جمع بندی شجره نامه اسماعیلیه

سلام علیکم
منظورتان خلافی اولیه فاطی هستند یا همه؟
درباره نسب خلفای فاطمی اختلاف نظرها بسیار بوده است. عبیدالله المهدی خود را از نسل عبدالله بن امام صادق علیه السلام می‌دانست در حالی که امامان اسماعیلی از نسل محمد بن اسماعیل، دیگر فرزند امام صادق، بودند. برای اصلاح اختلاف نسب خلفای فاطمی -فرزندان عبیدالله مهدی- با امامان پیشین اسماعیلی، بعدها برخی از فاطمیان مدعی شدند که خلیفه دوم فاطمی پسر عبیدالله نبود بلکه از نسل محمد بن اسماعیل بود. خلیفه دوم فاطمی محمد نام داشت و کنیه‌اش ابوالقاسم بود و به لقب القائم خوانده می‌شد. بعدها در زمان المعز خلیفه چهارم فاطمی، فاطمیان راه دیگری برای حل این مشکل برگزیدند، آنان اعلام کردند که عبیدالله مهدی از نسل محمد بن اسماعیل بوده و از روی تقیه خود را از نسل عبدالله افطح معرفی می‌کرده است و نسبش چنین بوده است: عبیدالله بن حسین بن احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق. بدین ترتیب فاطمیان مدعی شدند که نسبشان به محمد بن اسماعیل می‌رسد(1)

1. ناصری طاهری، عبدالله، فاطمیان در مصر، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۰ش، ص۳۵-۳۸

عباسیان، به ‌عنوان رقیبان سیاسی فاطمیان، نیز درصدد نفی نسب فاطمی ایشان بودند تا از نفوذ آنها در جهان اسلام بکاهند.(1)
آنان از علمای عصردر رد این شجره نامه نظر خواهی کردند اما سید رضی سیادت آنها را تایید کرد(2)
ابن‌عنبه دو قول را درباره نسب عبیدالله مهدی آورده است. به گفتة وی، برخی روایات او را فرزند محمد الحبیب بن جعفر بن محمد بن اسماعیل دانسته‌اند و طبق روایات دیگر او فرززند جعفر البغیض یعنی جعفر بن حسن بن حسن بن محمد بن جعفر الشاعر بن محمدبن اسماعیل است (3)مؤلف، مدعیان این دو قول را متذکر نشده، در پی آن نسب عبیدالله مهدی تا العاضد فاطمی، آخرین خلیفه فاطمی را برشمرده است. وی ابوالقاسم محمد القائم، دومین خلیفة فاطمی را، فرزند عبیدالله مهدی دانسته است (4).

منابع:
1.ابن خلدون (1408). تاریخ ابن خلدون، بیروت: دار الفکر، ج1، ص30
2.ابن عنبه (1417). عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، قم: مؤسسه انصاریان.ص217
3. همان، ص217-218
4.همان

دروزیه از نسل امام صادق علیه السلام به هیچ وجه نیستند زیرا آنان کسانی هستند که به الوهیت الحاکم بالله فاطمی اعتقاد پیدا کردند (1)ولی خودشان از سادات نبودند

1.رسائل الحکمة، لحمزة بن علی، اسماعیل تمیمی، و بهاء الدین سموقی، دیار عقل، لبنان: دارالاجل المعرفة، ۱۹۸۶م، ص۷۸، ۲۶۹-۲۷۰

بله، اینکه آنان از نسل نزار باشند در هاله ای از ابهام است. حسن علی ذکره السلام در خطبه‌ای که خودش از زبان امام برای مردم خواند، امام او را با عنوان خلیفه خوانده که مقامی بالاتر از داعی بود. بدین ترتیب حسن به ادعای امامت خویش نزدیک می‌شد. بعد از او نزاریان این عقیده را مطرح کردند که حسن دوم از نسل یکی از امامان نزاری بود که به شکل مخفیانه وارد الموت شده و در آنجا زندگی می‌کرد. عقیده به امام بودن حسن در زمان زندگی خود وی مطرح شد و بنابر شواهدی او خود، پنهانی به تبلیغ این عقیده می‌پرداخت، اما درباره اینکه آیا به صراحت امامت خود را اعلام کرده یا نه اطلاعات کافی در دست نیست(1)
نورالدین محمد دوم پسر حسن که در سال ۵۶۲ به امامت نزاریان رسید، اندیشه‌های پدر را پروراند و با نگارش تالیفاتی به تثبیت عقاید جدید پدرش دست زد(2)
اندیشه امام بودن حسن نیز در زمان محمد دوم به کمال رسید و او خود و پدرش را امامانی از نسل نزار معرفی کرد. (3)
بنابراین اینکه آنان از نسل نزار هستند ادعایی بیش نیست و به مرور زمان حاکمان الموت از داعی به امام ارتقاء یافتند.

منابع:
1.هاجسن، مارشال گ.س.، فرقه اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۷ش، ص202
2. فضل الله همدانی، رشید الدین، جامع التواریخ بخش اسماعیلیان، تصحیح محمد روشن، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۸۷ش، ص۱۶۷
3.هاجسن،‌ فرقه اسماعیلیه، ص۲۴۱

بلاخره فاطمیون مصر از نسل اسماعیل هستند یا نه؟

پرسش:
آیا خلفای فاطمی و ائمه اسماعیلیه از نسل امام جعفر صادق(علیه السلام) هستند؟ دروزیان و الموتیان چطور؟

پاسخ:
درباره نسب خلفای فاطمی اختلاف نظرها بسیار بوده است. "عبیدالله المهدی" خود را از نسل "عبدالله بن امام صادق"(علیه السلام) می‌دانست در حالی که امامان اسماعیلی از نسل "محمد بن اسماعیل"، دیگر فرزند امام صادق(علیه السلام)، بودند. برای اصلاح اختلاف نسب "خلفای فاطمی" -فرزندان "عبیدالله مهدی"- با امامان پیشین اسماعیلی، بعدها برخی از فاطمیان مدعی شدند که خلیفه دوم فاطمی پسر عبیدالله نبود بلکه از نسل "محمد بن اسماعیل" بود.

خلیفه دوم فاطمی محمد نام داشت و کنیه‌اش ابوالقاسم بود و به لقب القائم خوانده می‌شد. بعدها در زمان المعز خلیفه چهارم فاطمی، فاطمیان راه دیگری برای حل این مشکل برگزیدند، آنان اعلام کردند که "عبیدالله مهدی" از نسل "محمد بن اسماعیل" بوده و از روی تقیه خود را از نسل "عبدالله افطح" معرفی می‌کرده است و نسبش چنین بوده است: "عبیدالله بن حسین" بن احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق(علیه السلام). بدین ترتیب فاطمیان مدعی شدند که نسبشان به محمد بن اسماعیل می‌رسد.(1)

عباسیان، به ‌عنوان رقیبان سیاسی فاطمیان، نیز درصدد نفی نسب فاطمی ایشان بودند تا از نفوذ آنها در جهان اسلام بکاهند.(2)
آنان از علمای عصردر رد این شجره نامه نظر خواهی کردند اما سید رضی سیادت آنها را تایید کرد(3)

"ابن‌عنبه" دو قول را درباره نسب "عبیدالله مهدی" آورده است. به گفتة وی، برخی روایات او را فرزند "محمد الحبیب بن جعفر بن محمد بن اسماعیل" دانسته‌اند و طبق روایات دیگر او فرززند "جعفر البغیض یعنی جعفر بن حسن بن حسن بن محمد بن جعفر الشاعر بن محمدبن اسماعیل" است (4)مؤلف، مدعیان این دو قول را متذکر نشده، در پی آن نسب "عبیدالله مهدی تا العاضد فاطمی"، آخرین خلیفه فاطمی را برشمرده است. وی ابوالقاسم محمد القائم، دومین خلیفة فاطمی را، فرزند عبیدالله مهدی دانسته است (5).

در مورد دروزیه، آنان از نسل امام صادق(علیه السلام) به هیچ وجه نیستند، زیرا آنان کسانی هستند که به الوهیت الحاکم بالله فاطمی اعتقاد پیدا کردند. (6)ولی خودشان از سادات نبودند.

و در مورد الموتیان و حسن الصباح، اینکه آنان از نسل نزار باشند در هاله ای از ابهام است. حسن علی ذکره السلام در خطبه‌ای که خودش از زبان امام برای مردم خواند، امام او را با عنوان خلیفه خوانده که مقامی بالاتر از داعی بود. بدین ترتیب حسن به ادعای امامت خویش نزدیک می‌شد. بعد از او نزاریان این عقیده را مطرح کردند که حسن دوم از نسل یکی از امامان نزاری بود که به شکل مخفیانه وارد الموت شده و در آنجا زندگی می‌کرد. عقیده به امام بودن حسن در زمان زندگی خود وی مطرح شد و بنابر شواهدی او خود، پنهانی به تبلیغ این عقیده می‌پرداخت، اما درباره اینکه آیا به صراحت امامت خود را اعلام کرده یا نه اطلاعات کافی در دست نیست.(7)

"نورالدین محمد دوم پسر حسن" که در سال 562 به امامت نزاریان رسید، اندیشه‌های پدر را پروراند و با نگارش تالیفاتی به تثبیت عقاید جدید پدرش دست زد.(8)
اندیشه امام بودن حسن نیز در زمان محمد دوم به کمال رسید و او خود و پدرش را امامانی از نسل نزار معرفی کرد. (9)
بنابراین اینکه آنان از نسل نزار هستند ادعایی بیش نیست و به مرور زمان حاکمان الموت از داعی به امام ارتقاء یافتند.

منابع:
1. ناصری طاهری، عبدالله، فاطمیان در مصر، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390ش، ص35-38
2.ابن خلدون (1408). تاریخ ابن خلدون، بیروت: دار الفکر، ج1، ص30
3.ابن عنبه (1417). عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، قم: مؤسسه انصاریان.ص217
4. همان، ص217-218
5.همان
6.رسائل الحکمة، لحمزة بن علی، اسماعیل تمیمی، و بهاء الدین سموقی، دیار عقل، لبنان: دارالاجل المعرفة، 1986م، ص78، 269-270
7.هاجسن، مارشال گ.س.، فرقه اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1387ش، ص202
8. فضل الله همدانی، رشید الدین، جامع التواریخ بخش اسماعیلیان، تصحیح محمد روشن، تهران، میراث مکتوب، 1387ش، ص167۲۴۱