سواد رسانه ای

سلام و عرض تهيت موردي كه اينجا ، به آن اشاره شده ، مدتي است كه در سازمان فرهنگي و اجتماعي سازمان اتوبوس راني شهرداري مشهد در حال اجراست واقعا ضرورت و اهميت رسيدگي به اين بخش محسوس است انشاالله به مدد اهل بيت (ع) و بزرگواران كارشناس در اين زمينه ، اين مبحث رونق بيشتري بگيرد . ارادتمند

بزرگوار صحیحش این است

با عرض سلام خدمت بزرگواران اسک دین
سواد رسانه ای در واقع کسب اطلاع و آگاه سازی مصرف کنندگان رسانه است .
در حقیقت استفاده از امکانات امروزی در صورتی که راه و روش استفاده از آن را ندانیم میتواند به شدت مضر باشد.
این مقوله بسیار گسترده تر از این است که دراین چند خط بتوان به تشریح و توضیح آن پرداخت . به عنوان مثال > استفاده از وب سایت ها ، مثلا همین وبگاه پربار پرسش و پاسخ دینی ، اگر به دور از
سواد رسانه ای باشد در برخی موارد ممکن است موجب ضرر شود . توضیح اینکه کاربر بدون در نظر گرفتن شرایط جسمی و نیازهای چشمی ( اینکه پس از 5 دقیقه نگاه کردن به مانیتور باید حداقل 10 ثانیه پلک بزند ) اگراین شرایط اولیه رعایت نشود موجب آسیب جسمی است !
البته تمامی موارد بالا فقط مثال بودو همچنان این می توان این صحبت را به دیگرتکنولوژی های امروزی تعمیم داد . انشالله در بقیه مقوله ها نیز این صحبت را ادامه خواهیم داد

"سواد رسانه‌ای" (Media Literacy) در یك تعریف بسیار كلی عبارت است از یك نوع درك متكی بر مهارت كه براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یكدیگر تفكیك و شناسایی كرد.
این درك به چه كاری می‌آید؟
به زبان ساده، سواد رسانه‌ای مثل یك رژیم غذایی است كه هوشمندانه مراقب است كه چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛
چه چیزی را باید مصرف كرد و چه چیزی را نه و یا این‌كه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد.
سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد كه از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند كه در نهایت به نفع خود آنان باشد.
به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای كمك می‌كند تا از سفره‌ی رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم.

رسانه‌ها به عنوان یکی از نهاد‌های اجتماعی کارکرد انتقال میراث فرهنگی و اجتماعی و ارزش‌های جوامع را برعهده دارند.
در عصر کنونی با توجه به نقش بارز آنها در جامعه و اطلاع رسانی پیرامون موضوعات اجتماعی،سیاسی، فرهنگی و... سعی می‌کنند
الگوهای نوینی را به جوامع وارد کنند تا جایگزین فرهنگ‌ها و ارزش‌ها و الگوهای سنتی شوند.
در این رهگذر رسانه‌ها به عنوان عاملان تغییر و تحول در ارزش‌ها و هنجارها مطرح هستند، به‌طوری‌که سنت‌ها را به مبارزه می‌طلبند و
به صورت یک عامل مؤثر در دگرگونی نگرش‌ها و رفتارهای نسل جدید عمل می‌کنند.
همین امر می تواند منجر به شکاف نسلی و عدم انتقال تجربیات نسل گذشته به نسل فعلی شود.
نسل فعلی، هر آنچه را که از رسانه می‌خواند، می‌شنود و می بیند، ملاک نگرش، عمل و رفتار خود قرار می‌دهد.
در دوران کنونی نقش نهادهای اجتماعی همانند خانواده، مدرسه و همسالان در اجتماعی کردن نسل‌ها تضعیف و در مقابل روز به روز بر اهمیت و نقش رسانه‌ها افزوده می‌شود.

تعریف مفاهیم رسانه‌ها، ارزش‌ها، هنجارها و شکاف نسلی

رسانه‌ها:
به وسایل انتقال پیام ها از فرستنده یا فرستندگان به مخاطب یا مخاطبان گفته می‌شود؛
که شامل روزنامه، کتاب، رادیو، تلویزیون، ماهواره، تکنولوژی‌های نوین ارتباطات و اطلاعات و اینترنت و... است.
این وسایل دارای ویژگی‌هایی مانند پیام‌گیران ناآشنا، سرعت عمل زیاد و تکثیر پیام هستند. (دادگران،1384: 6)

هنجارها (norms):
قواعد و رهنمود های مشترکی هستند که رفتار مناسب را در یک وضعیت معین مقرر می‌دارند.
هنجارها تعیین می‌کنند که مردم چگونه در شرایط معین در یک جامعه خاص باید رفتار کنند. مانند نحوه لباس پوشیدن، نحوه ازدواج کردن و...

ارزش‌ها:
هنجارهای یک جامعه در نهایت تجلی ارزش‌های آن جامعه است.
یعنی عقاید مشترک اجتماعی درباره‌ی آنچه که خوب، درست و مطلوب است. مانند احترام به بزرگتر. (رابرتسون،1374: 60 و 64)

شکاف نسلی (Generation Gap):
برای این واژه معادل‌های دیگری همانند گسست نسلی، انقطاع نسلی تضاد نسلی، انسداد نسلی نیز در مقالات و کتاب‌های فارسی به کار برده‌اند.
از نظر لغوی شکاف نسلی به معنی "بریده شدن و منفرد گشتن از دوست یا کسی است" (منصور نژاد،1382: 191).
گسست نسلی دور شدن تدریجی دو یا سه نسل پیاپی از یکدیگر از حیث جغرافیایی، عاطفی، فکری و ارزشی است( اسپاک،1364: 259).
مفهوم فاصله نسلی نیز با شکاف نسلی مترادف است.
به‌طوری‌که فاصله نسلی به اختلافات مهم بین دو نسل در تجربه، ارزش‌ها و هنجارها و به طور کلی به اختلاف و شکاف فرهنگی قابل توجه بین دو نسل گفته می‌شود. (پناهی،1383: 4)

کارکردهای وسایل ارتباط جمعی را می توان به سه بخش تقسیم کرد:

1- تولید: بدین معنا که وسایل ارتباط جمعی قادر هستند، کاری انجام دهند که این کار ممکن است،
ساختن بر مبنای خطوط از پیش تعیین شده و یاد دادن یا روش‌هایی که مردم به اهدافشان برسند و ... باشد.

2- ابداع: یعنی اینکه ایده های جدید را تشویق کند و تغییر به‌وجود آورد.

3- نگهداری: بدین نحو که قادر است، روابط موجود را حفظ و نگهداری کند (اعرابی،1372: 31).

"هایبرت" Hybert معتقد است، وسایل ارتباط جمعی نقش بسیار مهمی در ارایه و شکل‌گیری عقاید و
همچنین آشنا ساختن ما با دنیایی که امکان آن را به نوع دیگری نداریم، ایفا می‌کند.
بسیاری دریافته‌اند که رسانه‌ها آثاری مهم و فراگیرنده دارند.
این آثار نه تنها مستقیم و فوری قابل مشاهده هستند، بلکه عمیقاً بر تاریخ بشریت نیز تأثیر گذاشته‌اند.
"هایبرت" عقیده دارد، در پژوهش‌هایی که درباره‌ی آثار وسایل ارتباط جمعی بر جامعه انجام گرفته، سه زمینه کلی وجود دارد:
تأثیر رسانه‌ها بر شناخت ادراک، تأثیر رسانه‌ها بر تغییر عقیده و ارزش، تأثیر رسانه‌ها بر تغییر رفتار.
وی معتقد است که تغییر ارزش‌ها به آگاه بودن و درک محتوای پیام بستگی دارد.
اکثر مدارک و شواهد پژوهشی مبین این نظریه هستند که ایجاد عقاید جدید، آسان‌تر از تغییر دادن عقاید موجود است.

رسانه‌ها، تغییر ارزش‌های سنتی و شکاف نسلی

"مسعود چلبی"، جامعه شناس ایرانی نیز، در کتاب خود"جامعه شناسی نظم؛
تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی"، از آثار دوگانه و متناقض گسترش ارتباطات جمعی
بر وحدت نمادی جامعه سخن می‌راند. از یک سو، گسترش کتب، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، ویدئو، شبکه های اطلاع رسانی و
غیره می‌توانند باعث تحکیم وحدت نمادی شوند و از سوی دیگر،
همین رسانه‌ها به همراه ماهواره‌هایی که پخش برنامه های تلویزیونی کشورهای مختلف را بر عهده دارند،
می‌توانند اسباب تضعیف وحدت نمادی جامعه را فراهم کنند.
با گسترش ارتباطات از راه دور و از بین رفتن فواصل زمانی و مکانی، غلظت نمادی و اطلاعاتی محیط‌های کنونی
به طور غیر قابل وصفی افزایش یافته است.
به‌طوری‌که این غلظت به هیچ وجه قابل مقایسه با غلظت نمادی محیط‌های نیم قرن گذشته جوامع نیست.
به عبارت ساده‌تر، شهروندان جوامع معاصر به ویژه جوامع پیرامون نه تنها در معرض مستقیم سمبولیسم شناختی و سمبولیسم اظهاری بیگانه قرار گرفته‌اند،
بلکه در معرض بمباران نمادی آنها نیز هستند. (چلبی،1375 :139)

نتیجه گیری:

رسانه‌ها کارکردهای متفاوتی همانند انتقال ارزش‌ها و میراث فرهنگی را برعهده دارند
اما از نظر صاحب نظران این ابزارها تنها بخشی ار میراث گرانب‌های نسل پیش را منتقل می‌کند و
بیشتر خواهان و مروج نوآوری هستند. و از آنجا که رسانه در جامعه در دست عده ای خاص قرار دارند
سعی می‌کنند ارزش‌ها و هنجار مورد پسند آن قشر خاص را ترویج کنند که ممکن است با فرهنگ سنتی،
نگرش‌ها و باورهای عموم مردم در تضاد باشد و نوعی شکاف نسلی به‌وجود آورد.
در هر حال به نظر می‌رسد، رسانه‌ها موجد تغییر در الگوهای سنتی جوامع هستند و با تشویق ارزش‌ها و هنجارهای جدید، الگوهای نسل پیش را به چالش می‌کشند.

آسیب شناسی محتوایی رسانه ها

هر روزه که با رسانه های مختلف، اعم از رسانه های دیداری، شنیداری و مکتوب برخورد داریم،
با حجم انبوهی از اخبار و گزارش های مربوط به بحران های اقتصادی، بیکاری، قتل، جنایت، زورگیری، بلایای طبیعی،
بحران های سیاسی، جنگ، اعتیاد، گرانی، فقر و سایر مشکلات و مصیبت ها مواجه می شویم،
به طوری که اگر اصطلاح بمباران اطلاعات منفی را در این خصوص به کار ببریم، گزاف نگفته ایم.

منفی نگری، رسالت رسانه های امروز

بشر عصر اطلاعات و ارتباطات، با گسترش و فراگیری وسایل ارتباط جمعی، مورد هجمه و بمباران رسانه ها قرار گرفته است.
رسانه ها نیز به اسم واقع گرایی، ظاهرا به جز اشاعه و پخش اطلاعات و اخبار منفی، رسالت دیگری برای خود قائل نیستند.
رسانه ها آن قدر اطلاعات و اخبار منفی منتشر می کنند، که گویی در جهانی آکنده از بلاها، مصیبت ها و مشکلات زندگی می کنیم،
به طوری که هیچ نقطه روشن و روزنه امیدی وجود ندارد. رسانه ها از بشر امروز، انسانی منفی اندیش و منفی بین ساخته اند،
به طوری که از عینک سیاه ذهن منفی نگر خود، به جهان پیرامون می نگرد. برای اثبات این مدعا کافیست،
در اداره، دانشگاه، مدرسه، اتوبوس، تاکسی، خیابان و در هر جای شهر پای حرف و دردل مردم بشینیم،
می بینیم که بیشتر از این که حرف های مثبت بشنویم، شاهد گفتگوها و حرف های منفی هستیم.
به طوری که گویی منفی نگری و یأس در جان و ذهن مردم رسوخ کرده و در آن ها نهادینه شده است.
حتی برخی مردم آینده وقوع نیافته را سراسر تیره و منفی می بینند و آن را سرنوشت محتوم خویش می دانند.

مثبت نگری در آموزه های ادیان

یکی از باورهای ادیان الهی این است که جهان دارای نظام احسن است و در نیکوترین وجه خود آفریده شده است و
در پس این سختی ها و مشکلات حکمت هایی نیکو نهفته است.
دعوت ادیان الهی به نگاه زیبا به جهان و مخلوقات خداست و از نگاه منفی پرهیز داده است.
مثبت اندیشی، خوش بینی و تفأل خیر به خداوند و جهان و دیگر انسان ها است .

امام رضا(علیه السلام) در این زمینه می فرماید: به خداوند گمان نیک ببر زیرا خداوند عزوجل می فرماید:
من نزد گمان بنده مؤمن خویشم، اگر گمان او به من نیک باشد مطابق آن گمان با او رفتار می کنم و اگر بد باشد نیز مطابق همان گمان بد با او رفتار می کنم. (اصول کافی، ج 2، ص 77).

در جستجوی مثبت گرایی در رسانه ها

از آن جا که رسانه ها توجهی به مثبت یا منفی بودن محتوای اخبار و اطلاعات مورد اشاعه خود نمی کنند؛
ما به عنوان مخاطبان رسانه ها، خود باید جان و ذهن را در مقابل هجمه یاس و منفی نگری رسانه ای محافظت کنیم.