نقش تربیتی مادران ائمه معصومین (علیهم السلام)

از آنجا که پیامبر اسلام صلی الله علیه واله وسلم عصاره تمام خوبیهاست وباید در دامن مادری نمونه اسوه وبرتر از زنان دیگر پرورش یافته باشد، منظور از پرورش ، قبل از ولادت وبعد از ولادت می باشد. نه تنها مادر پیامبر بلکه والدین مادر پیامبر باید ویژگی های خاصی داشته باشند.
لذا از خاندانی شریف ، فرزندی به نام آمنه به دنیا آمد. پدرش وهب بن عبدمناف بن زهره بن کلاب و مادرش برّه دختر عبدالعزی بن عثمان بود. اجداد عبداللّه پدر رسول خدا(ص) با اجداد آمنه در عبدمناف به هم می رسند(1)
علمای شیعه و سنی به ایمان و فضیلت پدر و مادر و اشاره کرده اند. از جمله شیخ عباس قمی می گوید: «باید دانست که پدر و مادر رسول خدا(ص) و اجداد ایشان تا آدم به شرک آلوده نبوده و همگی موحد بوده اند(2)
در اثبات موحد بودن حضرت آمنه حدیثی از امام جعفر صادق علیه اسلام وجود دارد که می فرماید:
«جبرئیل بر پیامبر خدا(ص) نازل گردید، فرمود: محمد، خداوند جل جلاله به تو سلام رسانده و می فرماید: همانا آتش را بر پشتی که تو را نازل نمود و شکمی که تو را در برداشت و دامانی که تو را کفالت کرد، حرام نموده ام. پیامبر خدا فرمود: این مطلب را برایم واضح نما. جبرئیل فرمود: اما پشتی که شما را نازل کرد، عبدالله بن عبدالمطلب است و شکمی که شما را حمل کرد آمنه دختر وهب است و دامانی که شما را کفالت کرد ابوطالب می باشد(3)
دور کردن آتش از دامان افراد فوق از جمله آمنه، بیانگر موحد بودن آنهاست زیرا که خداوند آتش جهنم را بر مشرک و کافر واجب و لازم نموده است
خود پیامبر صلی الله علیه واله وسلم می فرمایند:
«انا انفسکم نسباً و صهراً و حسبا؛ من از لحاظ نسبت و دامادی و شخصیت از همه شما نفیس ترینم(4)
اگر به زیارت نامه هایی توجه نمائیم می بینیم که پیامبر با عناوینی چون «رحم مطهر»، «ارحام مطهرات» و «صلب طاهر» و «الاصلاب الشامخه» توصیف گشته اند

1. بحار، ج 15، ص49.
2. سفینة البحار، ج 1، ص 171.
3. بحار الانوار، ج 15، ص 18.
4. الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج 2، ص 853.
ادامه دارد

در فضیلت شخص حضرت آمنه حدیثی می فرماید:
بسان بانویی نورانی و چهره اش چون پاره ماه بود، از زیباترین زنان از نظر جمال و کمال و با فضیلت ترینشان در حسب و نسب به شمار می آمد(1)
باوجود چنین کمالاتی جا داشت تا عبدالله که او را مصباح الحرم می دانستند و بسیاری از زنان قریش خواهان ازدواج با ایشان بودند به خواستگاری آمنه بیاید (2)
جایگاه آمنه آنقدر در نزد عبدالمطلب بالا بود که عبدالمطلب بعد از جریان فدیه برای عبدالله یکسره به خانه وهب بن عبدمناف رفت و دختر او آمنه را که به پاکی و عفت معروف بود به عقد عبداللّه درآورد(3)

وشاید بهتر باشد بگوییم خداوند این بانوی بزرگ که ظرفیت حمل رسالت را داشت برای این کار برگزید

1. خصایص فاطمیه، محمدباقر واعظ تهرانی،2020
2.منتهی الامال، شیخ عباس قمی، ج 1، ص41
3.فروغ ابدیت، ص 140 به نقل از تاریخ طبری، ج 2، ص 4

اما مادر حضرت علی علیه السلام
این بانوی با کرامت نه تنها مادر حضرت علی علیه السلام بودند بلکه افتخار سرپرستی پیامبر اسلام را نیز داشتند و چنان به پیامبر محبت می وزید که پیامبر ایشان را اماه (مادر) خطاب نمود(1)

ابن­ سعد" یکی از علمای اهل سنت در کتاب طبقات الکبری می­گوید: «او زنی صالحه و پاکدامن بود و گفته می­شود، نسل "اسد"(پدر ایشان) از فاطمه ادامه پیدا کرد.»(2)

رسول خدا درباره این بانوی پارسا می فرمایند :«او پس از ابیطالب، بهترین خلق خدا به لحاظ رفتار با من بود و مادر دیگر من پس از آمنه بود. ابوطالب نیکی می­کرد و صاحب سفره بود و فاطمه ما را بر طعامی که گرد می­آورد، جمع می­کرد و از هر غذایی که بود، سهم مرا از دیگران بیشتر می­داد.»(3)

در فضایل دیگر این بانو آن است که هنگام وضع حمل حضرت علی علیه السلام دیوار کعبه برای ایشان شکافته شد وفضیلت دیگر ایشان آنکه از بعد از خدیجه سلام الله علیها اولین بانویی بوده است که به اسلام ایمان آوردند(4)
امام علی(ع) فرمودند: «چون مادر ما فاطمه بنت اسد درگذشت. پیامبر خدا او را در پیراهن خود کفن کرد و بر او نماز گزارد و بر او هفتاد تکبیر گفت و در قبرش فرود آمد و به اطراف قبرش اشاره می­نمود، گویی که آن را فراخ و بر او هموار می­کرد و از قبرش بیرون آمد، در حالی که اشک از چشمانش روان بود و بر قبر او خاک می­ریخت، پس چون از قبرستان بیرون رفت، "عمر بن خطاب" به ایشان عرض کرد: ای رسول­خدا دیدم کاری برای این زن کردی که برای هیچ کس نکردی حضرت فرمودند: ای عمر این زن مادر من بود، پس از مادرم که مرا بزاد، ابوطالب احسان می­کرد و صاحب سفره بود و ما را خوراک و طعام می­داد، پس این زن همه سهمش را به من می­داد و جبرئیل از سوی پروردگارم به من خبر داد که او اهل بهشت است و جبرئیل به من خبر داد که خدای عزوجل به هفتاد هزار فرشته فرمان داد تا بر او نماز بگذارند(5)
و از چنین در دامان چنین مادری حضرت علی علیه السلام پورش می یابد، درست است که مقام نبوت و امامت از سوی خداست و پرورش یافته خداوند هستند ولی بانوانی چون آمنه و فاطمه بیت اسد قطعا ظرفیت بالایی داشته اند که توانسته اند افتخار مادری این بزرگوران را داشته باشند وقطعا نحوه پرورش نبوت وامامت از سوی خدا در زمان کودکی آنان به این مادران بزرگوار حواله می شده است و قسمتی از تربیت الهی به دستان این مادران انجام می شده لذا معصومین همه از مادران با شرافت و مقامات بالا متولد شده و در دامان چنین مادرانی پرورش یافته اند

1.ابن عبدالبر اندلسی، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.، چاپ اول، ج4، ص1891
2. ابن­سعد، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412ق.، ج8، 268
3.محمد بن فتال نیشابوری، روضة الواعظین، تحقیق سید محمدمهدی سید حسن، قم، منشورات الرضی، 1420ق.، ص76.
4.ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد بن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، تحقیق محمد عبدالقادر، بیروت دارالکتب العلمیه، 1412ق.، چاپ اول، ج3، ص213.
5.شیخ صدوق، ابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی؛ الامالی، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه، قم، مؤسسه البعثه، 1417ق.ص391

با سلام حدود 4 ماه از استارت این تاپیک گذشته ، از کارشناسان محترم درخواست می کنم که در ادامه بحث یاری دهنده باشند.::

سلام علیکم

با توجه به اینکه سوال کلی است و بررسی مادر همه معصومین علیهم السلام در یک تاپیک باعث طولانی شدن مطلب می شود لذا نقش مادر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه واله وسلم و حضرت علی علیه السلام بیان شد و نسبت به دیگر معصومین کاربر محترم باید برای هر کدام تاپیک جداگانی ای باز کنند
البته می توان به طور کلی نقش تمام مادران را در یک پست یا چند پست عنوان کرد ولی بررسی تمام آنها جدای از هم در حد یک پایان نامه است نه یک تاپیک و اگر جدا جدا تاپیک ایجاد شود بهتر می توانیم در خدمتتان باشیم یا اینکه می توانیم به شما متبع معرفی کنیم
کتابی به همین عنوان به نام «مادران معصوم‌پرور» توسط استاد عیسی ولایی تالیف شده است که می توانید مراجعه کنید

مادر امام کاظم علیه السلام یعنی حمیده نوبریه
امام باقر علیه السلام در بیانی او را پسندیده در دنیا و ستایش شده در آخرت خطاب می‌کند(1)
همچنین امام صادق علیه السلام می فرمایند: «حمیده، پاکیزه از پلیدی‌ها و مانند شِمش طلاست. ملائکه، همواره از وی مراقبت می‌کردند تا کرامتی از سوی خداوند برای من و حجت بعد از من به دستم رسید.(2)
ایشان بانویی فقیه بود و امام صادق علیه السلام بانوان را برای آگاهی از مسائل شرعیه به ایشان ارجاع می دادند.(3)
امام علیه السلام هرگاه قصد تقسیم حقوق اهل مدینه را داشتند به ام فروه و حمیده واگذار می کردند(4) عالمان شیعی نیز هرگاه از حمیده سخن گفته اند از وی با عظمت و بزرگی یاد کرده اند(5)
1. کلینی، محمد، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ ش.، ج ۱، ص ۴۷۷.
2. کلینی، همان ج ۱، ص ۴۷۷. ابن شهر آشوب، مناقب، ج ۱، ص ۲۲۸.
3.صدوق، محمد، امالی، قم، مؤسسه البعثه، ۱۴۱۷ ه.ص ۵۲۵. طبرسی، اعلام الوری، ج ۲، ص ۶۲.
4.مامقانی، مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، قسم ۲، ص۷۶.
5.قمی، شیخ عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، ۱۴۱۲ ه.ج۲، ص ۳۷۷. قرشی، باقر شریف، حیاه الامام موسی بن جعفر، بی‌جا، دارالبلاغه، ۱۴۱۳ ه، ص ۴۰ و ۴۱.

اما رضا علیه السلام نیز تحت تربیت و پروش چنین بانوی بزرگواری چون نجمه بزرگ شده اند.
درباره نجمه خاتون گفته اند:حمیده همسر امام صادق(ع) خطاب به امام کاظم می‌گوید: کنیزی با فضیلت‌تر از او ندیده‌ام و شکی نیست که بزودی خداوند متعال نسل وی را آشکار خواهد کرد(1)
گزارشی از سخن فروشنده حکایت می‌کند که در آن زنی از اهل کتاب از تولد فرزند بزرگی از این کنیز خبر داده بود(2)
شیخ صدوق همچنین روایتی از علی بن میثم نقل می کند و در آن به خوابی اشاره می کند که حمیده خاتون حضرت محمد را در خواب دیده و حضرت به او می فرمایند: ای حمیده نجمه را به فرزندت موسی ببخش، زیرا وی بهترین خلق روی زمین در به دنیا خواهد آورد.(3)
امام کاظم(ع) نیز خریداری نجمه را به دستور پیامبر(ص) بیان کرده‌است. (4)
امام رضا(ع) خود می‌گوید مادرم در دوران حمل من، سنگینی حمل را احساس نمی‌کرد، در خواب خود نیز صدای تسبیح و تهلیل از حمل خود می‌شنید، و بیدار می‌شد ومی دید خبری نیست، بسیار با فضیلت و عابده و نیز کثیر الذکر بود(5)
در گزارش دیگری آمده: نجمه در خواست دایه برای امام رضا(ع) می‌کند و علت این درخواست را پرداختن به نماز و عبادت عنوان می‌کند.(6)

• صدوق، محمد بن علی، امالی، ترجمه کمره‌ای، تهران، کتابخانه اسلامییه، ۱۳۶۲ش، ص۲۴
  
• صدوق، محمد، عیون اخبار الرضا، تحقیق حسین اعلمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۴ ه، ج۱، ص۱۸
  
• همان، ج ۲، ص ۲۴.
  
• مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، انصاریان، قم، ۱۴۲۶ق، چاپ سوم،ص:۲۰۲
  
• ائمی، علی، درمکتب عالم آل محمد، انتشارات امیری، بهار۷۸، قم، ص۳۴
  
• عیون أخبار الرضا علیه‌السلام،پیشین ج۱، ص۱۵