جمع بندی آیا عاص بن وائل ابتر شد؟ سوالی بی جواب در مورد سوره کوثر!

با عرض سلام و ادب

در رابطه با مطالبی که آورده اید در رابطه با عدم تحقق پیشگویی قرآن در مورد ابتر بودن عاص بن وائل،چند نکته خدمت شما عرض می کنم:

اولاً مطالبی که بیان کرده اید و مطالب مندرج در لینکی که معرفی کرده اید،هیچ سندی ندارند.در متن شما هم با اینکه در متنی که بعنوان رد تفسیر شهید مطهری آورد ه اید،چندین شماره را بعنوان پاورقی ذکر کردهاید،ولی منبعی معرفی نکرده اید.
حال آنکه در برخی منابع تاریخی تصریح شده است که هشام بن عاص در یکی از جنگ ها کشته شد در حالی که فرزندی نداشت.
ابن سعد در معرفی این شخص می گوید:
« هشام بن عاص‏ ابن وائل بن هاشم بن سعيد بن سهم. مادرش ام حرمله دختر هشام بن مغيرة بن عبد الله بن عمر بن مخزوم است. او هم از كسانى است كه از دير باز در مكه مسلمان شد و در هجرت دوم به حبشه رفت و چون شنيد كه پيامبر (ص) به مدينه هجرت فرموده‏اند، به مكه برگشت تا به مدينه برود و به پيامبر ملحق شود، ولى پدر و خويشانش او را در مكه زندانى كردند و او پس از جنگ خندق خود را به مدينه به حضور پيامبر (ص) رساند و در جنگهاى پس از خندق شركت داشت. او از برادرش عمرو بن عاص كوچكتر بود و نسلى از او باقى نمانده است.(1)

ثانیاً این شخصیت هایی که شما بعنوان نسل هشام بن عاص بن وائل معرفی کرده اید،صرف نظر از اینکه سندی ندارند،این احتمال وجود دارد که شباهت اسمی دلیل این برداشت شما شده باشد. چونما در منابع تاریخی با شخصیت هایی مواجه می شویم که اسمشان«هشام بن عاص» بودهاست،اما نه هشام بن عاص بن وائل.به نمونه زیر توجه کنید:
هشام بن يحيى‏ ابن هشام بن عاص بن هشام بن مغيرة بن عبد الله بن عمر بن مخزوم. مادرش ام حكيم دختر ابو حبيب بن امية بن ابى حذيفة بن مغيرة بن عبد الله بن عمر بن مخزوم است. هشام بن يحيى اين فرزندان را آورده است. يحيى، عبد الرحمان، اسماعيل كه مادرشان ام حكيم دختر خالد بن هشام بن عاص بن هشام بن مغيره است.(2).

ثالثاً بر فرض که این اشخاص از نسل عاص بن وائل باشند،نهایتاً شما تا قرن چهار و پنج ادعای (البته بدون سندد و مدرک) وجود نسلی از عاص بن وائل دارید.

رابعاً اگر برای عمرو بن عاص نسلی تصور کنیم،باید توجه کنیم که در اینکه عمرو فرزند عاص باشد با تردید جدی مواجه است.چرا که طبق نقل منابع متعدد عمرو زنا زاده بود.در منابع اینگونه آمده است:
مادر عمرو بن عاص، لیلى عنزیه است، که در شهر مکه مشهورترین زناکار و ارزانترین فاحشه بود!کلبى از قول ابن هیثم نقل مى ‏کند که از جمله زنازادگان عمرو عاص است.پس از آنکه عمرو متولد شد پنج نفر از کسانى که با مادر او همبستر شده بودند، ادعاى فرزندى او را نمودند، ولى مادرش لیلى او را به عاص ملحق کرد، چون عمرو به او شباهت زیادى داشت، و عاص به لیلى بیش از بقیه پول مى ‏داد.
اروى دختر حارث بن عبدالمطلب، در مجلس معاویه به عمرو عاص مى ‏گوید:
اى پسر زناکار! تو سخن مى ‏گوئى؟ در حالیکه مادرت مشهورترین زناکار مکه بود، و حریص به زنا دادن و اجرت گرفتن بود، به جایت نشین و پستى و رسوائى خود را به یاد بیاور! به پستى و بى پدرى خودت فکر کن، بخدا قسم تو در میان قریش اصل و حسبى ندارى و بى آبرو هستى.! تو همان هستى که شش نفر از مردان قریش ادعاى فرزندى تو را کردند.(3)

پی نوشتها:
(1). الطبقات‏الكبرى،محمد بن سعد كاتب واقدى (م 230)، ترجمه محمود مهدوى دامغانى‏،ج‏4،ص:172
(2). همان. ج‏6،ص:360.
(3). بلاغات النساء صفحه 27؛ عقد الفريد ج1ص164.

با عرض سلام و ادب

دوست عزیز !

اولاً بنده منکر وجود این شخصیت های نشدم که شما اسامی آنها را ذکر کرده اید.

بنده عرض کردم طبق نقل و تصریح ابن سعد در الطبقات الکبری هشام بن عاص بدون فرزند در یکی از جنگ ها کشته شد.عمرو بن عاص هم که اصل اینکه فرزند عاص بوده یا نه تردید جدی دارد.

ثانیاً بنده گفتم این احتمال وجود دارد که این شخصیت هایی که شما فرموده اید شباهت اسمی با هم داشته باشند.اینگونه موارد کم هم نیست.مثلاً ما در بین مورخین سه نفر به نام محمد بن جریر طبری داریم.در بین راویان سه نفر علی بن ابی طالب داریم.

ثالثاً نکته مهمتر این است که نهایتاً تا قرن چهار یا پنج شاهد حضور افرادی از نسل عاص بن وائل هستیم.

با سلام.

جناب ma313

طبق تصریح ابن سعد در طبقات الکبری هشام بن عاص بدون فرزند از دنیا رفت.عمروعاص هم که به اعتراف خودتون به احتمال شش پنجم فرزند عاص نبوده است.

بر فرض که مراد آیه شخص عاص بن وائل باشد،مطالب لازم خدمت شما عرض شد.

شما به مقطوع النسل بودن دیگران استناد می کنید تا حرفتان را ثابت کنید.حال آنکه آیه قرآن در صدد بیان این مطلب نیست که فقط کسی که پیامبر(ص) را ابتر می نامیده است،ابتر است،تا شما بگویید چون خیلی های دیگر هم مقطوع النسل بودند پس پیشگویی قرآن درست نیست.خداوند در این آیه می فرماید:آن شخصی که پیامبر را ابتر می نامید،اتفاقاً خودش ابتر است نه پیامبر(ص). و این به این معنا نیست که در میان بشر اشخاص دیگر مقطوع النسل نیستند.

علاوه بر این،نکته مهمی که لازم بود قبل از این اشاره می شد،این است که در بیان مصداق دشمن پیامبر(ص) که طبق آیه قرآن ابتر است اختلاف وجود دارد:

ابن‌ عبّاس می‌گوید: فرزند بزرگ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله قاسم و پس از او زینب، عبدالله، ام‌کلثوم، فاطمه و رقیّه است. پس از وفات قاسم و عبدالله در مکّه، عاص‌ بن وائل‌ سهمی گفت: نسل محمد قطع شد و او ابتر است و خداوند فرمود:«إنّ شانِئَک هُوَ الأبتَر». [1]

درسبب نزول سوره گفته‌اند: رسول‌خدا صلی الله علیه و آله از مسجدالحرام خارج و عاص ‌بن وائل داخل می‌شد. آن دو یکدیگر را ملاقات کردند و به گفت‌وگو پرداختند؛ در حالی که بزرگان قریش در مسجد نشسته بودند. وقتی عاص بر آنان وارد شد، پرسیدند: با چه کسی سخن می‌گفتی؟ گفت: با آن ابتر. [2]

در برخی منابع نیز آمده که بعضی از مشرکان، پس از وفات ابراهیم در مدینه به پیامبر ابتر می‌گفتند. [3] روایت شده که چون کعب‌ بن‌اشرف به مکّه آمد، بزرگان قریش به او گفتند: ما آب‌رسان و کلیددار کعبه‌ایم و تو بزرگ مدینه‌ای. بگو ما بهتریم یا این تنهای بریده از قومش که گمان می‌کند از ما بهتر است؟ گفت:شما بهتر از اویید؛ پس آیه «إنّ شانِئَکَ هُوَ الأَبتَر» نازل شد. [4]

برخی گفته‌ اند: شخصی که به پیامبر نسبت ابتر داد، عقبة بن ابی‌معیط، ابوجهل، ابولهب و یا عمرو بن عاص بود. [5] [6]
و بر پایه روایتی از امام مجتبی علیه السلام مقصود از دشمن در این آیه، بنی امیّه است؛ [7]

بر فرض که بتوان با قطع و یقین گفت مراد عاص بن وائل است،حال باید دید مراد از ابتر که در لغت به معنای بریده و قطع شده است،چیست؟ بعبارتی دیگر دشمن پیامبر(ص) بریده از چیست؟

در پاسخ به این پرسش، مفسّران آرای گوناگونی دارند:
۱.بعضی چون شیخ طوسی برآنند که دشمن پیامبر صلی الله علیه و آله از همه خوبی‌ها بریده است. [8]
برخی در تفصیل این رأی گفته‌اند: استفاده از کلمه «ابتر» برای مبالغه است و خداوند این دشمن را از اهل و مال، زندگی دنیایی، روشنی‌ قلب، اعمال خیر، یار و یاور و... بی‌بهره کرده و این کیفر کسی است که به پیروی از هوای نفس با آن‌چه رسول‌خدا صلی الله علیه و آله آورده، دشمنی کند. [9]

۲.دشمن از جهت فرزند و نسل، بریده است و فرزندی که به او نسبت داده می‌شود، به واقع فرزند او نیست [10] و گفته امام‌مجتبی علیه السلام به عمروبن عاص که تو در فراش مشترک به دنیا آمده‌ای، [11] [12]این نظر را تقویت می‌کند. علّامه طباطبایی به قرینه روایات مستفیض (فراوان) که بیان‌گر نزول سوره کوثر پس از وفات قاسم و عبدالله و پس از سرزنش عاص‌بن‌وائل است، می‌گوید: ابتر به معنای مقطوع‌النسل و بدون دنباله است و «بریده از خیر یا بریده از قوم» با روایات شأن نزول سازگار نیست. وی هم‌چنین به قرینه مقابله، کوثر را به‌ معنای کثرت ذرّیّه و نسل دانسته است. [13]

۳. دشمن تو کم‌ترین و پست‌ترین است؛ چرا که از همه خیرات بریده است. [14]

۴.او بریده از کوثر (خیر کثیری) است که به تو دادیم. [15]

۵.او بریده از ایمان و دین است. [16] [17]

۶.او بریده از هرچیزی است که می‌پندارد تو از آن بریده‌ ای. [18] از کلام فخررازی استفاده می‌شود: هر معنایی را که دشمنان از گفتن «ابتر» اراده کرده باشند، درباره خودشان صادق است و اگر گمان می‌کردند که او بدون فرزند است، می‌بینیم که نسل آن کافران نابود شده، نسل حضرت هر روز افزون‌تر می‌شود و تا قیامت این گونه خواهد بود. اگر قصدشان این بود که پیامبر به هدف و مقصود نمی‌رسد، می‌بینیم که پرچم اسلام در همه جا برافراشته شد و آن‌ها مغلوب و مقهور شدند. اگر مقصودشان نبود مددکار و یاور برای پیامبر بود، دروغ گفتند؛ چرا که خدا، جبرئیل و مؤمنان، یاور او بودند و کافران یاوری نداشتند و اگر قصدشان حقارت و ذلّت رسول خدا صلی الله علیه و آله بود، خود، حقیر و ذلیل شدند. [19]

به نظر طبرسی، آیه «إنّ شانِئَکَ هُوَ الأبترُ» هم از اسرار مشرکان که در خلوت خود به پیامبر ابتر می‌گفتند، پرده برداشت و هم از آینده تاریک آنان خبر داد؛ پس از دو جهت از غیب خبر داده و این خود از معجزه‌های قرآن است. [20]

بنابراین شما با مقدمات غیر قطعی می خواهید نتیجه ای قطعی بگیرید که این از لحاظ علمی قابل قبول نیست.

پی نوشتها:
[1]. کوثر/سوره۱۰۸، آیه۳.
[2]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۲.
[3]. الدرّالمنثور ج ۸، ص ۶۵۲.
[4]. جامع‌البیان مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۴۲۸.
[5]. تفسیر المیزان ج۲۰، ص۳۷۲.
[6]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۳.
[7]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۴.
[8]. التبیان ج۱۰، ص۴۱۸.
[9]. روح‌المعانی مج ۱۶، ج ۳۰، ص ۴۴۶.
[10]. التبیان، ج ۱۰، ص ۴۱۸مجمع‌البیان ج۱۰، ص ۸۳۷
[11]. نورالثقلین ج ۵، ص ۶۸۴.
[12]. الاحتجاج ج ۲، ص۳۵.
[13]. المیزان ج۲۰، ص۳۷۰.
[14]. التبیان ج۱۰، ص۴۱۸.
[15]. الفرقان ج ۳۰، ص ۴۸۰.
[16]. قمی ج۲، ص۴۸۴.
[17]. بحار الانوار ج۳۳، ص۱۶۴.
[18]. روض‌الجنان ج ۲۰، ص ۴۳۲.
[19]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۳.
[20]. مجمع ‌البیان ج ۱۰، ص ۸۳۸.

با سلام.

دوست عزیز!

همانگونه که در پست های قبلی بیان شد،هم در اینکه شخص مورد نظر آیه سوم سوره کوثر چه کسی است اختلاف است،هم در معنا و مفهوم ابتر اختلاف وجود دارد،هم در اینکه آیا عمرو عاص فرزند عاص بن وائل است یا خیر،اختلاف است.در مورد هشام بن عاص هم علاوه بر تصریح ابن سعد در الطبقات الکبری مبنی بر اینکه وی بدون فرزند از دنیا رفته است،تنها تا قرن چهار و پنج - بر فرض که تشابه اسمی نباشد که به احتمال زیاد این یک تشابه اسمی است - می توان گفت نسلش ادامه داشته است.

بنابراین نمی توان با این مقدمات احتمالی،پیشگویی قرآن را نادرست معرفی کرد.همچنین بررسی نظر مفسرین در ربطه با موضوعات مختلف،نیازمند ایجاد تاپیک مستقل و حضور کارشناس تفسیر است.

این شجره نامه ای که ارائه کرده اید مستند به منابع تاریخی نبوده و ارزش چندانین دارد،لینک هایی هم که در پست های قبلی معرفی کرده اید تا جایی که بنده مشاهده کردم مستند به منابع تاریخی نیست.در ضمن مطالب لازم در رد ادعای شما ارائه شده است:

اولاً اینکه چه کسی پیامبر(ص) را ابتر نامیده است،اختلاف است.

ثانیاً بر فرض که این شخص قطعاً عاص بن وائل باشد،طبق نقل الطبقات هشام بن عاص بدون فرزند از دنیا رفت و عمرو بن عاص هم معلوم نیست که فرزند عاص باشد.

ثالثاً در معنای ابتر اختلاف است.

رابعاً نهایتاً بر فرض صحت ادعای شما مبنی بر وجود شخصیت هایی از نسل هشام(بر خلاف گفته ابن سعد که هشام بدون فرزند از دنیا رفته بود)تا قرن چهار و پنج از نسل عاص مطلع هستید،ولی بعد از آن سند و مدرکی ندارید.هر چند در مورد این اشخاص هم هیچ سند تاریخی ارائه نکرده اید.

بنابراین همه مقدمات شما برای زیر سوال بردن وعده الهی در سوره کوثر،احتمالی و اختلافی است و نمی توان بدانها برای اثبات مطلبی قطعی استناد کرد.

از آنجایی که مطالب لازم ارائه شده است،لذا ادامه بحث فایده ای نخواهد داشت.قضاوت در مورد مطالب ارائه شده را به کاربران عزیز واگذار می کنیم.

سوال:
آیا طبق مضمون سوره کوثر "عاص بن وائل" ابتر ومقطوع النسل شد؟

پاسخ:
اشکال شده است که طبق مستندات زیر عاص بن وائل ابتر نشده است پس چرا وعده خداوند در سوره کوثر در مورد ابتر شده او محقق نشد؟
طبق آیه سوم سوره کوثر که می فرماید«إِنَّ شانِئَك هُوَ الأَبْترُ : مسلما دشمن تو ابتر و بلا عقب است».عاص بن وائل که پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله)را ابتر نامیده بود،باید ابتر و مقطوع النسل باشد،حال آنکه در منابع تاریخی تا قرن چهار و پنجم شاهد افرادی از نسل عاص بن وائل هستیم.مانند:

ـ ابوالقاسم حمزة بن یوسف بن ابراهیم بن احمد سهمی قرشی جرجانی، مکنی به ابونصر، مؤلف مشهور کتاب تاریخ جرجان یا معرفت علماء اهل جرجان، از مورخین، تذکره نویسان، محدثین و راویان بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری بود. جد بزرگش هشام بن عاص بن وائل از اصحاب رسول الله و برادر عمرو عاص معروف بود. سهمی در سال 354 ه.ق در جرجان متولد گردید.
ـ ابواسحاق ابراهیم بن موسی بن ابراهیم احمد بن محمد بن عبدالله بن هشام بن عاص سهمی گرگانی: نویسنده بزرگ اخبار و فقه در سال 324 هجری درگذشت.
پس این وعده خدا محقق نشده بود؟

در پاسخ به این اشکال چند نکته قابل بیان است:
1. برای مطالبی که مبنی بر ادامه داشتن نسل "عاص بن وائل" بیان کرده اید،سندی ارائه نکرده اید.

2. در برخی منابع تاریخی تصریح شده است که "هشام بن عاص" در یکی از جنگ ها کشته شد در حالی که فرزندی نداشت.
ابن سعد در معرفی این شخص می گوید:
« هشام بن عاص‏ ابن وائل بن هاشم بن سعيد بن سهم. مادرش ام حرمله دختر هشام بن مغيرة بن عبد الله بن عمر بن مخزوم است. او هم از كسانى است كه از دير باز در مكه مسلمان شد و در هجرت دوم به حبشه رفت و چون شنيد كه پيامبر (صلی الله علیه وآله)به مدينه هجرت فرموده ‏اند، به مكه برگشت تا به مدينه برود و به پيامبر ملحق شود، ولى پدر و خويشانش او را در مكه زندانى كردند و او پس از جنگ خندق خود را به مدينه به حضور پيامبر (صلی الله علیه وآله)رساند و در جنگ هاى پس از خندق شركت داشت. او از برادرش عمرو بن عاص كوچكتر بود و نسلى از او باقى نمانده است.(1)

3. این شخصیت هایی که شما به عنوان نسل "هشام بن عاص بن وائل" معرفی کرده اید،صرف نظر از اینکه سندی ندارند،این احتمال وجود دارد که شباهت اسمی دلیل این برداشت شما شده باشد. چون ما در منابع تاریخی با شخصیت هایی مواجه می شویم که اسمشان«هشام بن عاص» بوده است،اما نه "هشام بن عاص بن وائل"به نمونه زیر توجه کنید:
هشام بن يحيى‏ ابن هشام بن عاص بن هشام بن مغيرة بن عبد الله بن عمر بن مخزوم. مادرش ام حكيم دختر ابو حبيب بن امية بن ابى حذيفة بن مغيرة بن عبد الله بن عمر بن مخزوم است. هشام بن يحيى اين فرزندان را آورده است. يحيى، عبد الرحمان، اسماعيل كه مادرشان ام حكيم دختر خالد بن هشام بن عاص بن هشام بن مغيره است.(2)

4. بر فرض که این اشخاص از نسل "عاص بن وائل" باشند،نهایتاً تا قرن چهار و پنج (البته بدون سند و مدرک) وجود نسلی از عاص بن وائل اثبات می شود.

5. اگر برای عاص بن وائل از طریق عمرو بن عاص نسلی تصور کنیم،باید توجه کنیم اینکه عمرو فرزند عاص باشد با تردید جدی مواجه است.چرا که طبق نقل منابع متعدد عمرو زنا زاده بود.در منابع اینگونه آمده است:
مادر عمرو بن عاص، لیلى عنزیه است، که در شهر مکه مشهورترین زناکار و ارزانترین فاحشه بود!کلبى از قول ابن هیثم نقل مى ‏کند که از جمله زنازادگان عمرو عاص است.پس از آنکه عمرو متولد شد پنج نفر از کسانى که با مادر او همبستر شده بودند، ادعاى فرزندى او را نمودند، ولى مادرش لیلى او را به عاص ملحق کرد، چون عمرو به او شباهت زیادى داشت، و عاص به لیلى بیش از بقیه پول مى ‏داد.

اروى دختر حارث بن عبدالمطلب، در مجلس معاویه به عمرو عاص مى ‏گوید:
اى پسر زناکار! تو سخن مى ‏گوئى؟ در حالی که مادرت مشهورترین زناکار مکه بود، و حریص به زنادادن و اجرت گرفتن بود، به جایت نشین و پستى و رسوائى خود را به یاد بیاور! به پستى و بى پدرى خودت فکر کن، بخدا قسم تو در میان قریش اصل و حسبى ندارى و بى آبرو هستى.! تو همان هستى که شش نفر از مردان قریش ادعاى پدری تو را کردند.(3)

6. نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که در بیان مصداق دشمن پیامبر(صلی الله علیه وآله)که طبق آیه قرآن ابتر است اختلاف وجود دارد:
ابن‌ عبّاس می‌گوید: فرزند بزرگ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) قاسم و پس از او زینب، عبدالله، ام‌کلثوم، فاطمه و رقیّه است. پس از وفات قاسم و عبدالله در مکّه، عاص‌ بن وائل‌ سهمی گفت: نسل محمد قطع شد و او ابتر است و خداوند فرمود:«إنّ شانِئَک هُوَ الأبتَر». [4]
در سبب نزول سوره گفته‌اند: رسول ‌خدا (صلی الله علیه و آله) از مسجدالحرام خارج و عاص ‌بن وائل داخل می‌شد. آن دو یکدیگر را ملاقات کردند و به گفت‌وگو پرداختند؛ در حالی که بزرگان قریش در مسجد نشسته بودند. وقتی عاص بر آنان وارد شد، پرسیدند: با چه کسی سخن می‌گفتی؟ گفت: با آن ابتر. [5]
در برخی منابع نیز آمده که بعضی از مشرکان، پس از وفات ابراهیم در مدینه به پیامبر ابتر می‌گفتند. [6] روایت شده که چون کعب‌ بن‌اشرف به مکّه آمد، بزرگان قریش به او گفتند: ما آب‌رسان و کلیددار کعبه‌ایم و تو بزرگ مدینه‌ای. بگو ما بهتریم یا این تنهای بریده از قومش که گمان می‌کند از ما بهتر است؟ گفت:شما بهتر از اویید؛ پس آیه «إنّ شانِئَکَ هُوَ الأَبتَر» نازل شد. [7]

برخی گفته‌ اند: شخصی که به پیامبر نسبت ابتر داد، عقبة بن ابی‌معیط، ابوجهل، ابولهب و یا عمرو بن عاص بود. [8] [9]
و بر پایه روایتی از امام مجتبی (علیه السلام) مقصود از دشمن در این آیه، بنی امیّه است؛ [10]

بر فرض که بتوان با قطع و یقین گفت مراد "عاص بن وائل" است،حال باید دید مراد از ابتر که در لغت به معنای بریده و قطع شده است،چیست؟ به عبارتی دیگر دشمن پیامبر(صلی الله علیه وآله)بریده از چیست؟
در پاسخ به این پرسش، مفسّران آرای گوناگونی دارند:
الف. بعضی چون شیخ طوسی برآنند که دشمن پیامبر (صلی الله علیه و آله) از همه خوبی‌ها بریده است. [11]
برخی در تفصیل این رأی گفته‌اند: استفاده از کلمه «ابتر» برای مبالغه است و خداوند این دشمن را از اهل و مال، زندگی دنیایی، روشنی‌ قلب، اعمال خیر، یار و یاور و... بی‌بهره کرده و این کیفر کسی است که به پیروی از هوای نفس با آن‌ چه رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) آورده، دشمنی کند. [12]

ب. دشمن از جهت فرزند و نسل، بریده است و فرزندی که به او نسبت داده می‌شود، به واقع فرزند او نیست [13] و گفته امام‌ مجتبی (علیه السلام) به عمرو بن عاص که تو در فراش مشترک به دنیا آمده‌ای، [14] [15]این نظر را تقویت می‌کند. علّامه طباطبایی به قرینه روایات مستفیض (فراوان) که بیان‌گر نزول سوره کوثر پس از وفات قاسم و عبدالله و پس از سرزنش عاص‌بن ‌وائل است، می‌گوید: ابتر به معنای مقطوع ‌النسل و بدون دنباله است و «بریده از خیر یا بریده از قوم» با روایات شأن نزول سازگار نیست. وی هم‌چنین به قرینه مقابله، کوثر را به‌ معنای کثرت ذرّیّه و نسل دانسته است. [16]

ج. دشمن تو کم‌ترین و پست‌ترین است؛ چرا که از همه خیرات بریده است. [17]

د. او بریده از کوثر (خیر کثیری) است که به تو دادیم. [18]

ذ. او بریده از ایمان و دین است.[19]

ر. او بریده از هرچیزی است که می‌پندارد تو از آن بریده‌ ای. [20] از کلام فخررازی استفاده می‌شود: هر معنایی را که دشمنان از گفتن «ابتر» اراده کرده باشند، درباره خودشان صادق است و اگر گمان می‌کردند که او بدون فرزند است، می‌بینیم که نسل آن کافران نابود شده، نسل حضرت هر روز افزون‌تر می‌شود و تا قیامت این گونه خواهد بود. اگر قصدشان این بود که پیامبر به هدف و مقصود نمی‌رسد، می‌بینیم که پرچم اسلام در همه جا برافراشته شد و آن‌ها مغلوب و مقهور شدند. اگر مقصودشان نبود مددکار و یاور برای پیامبر بود، دروغ گفتند؛ چرا که خدا، جبرئیل و مؤمنان، یاور او بودند و کافران یاوری نداشتند و اگر قصدشان حقارت و ذلّت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)بود، خود، حقیر و ذلیل شدند. [21]

به نظر طبرسی، آیه «إنّ شانِئَکَ هُوَ الأبترُ» هم از اسرار مشرکان که در خلوت خود به پیامبر ابتر می‌گفتند، پرده برداشت و هم از آینده تاریک آنان خبر داد؛ پس از دو جهت از غیب خبر داده و این خود از معجزه‌های قرآن است. [22]

بنابراین با توجه به عدم وجود دلیل و سند معتبر مبنی بر ادامه داشتن نسل عاص بن وائل،و نیز وجود اختلاف در تعیین مصداق شخص ابتر مد نظر آیه سوم سوره کوثر و نیز اختلاف در معنا و مفهوم واژه ابتر نمی توان گفت که این وعده الهی محقق نشده است.

پی نوشتها:
[1]. محمد بن سعد كاتب واقدى (م 230)، الطبقات‏الكبرى،ترجمه محمود مهدوى دامغانى‏،ج‏4،ص:172
[2]. همان. ج‏6،ص:360.
[3]. احمد بن طیفور، بلاغات النساء صفحه 27؛ ابن عبد ربه،عقد الفريد ج1ص164.
[4]. سوره کوثر، آیه۳.
[5]. محمد بن عمر فخر رازی، التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۲.
[6]. عبدالرحمن بن ابوبکر سیوطی، الدرّالمنثور ج ۸، ص ۶۵۲.
[7]. محمد بن جریر طبری،جامع‌البیان مج ۱۵، ج ۳۰، ص ۴۲۸.
[8]. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان ج۲۰، ص۳۷۲.
[9]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۳.
[10]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۴.
[11]. شیخ طوسی، التبیان، ج۱۰، ص۴۱۸.
[12]. آلوسی بغدادی،روح‌المعانی ج ۳۰، ص ۴۴۶.
[13]. شیخ طوسی،التبیان، ج ۱۰، ص ۴۱۸، شیخ طبرسی،مجمع‌البیان ج۱۰، ص ۸۳۷
[14]. عبد علی بن جمعة العروسی حویزی، نورالثقلین ج ۵، ص ۶۸۴.
[15]. شیخ طبرسی، الاحتجاج ،ج ۲، ص۳۵.
[16]. المیزان ج۲۰، ص۳۷۰.
[17]. التبیان ج۱۰، ص۴۱۸.
[18].محمد صادقی تهرانی، الفرقان، ج ۳۰، ص ۴۸۰.
[19]. علامه مجلسی، بحار الانوار ج۳۳، ص۱۶۴.
[20]. ابوالفتوح رازی،روض‌الجنان ج ۲۰، ص ۴۳۲.
[21]. التفسیر الکبیر ج ۳۲، ص ۱۳۳.
[22]. مجمع ‌البیان ج ۱۰، ص ۸۳۸.