جمع بندی سوالاتی از زیارت امام زمان(عج) در روز جمعه

مراد از وصف «خائفا»:
وصف «خائفا» در مورد حضرت ولی عصر(عج) به معنای مذموم آن نیست، بلکه «خائفا» یعنی ترس از شرایط موجود، که موجب می‌شود انسان به گونه ای مخفیانه رفتار کند، همان‌طور که امام علی(ع)، وصف «خائفا» را در برابر «ظاهرا» به کار برده است:

« لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَ إِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَيِّنَاتُه‏» (نهج البلاغة (صبحی صالح)، حکمت 147، ص497)
زمین از حجت الهی خالی نمی ماند، خواه ظاهر و شناخته شده باشد، و چه بیمناک و مخفی، تا حجت الهی و آیاتش باطل نگردد.
در حقیقت این خوف، خوف از بر زمین ماندن وظیفه و رسالت است، نه خوف از دست دادن جان، همانطور که در روایات، برای پیامبر(ص) در دوران دعوت مخفیانه ایشان، وصف «خائفا» به کار رفته است:
امام باقر(ع) می‌فرمایند:
« لَقَدْ مَكَثَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَكَّةَ ثَلَاثَ سِنِينَ مُخْتَفِياً خائِفاً يَتَرَقَّبُ‏ وَ يَخَافُ قَوْمَهُ وَ النَّاس‏»(کمال الدین، شیخ طوسی، ج1، ص328)
به تحقیق رسول خدا سه سال مخفیانه، و بیمناک و مراقب در مکه توقف نمود و از قومش و مردم بیمناک بود.

و همچنین امام صادق(ع) می‌فرمایند:
«اكْتَتَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَكَّةَ مُخْتَفِياً خَائِفاً خَمْسَ سِنِينَ لَيْسَ يُظْهِرُ أَمْرَه‏» (کمال الدین، ج2، ص334)
پیامبر(ص) پنج سال در مکه مخفیانه و بیمناک زندگی کرده و امرش(رسالت) را ظاهر نکرد.

و نیز فرموده‌اند:
«مَكَثَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَكَّةَ بَعْدَ مَا جَاءَهُ الْوَحْيُ عَنِ اللَّهِ‏ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً مِنْهَا ثَلَاثُ سِنِينَ مُخْتَفِياً خَائِفاً لَا يُظْهِرُ حَتَّى أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَصْدَعَ بِمَا أَمَرَهُ بِهِ فَأَظْهَرَ حِينَئِذٍ الدَّعْوَة» (کمال الدین، ج2، ص345)
پیامبر(ص) بعد از آنکه وحی بر او نازل شد، 13 سال در مکه مکث نمود که 3 سال از آن مخفیانه و بیمناک بود و (امر رسالتش) را ظاهر نکرد تا این که خداوند عزوجل او را امر به استقامت نمود پس در این هنگام دعوتش را علنی نمود.

مراد از اهل بیت امام زمان(ع)
این که امام زمان(ع) دارای همسر و فرزند هستند یا خیر موضوعی اختلافی است و بحث مستقلی می‌طلبد که وارد آن نمی‌شویم، اما مراد از «اهل بیت» در زیارتنامه حضرت ولی عصر(عج)، همان اهل بیت معصومین هستند.
اضافه در «اهل بیتک» برای نسبت هست، یعنی اهل بیتی که منسوب به ایشان هستند، وروشن است اهل بیت منسوب به انسان، صرفا همسر و فرزند انسان نیستند، مثلا شما وقتی جزء یک خانواده باشید به شما می‌گویند: خانواده شما خوب هستند، یا سلام به خانواده برسانید یا...؛ ولو همسر و فرزندی نداشته باشید، پس واژه اهل بیت شامل، خواهر وبرادر، والدین و اجداد انسان نیز میشود، خصوصا واژه اهل بیت در فرهنگ شیعه که در خصوص عده ای خاص استعمال شده و از استعمال لغوی آن خارج شده است.(ر.ک دانشنامه کلام اسلامی، مدخل اهل بیت)

اولا در زیارتنامه اهل بیت معصومین(ع) درایام هفته، در ضمن سلام به هر معصوم که روز متعلق به اوست، سلامی به بقیه ائمه(ع) به صورت ضمنی، و با عنوان اهل بیت آن معصوم داده می‌شود،(بحار الانوار، علامه مجلسی، ج99، ص212 الی 215) و این اختصاص به امام زمان(ع) ندارد، و قرینه ای می‌شود بر این مطلب که اهل بیت معصومین مراد هستند.

شاهد دیگر تقرب به خدا از طریق آنهاست «أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِكَ وَ بِآلِ بَيْتِكَ» که نشان می‌دهد همان اهل بیت معصومین هستند ، چرا که صرف نسبت داشتن با اهل بیت(ع)، و از سادات بودن برای انسان، وساطت بین خلق و خدا نمی‌آورد، و وسیله‌ای برای تقرب خلق به خدا نمی‌شود، و اگر منظور، مومنین از نسل امام زمان ع باشند، دیگر این وصف مقرب بودن، بر فرض پذیرش، منحصر در آنها نیست، یعنی از نسل سادات بودنشان دخلی در موضوع ندارد، بلکه مومن بودنشان هست که موجب این وصف می‌شود و در این صورت غیر سادات هم در این امر شریک هستند.

شاهد سوم، و قویترین شاهد بر این امر همان وصف "الطیبین الطاهرین" می‌باشد که همانطور که خودتان فرمودید عصمت را می‌رساند، در هیچ روایتی نیست که این وصف به کار رفته باشد، و غیر از معصومین اراده شده باشد.
در بسیاری از روایات صرفا با قید «الطیبین الطاهرین» سایرین را از اهل بیت(ع) جدا کرده اند، پس معلوم می شود این قید برای معرفی اهل بیت ع کفایت می کند، مثلا در نماز هدیه به ائمه(ع) اینطور وارد شده است:

«وَ يَقُولُ بَعْدَ تَسْبِيحِ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ فِي كُلِّ رَكْعَة» (وسائل الشیعة، ج8، 169)
و در هر رکعت بعد از ذکر رکوع و سجده سه مرتبه می‌گوید:صلوات خداوند بر محمد و آل پاکیزه و مطهرش.

روشن است که مراد اهل بیت معصوم(ع) هستند، و تنها با قید «الطیبین الطاهرین» معرفی شده‌اند پس معلوم می‌شود کسی در این صفت با آنها اشتراکی ندارد.
و در برخی روایات، پس از «الطیبین الطاهرین» به آیه تطهیر اشاره شده که می‌تواند تبیین و استنادی در مورد این وصف باشد:

صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيرا» (بحار الانوار، ج95، ص259؛ اقبال الاعمال، ابن طاووس، ج1، ص389)
صلوات خداوند بر محمد و اهل بیت پاکیزه و مطهرش، کسانی که خداوند از آنان هرگونه رجس و پلیدی را دور کرد و آنان را کاملا پاکیزه گردانید.

و در برخی موارد دیگر قرائن دیگری آورده شده تا نشان دهد اهل بیت طاهرین، همان امامان معصوم هستند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِين‏»(بحار الانوار، ج87، ص292)
خدایا صلوات بفرست بر محمد و آل پاکیزه و مطهرش که پیشوایان رشد یافته اند.

و نیز وارد شده است:

«وَ سَلِّمْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا سَلَّمْتَ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ وَ عَلَى أَزْوَاجِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ الْهُدَاةِ الْمَهْدِيِّينَ غَيْرَ الضَّالِّينَ وَ لَا الْمُضِلِّين‏»
و درود بفرست بر محمد و آل محمد همانطور که درود فرستادی بر نوح در عالمین و بر همسرانش، و فرزندانش، و اهل بیت پاکیزه و مطهرش که هدایت یافتگان هدایت کننده هستند، که نه گمراه هستند و نه گمراه کننده.
بعد از ذکر همسران و ذریة، به اهل بیت پیامبر(ص) اشاره شده است و لفظ «الطیبین الطاهرین» واوصاف تبیینی بعد از آن برای اهل بیت(ع) گویای همه چیز هست.
و همچنین در دستور العمل امام باقر(ع) برای برکت در زراعت، بردن نام اهل بیت(ص) صرفا با همین وصف «الطیبین الطاهرین» است که نشان می‌دهد همین وصف برای معرفی آنها کفایت می‌کند:

«إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَزْرَعَ زَرْعاً فَخُذْ قَبْضَةً مِنَ الْبَذْرِ بِيَدِكَ ثُمَّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ قُلْ‏ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ‏ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَرْثاً مُبَارَكاً وَ ارْزُقْنَا فِيهِ السَّلَامَةَ وَ التَّمَامَ وَ اجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاكِباً وَ لَا تَحْرِمْنِي خَيْرَ مَا أَبْتَغِي وَ لَا تَفْتِنِّي بِمَا مَتَّعْتَنِي بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ ثُمَّ ابْذُرِ الْقَبْضَةَ الَّتِي فِي يَدِكَ إِنْ شَاءَ اللَّه‏» (مکارم الاخلاق، طبرسی، ص353)

روایات بسیار دیگری به نحوی بر این امر دلالت دارند، که جهت اختصار، به همین مقدار بسنده می‌کنیم.

در پناه حق باشید

جمع بندی
__________________________________________________

موضوع: اهل بیت و اوصاف امام زمان(ع)

سوال:
مراد از وصف «خائف» و «آل بیتک» در زیارت امام زمان(ع) در روز جمعه چیست؟

پاسخ:
وصف «خائفا» در مورد حضرت ولی عصر(عج) به معنای مذموم آن نیست، بلکه به معنای ترس از شرایط موجود است، که موجب می‌شود انسان به گونه ای مخفیانه رفتار کند، همان‌طور که امام علی(ع)، وصف «خائفا» را در برابر «ظاهرا» به کار برده است:

«لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَ إِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَيِّنَاتُه‏» (1)
زمین از حجت الهی خالی نمی ماند، خواه ظاهر و شناخته شده باشد، و چه بیمناک و مخفی، تا حجت الهی و آیاتش باطل نگردد.
در حقیقت این خوف، خوف از بر زمین ماندن وظیفه و رسالت است، نه خوف از دست دادن جان، همانطور که در روایات، برای پیامبر(ص) در دوران دعوت مخفیانه ایشان، وصف «خائفا» به کار رفته است:
امام باقر(ع) می‌فرمایند:
« لَقَدْ مَكَثَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَكَّةَ ثَلَاثَ سِنِينَ مُخْتَفِياً خائِفاً يَتَرَقَّبُ‏ وَ يَخَافُ قَوْمَهُ وَ النَّاس‏»(2)
به تحقیق رسول خدا سه سال مخفیانه، و بیمناک و مراقب در مکه توقف نمود و از قومش و مردم بیمناک بود.

و همچنین امام صادق(ع) می‌فرمایند:
«اكْتَتَمَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَكَّةَ مُخْتَفِياً خَائِفاً خَمْسَ سِنِينَ لَيْسَ يُظْهِرُ أَمْرَه‏» (3)
پیامبر(ص) پنج سال در مکه مخفیانه و بیمناک زندگی کرده و امرش(رسالت) را ظاهر نکرد.

و نیز فرموده‌اند:
«مَكَثَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِمَكَّةَ بَعْدَ مَا جَاءَهُ الْوَحْيُ عَنِ اللَّهِ‏ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى ثَلَاثَ عَشْرَةَ سَنَةً مِنْهَا ثَلَاثُ سِنِينَ مُخْتَفِياً خَائِفاً لَا يُظْهِرُ حَتَّى أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَصْدَعَ بِمَا أَمَرَهُ بِهِ فَأَظْهَرَ حِينَئِذٍ الدَّعْوَة» (4)
پیامبر(ص) بعد از آنکه وحی بر او نازل شد، 13 سال در مکه مکث نمود که 3 سال از آن مخفیانه و بیمناک بود و (امر رسالتش) را ظاهر نکرد تا این که خداوند عزوجل او را امر به استقامت نمود پس در این هنگام دعوتش را علنی نمود.

مراد از اهل بیت امام زمان(ع)
همچنین مراد از «آل بیتک»، و «اهل بیتک» در زیارتنامه حضرت ولی عصر(عج)، همان اهل بیت معصومین هستند.
اضافه در «اهل بیتک» برای نسبت هست، یعنی اهل بیتی که منسوب به ایشان هستند، و روشن است اهل بیت منسوب به انسان، صرفا همسر و فرزند انسان نیستند، بلکه شامل، خواهر وبرادر، والدین و اجداد انسان نیز میشود، خصوصا واژه اهل بیت در فرهنگ شیعه که در خصوص عده ای خاص استعمال شده و از استعمال لغوی آن خارج شده است.(5)
قرائن متعددی بر این امر وجود دارد:

اول: در زیارتنامه اهل بیت معصومین(ع) درایام هفته، در ضمن سلام به هر معصوم که روز متعلق به اوست، سلامی به بقیه ائمه(ع) به صورت ضمنی، و با عنوان اهل بیت آن معصوم داده می‌شود،(6) و این اختصاص به امام زمان(ع) ندارد، این امر قرینه ای می‌شود بر این مطلب که اهل بیت معصومین مراد هستند.

دوم: قرینه دیگر تقرب به خدا از طریق آنهاست «أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِكَ وَ بِآلِ بَيْتِكَ» که نشان می‌دهد همان اهل بیت معصومین هستند ، چرا که صرف نسبت داشتن با اهل بیت(ع)، و از سادات بودن برای انسان، وساطت بین خلق و خدا نمی‌آورد، و وسیله‌ای برای تقرب خلق به خدا نمی‌شود، و اگر منظور، مومنین از نسل امام زمان ع باشند، دیگر این وصف مقرب بودن، بر فرض پذیرش، منحصر در آنها نیست، یعنی از نسل سادات بودنشان دخلی در موضوع ندارد، بلکه مومن بودنشان هست که موجب این وصف می‌شود و در این صورت غیر سادات هم در این امر شریک هستند.

سوم: قویترین شاهد بر این امر همان وصف "الطیبین الطاهرین" می‌باشد که همانطور که خودتان فرمودید عصمت را می‌رساند، در هیچ روایتی نیست که این وصف به کار رفته باشد، و غیر از معصومین اراده شده باشد.
در بسیاری از روایات صرفا با قید «الطیبین الطاهرین» سایرین را از اهل بیت(ع) جدا کرده اند، پس معلوم می شود این قید برای معرفی اهل بیت ع کفایت می کند، مثلا در نماز هدیه به ائمه(ع) اینطور وارد شده است:

«وَ يَقُولُ بَعْدَ تَسْبِيحِ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ فِي كُلِّ رَكْعَة» (7)
و در هر رکعت بعد از ذکر رکوع و سجده سه مرتبه می‌گوید:صلوات خداوند بر محمد و آل پاکیزه و مطهرش.

روشن است که مراد اهل بیت معصوم(ع) هستند، و تنها با قید «الطیبین الطاهرین» معرفی شده‌اند پس معلوم می‌شود کسی در این صفت با آنها اشتراکی ندارد.
و در برخی روایات، پس از «الطیبین الطاهرین» به آیه تطهیر اشاره شده که می‌تواند تبیین و استنادی در مورد این وصف باشد:

صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ الَّذِينَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنْهُمُ الرِّجْسَ وَ طَهَّرَهُمْ تَطْهِيرا» (8)
صلوات خداوند بر محمد و اهل بیت پاکیزه و مطهرش، کسانی که خداوند از آنان هرگونه رجس و پلیدی را دور کرد و آنان را کاملا پاکیزه گردانید.

و در برخی موارد دیگر قرائن دیگری آورده شده تا نشان دهد اهل بیت طاهرین، همان امامان معصوم هستند:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِين‏»(9)
خدایا صلوات بفرست بر محمد و آل پاکیزه و مطهرش که پیشوایان رشد یافته اند.

و نیز وارد شده است:

«وَ سَلِّمْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا سَلَّمْتَ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ وَ عَلَى أَزْوَاجِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ الْهُدَاةِ الْمَهْدِيِّينَ غَيْرَ الضَّالِّينَ وَ لَا الْمُضِلِّين‏»(10)
و درود بفرست بر محمد و آل محمد همانطور که درود فرستادی بر نوح در عالمین و بر همسرانش، و فرزندانش، و اهل بیت پاکیزه و مطهرش که هدایت یافتگان هدایت کننده هستند، که نه گمراه هستند و نه گمراه کننده.
بعد از ذکر همسران و ذریة، به اهل بیت پیامبر(ص) اشاره شده است و لفظ «الطیبین الطاهرین» واوصاف تبیینی بعد از آن برای اهل بیت(ع) گویای همه چیز هست.
و همچنین در دستور العمل امام باقر(ع) برای برکت در زراعت، بردن نام اهل بیت(ص) صرفا با همین وصف «الطیبین الطاهرین» است که نشان می‌دهد همین وصف برای معرفی آنها کفایت می‌کند:

«إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَزْرَعَ زَرْعاً فَخُذْ قَبْضَةً مِنَ الْبَذْرِ بِيَدِكَ ثُمَّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ قُلْ‏ أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ‏ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ حَرْثاً مُبَارَكاً وَ ارْزُقْنَا فِيهِ السَّلَامَةَ وَ التَّمَامَ وَ اجْعَلْهُ حَبّاً مُتَرَاكِباً وَ لَا تَحْرِمْنِي خَيْرَ مَا أَبْتَغِي وَ لَا تَفْتِنِّي بِمَا مَتَّعْتَنِي بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّيِّبِينَ‏ الطَّاهِرِينَ‏ ثُمَّ ابْذُرِ الْقَبْضَةَ الَّتِي فِي يَدِكَ إِنْ شَاءَ اللَّه‏» (11)

روایات بسیار دیگری به نحوی بر این امر دلالت دارند، که جهت اختصار، به همین مقدار بسنده می‌کنیم.
___________________

1) نهج البلاغة (صبحی صالح)، حکمت 147، ص497.
2) کمال الدین، شیخ طوسی، ج1، ص328.
3) همان، ج2، ص334.
4) همان، ج2، ص345.
5) ر.ک دانشنامه کلام اسلامی، مدخل اهل بیت(ع).
6) بحار الانوار، علامه مجلسی، ج99، ص212 الی 215.
7) وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج8، 169.
بحار الانوار، ج95، ص259؛ اقبال الاعمال، ابن طاووس، ج1، ص389.
9) بحار الانوار، ج87، ص292.
10) همان،ج91، ص46.
11) مکارم الاخلاق، طبرسی، ص353.