جمع بندی توصیه های نورانی معصومین علیهم السلام درمورد تغذیه

کارشناس بحث: استاد محسن

سؤال:
آیا مجموعه کاملی از توصیه‌های معصومین (علیهم السلام) درباره تغذیه وجود دارد؟

پاسخ:
اگر بخواهیم به تمام زوایای پرسش شما پاسخ دهیم از اندازه پاسخ خارج خواهیم شد زیرا بررسی همه جانبه پرسش به کتاب یا حد اقل کتابچه‌ای کوچک نیاز مند است. پس در این باره می‌توان به منابعی که در پی به آن اشاره و قسمت‌هایی بیان می‌شود، توجه می کنیم.
در این باره کتاب‌هایی منسوب به معصومین (علیهم السلام) جمع آوری و زیر عنوان هایی چون طب النبی طب الصادق و طب الرضا (علیهم السلام) منتشر شده است.
بیان این نکته لازم است که اولیاء الهی در همه زمینه‌های زندگی الگوهایی منحصر به فرد بودند و این را می‌توان از نحوه زندگی آن بزرگواران فهمید.
به همین جهت معصومین (علیهم السلام) همان طور که رهبران دینی مردم بودند به تناسب موضوع و حال و پرسش شیعیان، توصیه‌های بهداشتی و تغذیه‌ای نیز داشتند و معتقد بودند که عقل و روح سالم در بدن سالم قرار دارد و جسم مریض نمی‌تواند رفتار درستی داشته باشد.
این بیان مبارک پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) است که فرمود: «لا خير في الحياة الّا مع الصحة»؛ یعنی انسان وقتی می‌تواند از زندگی خیر ببیند و لذت ببرد که بدنش سالم باشد.
و اما در ادامه و به طور مختصر به بعضی از سفارش‌های نورانی پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و امامان معصوم (علیهم السلام) توجه می‌کنیم.
نهی از پر خوری:
به اين سخنان پيامبر توجه فرماييد كه فرمود: معده محل هر بيمارى و پرهيز، سرآمد هر دارويى است. و فرمود: معده حوض بدن و رگ‌ها بر آن وارد است، پس اگر معده سالم باشد، رگ‌ها نيز سالم است و اگر مريض باشد رگ ها نيز بيمار خواهند بود. و فرمود: فرزند آدم هيچ ظرفى را پر نكرد كه بدتر از شكم او باشد. ... اگر به ناچار بايد بخورد، بهتر است كه يک سوم آن براى غذا و يک سوم ديگر براى آب‏ و يک سوم ديگر براى تنفس باشد. و فرمود: از پرخورى دورى كنيد كه آن بدن را به فساد مى‏‌كشاند و باعث بيمارى مى‏‌شود و باعث مى‏‌شود كه عبادت از روى كسالت باشد. در اين سخنان پاك بهداشتى، بر زيان آورى پرخورى تاكيد شده است و اين كه پرخورى اساس بيمارى است و اين سخنان از اين آيه شريفه استفاده شده كه مى‏‌فرمايد: «كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا»؛ يعنى بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد. در بررسی‌هاى طبى مربوط به درمان و پيشگيرى روشن شده است كه بزرگترين قاعده در حفظ بهداشت، عمل كردن به اين آيه شريفه است.
هم چنين از نظر بهداشتى ثابت شده است كه پرخورى و سيرى و حرص بر طعام معده را نابود مى‏‌كند و كبد را از بين مى‏‌برد و قلب را فانى مى‏‌كند و باعث تصلب شرائين و آنژين صدرى و بالا رفتن فشار خون و پيدايش قند در ادرار و بيماري هاى مهلك ديگر مى‏شود و اگر انسان به آن گرفتار شود راه علاج ندارد مگر اين كه خود را از شهوت خوردن باز دارد و در خوردن و آشاميدن اسراف نكند.

توصیه‌های دیگر پیامبر (صلی الله علیه و آله)
فرمود: طعام را سرد كن كه طعام داغ بركت ندارد.
و فرمود: پس از خوردن طعام خلال كنيد و دهان تان را با آب بشوييد كه باعث سالم بودن دندان‌ها مى‌‏شود.
و فرمود: خلال كنيد كه آن از نظافت است و نظافت از ايمان است و ايمان با صاحب خود در بهشت است.
و فرمود: بر شما باد «هريسه» (طعامى كه از گوشت و حبوبات درست مى‏شود شبیه به آبگوشت) كه آن چهل روز باعث نشاط در عبادت مى‏‌شود و آن غذايى است كه به جاى مائده عيسى بر ما نازل شده است.
و فرمود: نان را با چاقو نبريد و آن را گرامى بداريد كه خدا آن را گرامى داشته است.
و فرمود: هر كس پيش از هر چيز نمك بخورد 330 نوع بلا از او دفع مى‏شود كه آسان‏‌ترين آن‌ها جذام است.
و فرمود: وقتى ميل به آب داشتيد آن را به صورت مكيدن بخوريد و پى در پى نخوريد.
و فرمود: بر شما باد به خوردن گوشت شتر بر خلاف يهود (كه نمى‏‌خورند).
و فرمود: هر كس چهل روز گوشت نخورد اخلاقش بد مى‌‏شود.
و فرمود: برنج در ميان غذاها مانند رئيس در ميان قوم است.
و فرمود: خوردن پنير بيمارى است و گردو دوا است و اگر با هم باشند دوا هستند.
و فرمود: خوردن شير از ايمان است.
و فرمود: 10 چيز باعث فراموشى مى‏‌شود: خوردن پنير، خوردن بازمانده موش و خوردن سيب ترش و گشنيز و حجامت كردن با نقره و رفتن از ميان دو زن و نگاه كردن به كسى كه بر دار زده شده و تعزيه و خواندن سنگ قبرها.
و فرمود: بر شما باد عسل، سوگند به كسى كه جان من در دست اوست خانه‏اى نيست كه در آن عسل باشد مگر اين كه فرشتگان به ساكنان آن خانه طلب آمرزش مى‏كنند.
و فرمود: خانه‏اى كه در آن خرما نباشد، در واقع طعامى در آن نيست.
و فرمود: درخت خرما و انار از باقي مانده طينت آدم آفريده شد.
و فرمود: بر شما باد ميوه ‏ها به هنگام نوبر آن كه آن بدن ها را سالم و غم ها را برطرف مى کند.
و فرمود: بهترين چيزى كه روزه دار با آن افطار مى‏كند، كشمش و خرما و يا يك چيز شيرين است.
و فرمود: خوردن انجير امان از قولنج است.
و فرمود: خوردن "به" تاريكى چشم را از بين مى‏برد.
و فرمود: بهار امّت من، انگور و خربزه است.
و فرمود: نوح از غصه به خدا شكايت كرد به او وحى شد كه انگور بخورد كه انگور غصه را از بين مى‏برد.
و فرمود: سفره‏هاى خود را با سبزى زينت دهيد كه خوردن آن همراه با گفتن بسم اللَّه، شياطين را مى‏راند.
و فرمود: سير بخوريد كه در آن شفاى هفتاد بيمارى است.
و فرمود وقتى به شهرى وارد شديد، از سبزى يا پياز آن بخوريد كه بيمارى آن شهر را از شما دور مى‏‌كند.

برخی از توصیه‌های بهداشتی و غذایی امام علی (علیه السلام)
فرمود: دل ها را با زياده روى در خوردن و آشاميدن نكشيد زيرا كه قلب نيز مانند زراعتى است كه اگر آب بسيار به آن برسد، مى‏‌ميرد.
و به فرزندش امام حسن (عليه السّلام) فرمود: اى فرزند من به تو چهار كلمه نياموزم كه به وسيله آن‌ها از طب بى‏نياز شوی؟ گفت: آرى. فرمود: بر طعام منشين مگر اين كه گرسنه باشى و از طعام بلند نشو مگر اين كه اشتهاى آن را دارى و غذا را خوب بجو و قبل از رفتن به بستر خواب به دستشویی برو پس اگر اين به این سخنان عمل كردى از طب بى‏‌نياز مى ‌شوى.

توصیه‌های بهداشتی و غذایی امام صادق (علیه السلام)
حضرت فرمود: (خودتان را ) با سير مداوا كنيد ولى پس از خوردن آن به مسجد نرويد.
و فرمود: پياز بخوريد كه در آن سه خاصيت وجود دارد، دهان را خوش بو و لثه ‌ها را محكم مى‏‌کند ... و نيز فرمود: پياز خستگى را از بين مى‏‌برد و اعصاب را قوى مى‏‌کند.
فرمود: انگور عصب را محكم مى‏‌كند و ناراحتى را از بين مى‌‏برد
فرمود: اگر مردم مى‏‌دانستند كه سيب چه خواصى دارد، بيماران خود را جز با آن مداوا نمى ‌كردند.
‏فرمود: خرما درمان سم است. (1)
این مطالب فقط بخش کمی از کتاب موصوف بود که البته در پی هر توصیه‌ای دلایل پزشکی آن نیز آمده است. علاوه امام رضا (علیه السلام) نیز توصیه‌هایی دارند که با عنوان طب الرضا منتشر شده است که بسیار مفید است. هم چنین کتابی با عنوان احادیث پزشکی موجود است که آقای ری‌شهری آن را جمع آوری کرده و مراجعه به آن خالی از فایده نیست.

منبع:
1. ر ک ،طب النبی (صلی الله علیه و آله) و طب الصادق (علیه السلام) گردآوری یعقوب مراغی، قم، انتشارات مؤمنین، 1381 ش، چاپ سوم، ص 15 به بعد با ویرایش و اصلاحات در عبارت.