جمع بندی ملاک و معیار کار خیر

پرسش:
معیارها در مورد انجام کار خیر چیست؟
پاسخ:
يكي از چيزهايي كه در روايات مورد تأكيد قرار گرفته است نيت است و در اين رابطه روايات متعددي وارد شده است، در روايتي پيامبر گرامي اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) مي فرمايند:«إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّات(1) به درستي كه اعمال و كارهاي انسان به نيت ها وابسته است».
نيت در فرهنگ اسلام، جان عمل است، و خلوص نيت شرط صحت عبادات مي باشد. يكي از تفاوت هاي اساسي ميان قوانين الهي و قوانين بشري، نيت است. قوانين الهي دو بعدي است؛ يعني هم به حسن عمل كار دارد و هم به حسن فاعل و تكامل معنوي وي. (2)
يعني اين كه هم كار بايد كار خوبي باشد و هم فاعل نيت خير داشته باشد. در معارف اسلامي، هر كار يا قصد و نيّتي كه ما را به خدا نزديك كند و رضايت و خشنودي و قرب الهي را در برداشته باشد، خوب و پسنديده است و با فلسفه حيات و هدف نهايي آفرينش همگرايي دارد. پس عملي خوب و خیر است كه هم از «حسن فاعلی» برخوردار باشد و هم داراي «حُسن فعلي» باشد، يعني هم فاعل هدفش از انجام كار جلب رضايت خدا و خالص براي او باشد (حسن فاعلي) و هم كار را از جهت كميت و كيفيت و زمان و مكان و شيوه به گونه‌اي انجام دهد كه خدا مي‌خواهد (حسن فعلی).

شهید مطهری (رحمة الله علیه) در این زمینه می فرمایند:
«در حساب " حسن فاعلی " نظر به اثر اجتماعی و خارجی فعل نيست ، در اين حساب نظر به نوع ارتباط عمل با فاعل است ، در اين حساب مفيد بودن عمل كافی نيست برای اينكه عمل ، " عمل خير " محسوب گردد . در اينجا حساب اين است كه فاعل با چه نيت و چه منظور و هدفی و برای وصول‏ به چه مقصدی اقدام كرده است . اگر فاعل ، دارای نيت و هدف خير باشد و كار خير را با انگيزه خير انجام داده باشد كارش خير است يعنی حسن فاعلی‏ دارد و عملش دو بعدی است ، در دو امتداد پيش رفته است : در امتداد تاريخ و زندگی اجتماعی بشری ، و در امتداد معنوی و ملكوتی ، ولی اگر آن‏ را با انگيزه ريا يا جلب منفعت مادی انجام داده باشد ، كارش يك بعدی‏ است ، تنها در امتداد تاريخ و زمان پيش رفته ولی در امتداد معنوی و ملكوتی پيش نرفته است و به اصطلاح اسلامی عملش به عالم بالا صعود نكرده‏ است ، و به تعبير ديگر در اينگونه موارد ، فاعل به اجتماع خدمت كرده و آن را بالا برده است ولی به خودش خدمت نكرده است بلكه احيانا خيانت‏ كرده است،روحش بجای اينكه با اين عمل ، تعالی يابد و بالا رود تنزل‏ يافته و سقوط كرده است.»(3)
بنابر اين اگر انسان به خاطر رضاي خداوند، كاری را انجام دهد؛ اين عمل هم از حسن فاعلي برخوردار است و هم از حسن فعلي و در زمره یک کار خیر قرار می‌گیرد.
به عبارت دیگر فعل خیر مشروط به بودن دو رکن است: 1- کار، ارزشی و مثبت باشد.2- انجام دهنده آن، برای رضای خدا این کار را انجام دهد.
پی نوشت:
1.مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، ج67، ص 211،بيروت، موسسه الوفاء.
2.مطهری، مرتضی، عدل الهي،تهران،ص 326،صدرا، چاپ دوم، 1361ه ش.
3.همان، ص297.