمه برخى اوقات براى رد گم كردن بعضى مطالب را موافق عامه مى‏گفتند تا نگويند شيعه غير از اهل سنت چيزى را مى‏گويد.
زيرا اين روايات با روايات اختيار و استطاعت و اين كه انسان در اين جهان مختار است و خود سرنوشت خود را مى‏سازد مخالف است.
بعضى آن را كنايه از علم ازلى خداوند دانسته‏اند و گفته‏اند: مقصود آن است كه خداوند موقعى خلق را آفريد خود به احوال و اوضاع آينده آنان واقف بود.
عده‏اى ديگر نيز اين روايات را استعاره و مجاز و كنايه از استعدادها دانسته‏اند و مى‏گويند:
خداوند مى‏خواهد بفرمايد: انسان‏ها داراى استعدادهاى مختلفى هستند كه بعضى واقعاً حق طلب، حق جو و خيرخواه مى‏باشند. آنها فطرتاً سر و كارشان با توحيد است، و بعضى بد سرشت هستند كه به بدگرايى گرايش دارند و بر ضد توحيد حركت مى‏كنند.
سپس علامه مجلسى(ره) مى‏فرمايد:
«بهتر آن است كه پيرامون اين گونه مسائل بحث نشود زيرا عقل ما از درك آن عاجز است.
و پس از آن نظريه شيخ مفيد(ره) و سيد مرتضى(ره) و فخر رازى(ره) را مطرح مى‏كند.» (15)

برای رجوع کتاب فطرت ایت الله جوادی املی ومقاله فصلنامه قبسات > شماره 36 > یادکردی از عهد اول (بازشناسی عالم ذر با رویکردی تفسیری) جالب ومفید خواهد بود

سلام

پیشتر آرای صاحب نظران، درباره عالم ذر (جایگاه میثاق) در مقاله ای مستقل، در انجمن کلام و عقائد/کلیات/ مورد بررسی قرار گرفت.

در این مجال، بدلیل ارتباط سؤال، با بخشی از مقالۀ مذکور، همان قسمت را تقدیم می کنم:

علامه طباطبایی معتقد است که مقصود آیه میثاق (و اذ اخذ میثاق ربه ...)، جنبه ملکوتی انسان‏هاست؛ یعنی جای شهود و اشهاد و جایگاه میثاق، ملکوت انسان‏هاست؛ زیرا با توجه به ظاهر آیه که فرمود «و اذ اخذ؛ یعنی به یاد بیاور»، استفاده می‏شود که اولاً، قبل از این جایگاه محسوس، جایگاه نامحسوس دیگری وجود داشته است که در آن جا میثاق انجام گرفته است. ثانیاً، صحنه اخذ میثاق، بر نشئه حس و طبیعت مقدم است. ثالثاً، چون این دو جایگاه با هم متحدند و از هم جدا نیستند، خداوند به انسان ملکی و مادی امر می‏کند که به یاد آن جایگاه ملکوتی باشد و وقتی به یاد آن جایگاه باشد، آن را حفظ می‏کنند.1

این نظریه در میان علما مورد توجه جدی قرار گرفته است و آنان، نظرهای مختلفی درباره آن اظهار کرده‏اند استاد جوادی آملی، استاد جعفر سبحانی و شهید دکتر بهشتی این نظریه را نقد و بررسی کرده‏اند.

طبق نظریه علامه و تمامی کسانی که عالم ذر و گفت‏وگوی بین انسان و خدا را پذیرفته‏اند، فلسفه وجود آن عالم این است که انسان با شهود باطنی، خدا را مشاهده و به وحدانیت او اعتراف نموده است و این شهود، باعث می‏شود که در عالم مادی که موانع مختلفی سر راه دارد، آن عالم را و شهود خدای خویش را که سرمایه اصلی هدایت و نجات اوست، فراموش نکند و تا زمانی که آن میثاق و آن شهود فطری در درون جان انسان زنده باشد، راه انحراف را در پیش نخواهد گرفت و در واقع، آن شهود عالم ملکوت و عالم ذر، می‏تواند تضمین کننده نجات انسان و ماندن بر صراط توحید باشد؛ البته این امکان وجود دارد که انسان، گنجینه‏های عالم ملکوت و فطرت را با آلودگی‏های گناه و حب دنیا دفن کند؛ ولی اگر به پیامبران و امامان این امکان را بدهد که به آنها دسترسی پیدا کنند، آن گنجینه‏ها را از زیر خروار خروار، حجاب نجات می‏دهند.

امام علی علیه‏السلام درباره هدف بعثت می‏فرماید: «خداوند پیامبران خود را مبعوث فرمود و هر چند گاه، متناسب با خواسته‏های انسان‏ها، رسولان خود را پی در پی اعزام کرد تا وفاداری به پیمان فطرت را از آنان بازجویند و نعمت‏های فراموش شده را به یاد آورند و با ابلاغ احکام الهی، حجت را بر آنها تمام نمایند و توانمندی‏های پنهان شده عقل‏ها را آشکار سازند».2

از جملات بالا به حکمت و فلسفه دوم برای عالم ذر می‏توان پی برد و آن، سهولت یافتن هدایت انسان‏ها توسط پیامبران و امامان و مصلحان است، وجود شهود عالم ملکوت و عالم ذر، این زمینه را برای رهبران دینی آماده می‏کند که بشر را به راحتی هدایت نمایند و با زنده نمودن آن پیمان و کشف گنجینه‏های فطرت، به سادگی انسان‏ها را به راه راست رهنمون سازند.

فلسفه دیگر این است که مصلحان و انسان‏های متدین، از هدایت دیگران هرگز ناامید نشوند؛ زیرا خواهند دانست که عوامل مختلفی در درون انسان‏ها، آنان را برای اصلاح یاری می‏رساند؛ عواملی مثل عقل آدمی، وجدان اخلاقی، فطرت و وجود عالم ذر و شهود ملکوتی آن.

در واقع، مجموعه اینها، عوامل ستون پنجم درونی به حساب می‏آیند که باعث می‏شوند مصلحان تا آخرین لحظه، از هدایت انسان‏ها ناامید نشوند و به همین جهت گاهی برخی افراد با یک جرقه در آخرین روزهای عمر خود، به فطرت حقیقی و شهود ملکوتی خود برگشته، در صراط حق و توحید قرار گرفته‏اند.3

نتیجه ای که از این بحث حاصل می شود عبارت از این است که: چنانکه انسان با برطرف نمودن حجاب های نفسانی خود می تواند به ابعاد مخفی وجود خویش و به اصطلاح روانشناسان به ناخودآگاه ذهنش پی ببرد، با برطرف نمودن حجاب های ظلمانی و نورانی وجودش می تواند به مقام شهود باطنی رسیده و حقایق مخفیۀ عالم ماده و معنا و ظاهر و باطن را کشف کند.

چنانکه حضرت علامه اشاره نمودند: "عالم ملکوت و ماده متحدند و از هم جدا نیستند" پس انسان با برداشتن حجاب ها می تواند به حقایق عالم ذر که به عبارتی همان گنجینه های عالم ملکوت و فطرت است را کشف، و مشاهده کند. و در حقیقت، حکمت آمدن پیامبران و امامان (ع) برای در آوردن این گنجینه ها و دفائن عقول و فطرت آدمی از زیر خروارها خروار، گناه و آلودگی بوده است.

موفق باشید ...:roz:

پاورقی______________________

1. المیزان، ج 8، ص 334.
2. نهج البلاغه، محمد دشتی، ص 38.
3. بنقل از سایت حوزه نت، مقالۀ انسان و عالم ذر.