جمع بندی صلوات بر صحابه در تواشیح اسماء الحسنی

با سلام و عرض ادب و تشکر از دقت نظر شما

1) متن تواشیح «اسماء الحسنی» بر اساس روایت «ابوهریرة» از پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله و سلّم) است که «ابو عیسی ترمذی» در «سنن ترمذی» آنرا روایت نموده است.
در این روایت آمده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) فرمودند: «به درستی خداوند 99 اسم دارد که هر کس آنرا بشمارد، وارد بهشت می گردد».[1]
این اسامی بنابر روایت «ترمذی» بدین ترتیب است:

«هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ، الرَّحِيمُ، الْمَلِكُ، الْقُدُّوسُ، السَّلَامُ، الْمُؤْمِنُ، الْمُهَيْمِنُ، الْعَزِيزُ، الْجَبَّارُ، الْمُتَكَبِّرُ، الْخَالِقُ، الْبَارِئُ، الْمُصَوِّرُ، الْغَفَّارُ، الْقَهَّارُ، الْوَهَّابُ، الرَّزَّاقُ، الْفَتَّاحُ، الْعَلِيمُ، الْقَابِضُ، الْبَاسِطُ، الْخَافِضُ، الرَّافِعُ، الْمُعِزُّ، الْمُذِلُّ، السَّمِيعُ، الْبَصِيرُ، الْحَكَمُ، الْعَدْلُ، اللَّطِيفُ، الْخَبِيرُ، الْحَلِيمُ، الْعَظِيمُ، الْغَفُورُ، الشَّكُورُ، الْعَلِيُّ، الْكَبِيرُ، الْحَفِيظُ، الْمُقِيتُ، الْحَسِيبُ، الْجَلِيلُ، الْكَرِيمُ، الرَّقِيبُ، الْمُجِيبُ، الْوَاسِعُ، الْحَكِيمُ، الْوَدُودُ، الْمَجِيدُ، الْبَاعِثُ، الشَّهِيدُ، الْحَقُّ، الْوَكِيلُ، الْقَوِيُّ، الْمَتِينُ، الْوَلِيُّ، الْحَمِيدُ، الْمُحْصِي، الْمُبْدِئُ، الْمُعِيدُ، الْمُحْيِي، الْمُمِيتُ، الْحَيُّ، الْقَيُّومُ، الْوَاجِدُ، الْمَاجِدُ، الْوَاحِدُ، الصَّمَدُ، الْقَادِرُ، الْمُقْتَدِرُ، الْمُقَدِّمُ، الْمُؤَخِّرُ، الْأَوَّلُ، الْآخِرُ، الظَّاهِرُ، الْبَاطِنُ، الْوَالِيَ، الْمُتَعَالِي، الْبَرُّ، التَّوَّابُ، الْمُنْتَقِمُ، الْعَفُوُّ، الرَّءُوفُ، مَالِكُ الْمُلْكِ، ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ، الْمُقْسِطُ، الْجَامِعُ، الْغَنِيُّ، الْمُغْنِي، الْمَانِعُ، الضَّارُّ، النَّافِعُ، النُّورُ، الْهَادِي، الْبَدِيعُ، الْبَاقِي، الْوَارِثُ، الرَّشِيدُ، الصَّبُورُ».[2]

ابو عیسی ترمذی «اِسناد» این روایت را صحیح دانسته؛ هر چند که این اِسناد متفرد به نقل «صفوان بن صالح» است.[3]

2) هر چند که مفردات این حدیث در احادیث و ادعیه شیعه موجود است؛ اما به این ترتیب و ترکیب این روایت در متون شیعه نقل نشده و منحصر به نقل «ابوهریره» از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) است.

3) پایان بخش تواشیح «اسماء الحسنی» صلوات بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) با ترکیبی خود ساخته است: «اللهم صلّ افضل صلاة على اسعد مخلوقاتك سيدّنا محمد و على آله و صحبه و سلّم عدد معلوماتك و مداد كلماتك كلّما ذكرك الذاكرون و غفل عن ذكره الغافلون».

این صلوات و درود با این ترکیب منشائی روایی نداشته؛ بلکه از آنجا که مشتمل بر صلوات بر اصحاب است امری بدعی و مخالف قطعی دستور شرع است.
انتهای این صلوات نیز برگرفته از دعایی است که «ابن ادریس شافعی» (متوفی: 204هـ) در ابتدای کتاب فقهی خود آورده که دیگران این تعبیر را از وی اخذ نموده اند؛ چنانکه وی آورده است: «اللهم صل على محمد كلما ذكره الذاكرون وصل على محمد كلما غفل عن ذكره الغافلون».[4]

4) با توجه به مطالب بالا روشن می گردد که متن تواشیح مذکور به همراه ضمیمه ی انتهایی آن برگرفته و اقتباس از آثار اهل سنت است که با عدم توجه و دقت، صلوات بر اصحاب که هیچ منشاء روایی حتی در متون عامه نداشته بدان افزوده شده است.

توضیح اینکه:
تشریع صلوات به نقل اهل سنت به دو صیغه وارد شده که در آنها نامی از اصحاب به میان نیامده است:

1. صلوات ابراهیمی که متن آن به اسناد شیعه و سنی روایت شده: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَعَلي آلِ مُحَمَّد، کَما صَلَّيْتَ عَلي إِبْراهيمَ وَعَلي آلِ إِبْراهيمَ إِنَّکَ حَميدٌ مَجِيدٌ، اللّهُمَّ بارِکْ عَلي مُحَمَّد وَعَلي آلِ مُحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلي إِبْراهيمَ وَآلِ إِبْراهيمَ إِنَّکَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».[5]
2. صلوات دیگری که مختص به نقل عامه است که در آن «ازواج» و «ذریه» بجای «آل» ذکر شده است که این صیغه از نظر شیعه بدعت است: «اللَّهُمَ‏ صَلِ‏ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ أَزْوَاجِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ‏، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَزْوَاجِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».[6]
   

با سلام و عرض ادب

مراد از آل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) تنها چهارده معصوم است. مصادیق آل در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه وآله و سلّم) تنها شامل اصحاب کسا بوده و مصادیق بعدی آن به تصریح کلام معصومین(علیهم السلام) منحصر درائمه ی معصومین(علیهم السلام) است؛ همچنانکه در کلام امام علی (علیه السلام) در توصیف (آل)‌ آمده است:

«لَا يُقَاسُ‏ بِآلِ مُحَمَّدٍ (صلى‏ الله ‏عليه‏ وآله وسلّم) مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَحَدٌ وَ لَا يُسَوَّى بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَيْهِ أَبَداً هُمْ أَسَاسُ الدِّينِ وَ عِمَادُ الْيَقِينِ إِلَيْهِمْ يَفِي‏ءُ الْغَالِي وَ بِهِمْ يُلْحَقُ التَّالِي وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَايَةِ وَ فِيهِمُ الْوَصِيَّةُ وَ الْوِرَاثَةُ الْآنَ إِذْ رَجَعَ الْحَقُّ إِلَى أَهْلِهِ وَ نُقِلَ إِلَى مُنْتَقَلِهِ».[1] «احدی از این امت را یارای مقایسه ی با آل محمد نیست؛ و آنان كه پرورده نعمت هدايت اهل بيت پيامبرند با آنان برابر نخواهند بود. آل محمد(صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) اساس دين، و ستون‏هاى استوار يقينند. شتاب كننده، بايد به آنان بازگردد و عقب مانده بايد به آنان بپيوندد؛ زيرا ويژگى‏هاى حقّ ولايت به آنها اختصاص دارد و وصيّت پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) نسبت به خلافت مسلمين و ميراث رسالت، به آنها تعلّق دارد. هم اكنون (كه خلافت را به من سپرديد) حق به اهل آن بازگشت، و دوباره به جايگاهى كه از آن دور مانده بود، باز گردانده شد».

همچنین در «تفسير عيّاشى» از حضرت باقر (عليه السلام) آمده است كه آنحضرت فرمودند: «آلُ‏ مُحَمّدٍ هُمْ‏ حَبْلُ اللهِ الّذِى أمَرَ بِالاعْتِصَامِ بِهِ، فَقَالَ: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعاً وَ لَا تَفَرّقُوا»،[2] «آل محمّد، همان ريسمان خدا، آن ريسمانى كه خداوند امر كرده است بدان اعتصام جويند، و فرموده است: و همگى به ريسمان خداوند معتصم گرديد و جدائى و تفرقه ننمائيد!».

در روایت دیگری از حضرت امام صادق (علیه السلام) در پاسخ به سؤال شخصی که از مصادیق آل محمد(صلی الله علیه وآله) سوال نموده بود، آنحضرت مصداق (آل) را تنها اهل بیت معصومین را بیان فرمودند: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ فَقَالَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَخْبِرْنِي عَنْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) مَنْ هُمْ قَالَ هُمْ أَهْلُ بَيْتِهِ خَاصَّةً ».[3]

ودر روایتی دیگر از حضرت رضا (علیه السلام) آل محمد کسانی معرفی شده اند که به حقائق قرآن آشنا بوده و حجت خدا بر خلق او هستند: «وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلى‏ أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُم‏».[4] «يعني آل‏ محمد، و هم الذين يستنبطون‏ من القرآن، و يعرفون الحلال و الحرام، و هم الحجة لله على خلقه‏».[5]

همچنین در کتب فقهی مصداق آل تنها عترت معصومین (علیه السلام) معرفی شده است، چنانکه مرحوم فخر المحققین در این رابطه می نویسند: «المراد بالآل في قوله: (اللهم صلّ على محمّد و آل محمّد) المعصومون».[6]

و مرحوم محقق کرکی نیز در این رابطه می نویسند: «فائدة: آل محمّد هم: علي، و فاطمة، و الحسن، و الحسين عليهم السّلام للنّقل الثّابت في ذلك من طرقنا و طرق المخالفين، و يطلق على باقي الأئمة الاثني عشر عليهم السّلام تغليبا».[7]

موفق باشید.

[2]. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج65، ص233، دار احیاء التراث العربی.

[3]. قاضی نعمان مغربی،‌ دعائم الاسلام، ج1، ص29، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).

[4]. النساء/4/83.

[5]. العیاشی، تفسیر عیاشی، ج1، ص260، المطبعة العلمیة.

[6]. الحلی،‌ فخر المحققین، ایضاح الفوائد،‌ج1، ص7، موسسه اسماعیلیان.

[7]. العاملی، جامع المقاصد، ج2، ص321، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).

با سلام و عرض ادب

1. فرض بدعت زمانی است که صلوات بر اصحاب در قالب صلوات تعلیمی پیامبر(صلی الله علیه وآله) و قرین آن گنجانیده شود به گونه ای که شبهه ی داخل شدن چنین فقره ای در صلوات تعلیمی بوده باشد و یا گوینده آن نیز چنین اعتقادی را داشته باشد. اما در غیر این صورت صلوات و درود مجزا بر صحابه ی جلیل القدر و فرزندان ائمه (علیهم اسلام) و بزرگان و علما و صالحین و ... اشکالی ندارد؛ بلکه نمونه ی آن در فعل خدای متعال و دستور قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله) موجود است.

2. قرآن کریم بیانگر آن است که خدای متعال بر مومنین صلوات می فرستد تا آنها را از ظلمت به سوی نور رهنمون سازد. «هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً؛ تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلامٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً كَرِيما»؛[1] اوست كسى كه با فرشتگان خود بر شما درود مى‏ فرستد تا شما را از تاريكي ها به سوى روشنايى برآورد، و به مؤمنان همواره مهربان است. درودشان- روزى كه ديدارش كنند- سلام خواهد بود، و براى آنان پاداشى نيكو آماده كرده است.‌
و در سوره ی توبه نیز در دستوری به پیامبر(صلی الله علیه وآله) می فرماید : «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيم»؛[2] از اموال آنها صدقه‏اى (زكات) بگير تا به وسيله آن آنها را پاك سازى و پرورش دهى، و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعاى تو مايه آرامش آنها است و خداوند شنوا و دانا است.
که بر اساس این آیه متصديان امور بيت المال در هر عصر و زمان مى‏توانند با جمله (اللهم صل عليهم) به زكات دهنده گان دعا كنند.

3. همچنین در سیره ی رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله) چنین امری اتفاق افتاده است و آن حضرت با سلام و درود خود برخی را مخاطب ساخته اند؛ چنانکه این امر در مورد (آل ابی اوفی) مشاهده می گردد که آنحضرت پس از دریافت زکات از وی او را چنین دعا فرمودند: «اللهم صل على آل أبي أوفى». که سلام و صلوات در اینجا به معنای دعا و تبرک است.[3] و همچنین آنحضرت خاندان سعد بن عبادة را مشمول دعا و صلوات خویش نموده و فرمودند: «اللهم اجعل صلواتك ورحمتك على آل سعد بن عباد».[4]

موفق باشید.

[2]. التوبه/9/103.

[3]. الحلی،‌ تذکرة الفقهاء، ج5، ص324، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).

[4]. احمد بن حنبل، مسند احمد،‌ ج3، ص421، دارصادر-بیروت.

با سلام و عرض ادب صلوات و درود بر غیر پیامبر و آل او (صلوات الله علیهم اجمعین) بر دو صورت است:

1. صلوات بر غیر آل معطوف بر آل و داخل در صیغه ی تشریع شده از سوی پیامبر (صلی الله علیه وآله گردد. به این صورت که گفته شود: (اللهم صل علی محمد و آله و ازواجه و اصحابه) که در این ترکیب امری داخل در کیفیت تشریع از سوی پیامبر(صلی الله علیه وآله) شده است و همچنان که در پاسخ اول مطرح گردید عالم اهل سنت : «عبدالله الصدیق الغماری» تصریح بر بدعت بودن این امر نموده و وی تنها گروهی را که از این بدعت تبعیت ننموده اند را شیعه دانسته است.

2. صلوات و درود به شکل استقلالی به این صورت که مثلا شما پس از ذکر یکی از بندگان صالح خدا با سلام و درود از او یاد کنید همچون: امام خمینی (سلام الله علیه). که چنین امری بدعت نمی باشد.

همچنین بر اساس توصیه ی قرآن، خدای متعال به پیامبر (صلی الله علیه وآله) می فرماید بر کسانی که از آنان زکات گرفته، صلوات(دعا) فرستد تا چنین امری موجب تسکین خاطر آنان گردد؛ چنانکه در مورد «آل ابی اوفی» وارد است که آنحضرت بر آنان صلوات فرستاد: «اللهم صل على آل أبي أوفى» که این صلوات دعای آنحضرت در مورد آنان است.

بدیهی که چنین امری در صورت تحقق قابلیت قابل متصور است و الا بدیهی است که در غیر این صورت چنین صلوات و درودی امری لغو و بیهوده خواهد بود؛ بلکه در مواردی موجب وزر و وبال گوینده است. چنانکه در حالات «مسور بن مخرمة»‌ نقل شده که وی معاویه (لعنة الله علیه و علی اتباعه و شیعته) را یاد نمی کرد مگر اینکه بر وی صلوات می فرستاد؟!‌ «قال عروة: فلم أسمع المسور ذكر معاوية إلا صلى عليه».[1]

موفق باشید.

سؤال: آیا متن تواشیح «اسماء الحسنی» دارای مصدر روایی است؟ آیا صلوات بر اصحاب که در پایان این تواشیح خوانده می شود کاری بدعت آمیز نیست؟

جواب:
متن تواشیح «اسماء الحسنی» بر اساس روایت «ابوهریرة» از پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله و سلّم) است که «ابو عیسی ترمذی» در «سنن ترمذی» که یکی از کتب ششگانه ی اهل سنت است آنرا روایت نموده است.
در این روایت آمده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) فرمودند: «به درستی خداوند 99 اسم دارد که هر کس آنرا بشمارد، وارد بهشت می گردد». متن روایت ترمذی اینچنین است: «هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ، الرَّحِيمُ، الْمَلِكُ، الْقُدُّوسُ، السَّلَامُ، الْمُؤْمِنُ، الْمُهَيْمِنُ، الْعَزِيزُ، الْجَبَّارُ، الْمُتَكَبِّرُ، الْخَالِقُ، الْبَارِئُ، الْمُصَوِّرُ، الْغَفَّارُ، الْقَهَّارُ، الْوَهَّابُ، الرَّزَّاقُ، الْفَتَّاحُ، الْعَلِيمُ، الْقَابِضُ، الْبَاسِطُ، الْخَافِضُ، الرَّافِعُ، الْمُعِزُّ، الْمُذِلُّ، السَّمِيعُ، الْبَصِيرُ، الْحَكَمُ، الْعَدْلُ، اللَّطِيفُ، الْخَبِيرُ، الْحَلِيمُ، الْعَظِيمُ، الْغَفُورُ، الشَّكُورُ، الْعَلِيُّ، الْكَبِيرُ، الْحَفِيظُ، الْمُقِيتُ، الْحَسِيبُ، الْجَلِيلُ، الْكَرِيمُ، الرَّقِيبُ، الْمُجِيبُ، الْوَاسِعُ، الْحَكِيمُ، الْوَدُودُ، الْمَجِيدُ، الْبَاعِثُ، الشَّهِيدُ، الْحَقُّ، الْوَكِيلُ، الْقَوِيُّ، الْمَتِينُ، الْوَلِيُّ، الْحَمِيدُ، الْمُحْصِي، الْمُبْدِئُ، الْمُعِيدُ، الْمُحْيِي، الْمُمِيتُ، الْحَيُّ، الْقَيُّومُ، الْوَاجِدُ، الْمَاجِدُ، الْوَاحِدُ، الصَّمَدُ، الْقَادِرُ، الْمُقْتَدِرُ، الْمُقَدِّمُ، الْمُؤَخِّرُ، الْأَوَّلُ، الْآخِرُ، الظَّاهِرُ، الْبَاطِنُ، الْوَالِيَ، الْمُتَعَالِي، الْبَرُّ، التَّوَّابُ، الْمُنْتَقِمُ، الْعَفُوُّ، الرَّءُوفُ، مَالِكُ الْمُلْكِ، ذُو الْجَلَالِ وَ الْإِكْرَامِ، الْمُقْسِطُ، الْجَامِعُ، الْغَنِيُّ، الْمُغْنِي، الْمَانِعُ، الضَّارُّ، النَّافِعُ، النُّورُ، الْهَادِي، الْبَدِيعُ، الْبَاقِي، الْوَارِثُ، الرَّشِيدُ، الصَّبُورُ».(1)

ابو عیسی ترمذی «اِسناد» این روایت را صحیح دانسته؛(2) هر چند که این اِسناد متفرد به نقل «صفوان بن صالح» است.(3)
مفردات این حدیث هر چند در احادیث و ادعیه شیعه موجود است؛ اما به این ترتیب و ترکیب در متون روایی شیعه نقل نشده و منحصر به نقل اهل سنت از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) است.
پایان بخش تواشیح «اسماء الحسنی» صلوات بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلّم) با ترکیبی خود ساخته و بدون منشأ روایی است: «اللهم صلّ افضل صلاة على اسعد مخلوقاتك سيدّنا محمد و على آله و صحبه و سلّم عدد معلوماتك و مداد كلماتك كلّما ذكرك الذاكرون و غفل عن ذكره الغافلون».
انتهای این صلوات نیز برگرفته از دعایی است که «ابن ادریس شافعی» (متوفی: 204هـ) در ابتدای کتاب فقهی خود آورده که دیگران این تعبیر را از وی اخذ نموده اند؛ چنانکه وی آورده است: «اللهم صل على محمد كلما ذكره الذاكرون وصل على محمد كلما غفل عن ذكره الغافلون».(4)
با توجه به مطالب بالا روشن می گردد که متن تواشیح مذکور به همراه ضمیمه ی انتهایی آن برگرفته و اقتباس از آثار اهل سنت است که با عدم توجه و دقت، صلوات بر همه ی اصحاب که هیچ دلیل شرعی ای بر چنین عمومیتی حتی در متون عامه وجود نداشته بدان افزوده شده است.

کیفیّت تشریع صلوات در متون روایی اهل سنت:
در بررسی بیشتر سوال باید توجه نمود که: تشریع صلوات به نقل اهل سنت به دو صیغه وارد شده که در آنها نامی از اصحاب به میان نیامده است:
1. صلوات ابراهیمی که متن آن به اِسناد شیعه و سنی روایت شده که متن آن چنین است: «اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَعَلي آلِ مُحَمَّد، کَما صَلَّيْتَ عَلي إِبْراهيمَ وَعَلي آلِ إِبْراهيمَ إِنَّکَ حَميدٌ مَجِيدٌ، اللّهُمَّ بارِکْ عَلي مُحَمَّد وَعَلي آلِ مُحَمَّد کَما بارَکْتَ عَلي إِبْراهيمَ وَآلِ إِبْراهيمَ إِنَّکَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».(5)
2. صلوات دیگری که مختص به نقل عامه است که در آن «ازواج» و «ذریه» بجای «آل» ذکر شده است که این صیغه از نظر شیعه بدعت است: «اللَّهُمَ‏ صَلِ‏ عَلَى‏ مُحَمَّدٍ وَ أَزْوَاجِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ‏، كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، وَ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَزْوَاجِهِ وَ ذُرِّيَّتِهِ، كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ، إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».(6)
با توجه به دو متن روایی (به نقل اهل سنت) فوق می گوئیم: در صورتی که شخص قصدش فرستادن صلوات تشریع شده ی از سوی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بوده باشد در این صورت نمی تواند چیزی بر بیان شرع بیفزاید و می بایست به همان صورت که در بیان شرع آمده عمل نماید؛ زیرا در غیر اینصورت شخص مرتکب انجام کار بدعت آمیز شده است.
حافظ معاصر اهل سنت، «عبدالله بن الصدیق الغماری المغربی»، در رساله ای با عنوان: «القول المقنع فی الرد علی الالبانی المبتدع»، می نویسد: «ودر اینجا خطائی که جمهور اهل سنت در آن واقع شده اند را تذکر می دهیم؛ خطائی که آنرا گروهی از گروه دیگر تبعیت نمودند و بر این امر آگاهی نیافت مگر شیعه! و آن امر چنین است که مردم به هنگام صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلم) اصحاب را با آنحضرت ذکر می نمایند؟ در حالی که در جواب صحابه که از ایشان سوال نمودند چگونه بر شما صلوات بفرستیم آنحضرت جواب دادند: بگوئید: «اللهم صل على محمد وآل محمد». ودر روایتی دیگر آمده است:«اللهم صل على محمد وأزواجه وذريته». و در هیچکدام از طرق حدیث نامی از اصحاب برده نشده است؛ با این که این طرق در حد تواتر نقل شده اند؛ بنابراین ذکر صلوات بر اصحاب در صلوات، زیاد نمودن امری است در آنچه شارع مقدس به ما آموخته است که چنین امری جایز نیست».(7)

بنابراین فرض بدعت زمانی است که صلوات بر اصحاب در قالب صلوات تعلیمی پیامبر(صلی الله علیه وآله) و قرین آن گنجانیده شود به گونه ای که شبهه ی داخل شدن چنین فقره ای در صلوات تعلیمی بوده و یا گوینده آن نیز چنین اعتقادی را داشته باشد. اما در غیر این صورت صلوات و درود مجزا بر صحابه ی جلیل القدر و فرزندان ائمه (علیهم اسلام) و بزرگان و علما و صالحین و ... اشکالی ندارد؛ بلکه نمونه ی آن در فعل خدای متعال و دستور قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله) موجود است. همچنان که قرآن کریم می فرماید: «هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً؛ تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلامٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً كَرِيما»؛ اوست كسى كه با فرشتگان خود بر شما درود مى‏ فرستد تا شما را از تاريكي ها به سوى روشنايى برآورد، و به مؤمنان همواره مهربان است. درودشان- روزى كه ديدارش كنند- سلام خواهد بود، و براى آنان پاداشى نيكو آماده كرده است.‌(8)

و در سوره ی توبه نیز در دستوری به پیامبر(صلی الله علیه وآله) می فرماید : «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيم»؛ از اموال آنها صدقه‏اى (زكات) بگير تا به وسيله آن آنها را پاك سازى و پرورش دهى، و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعاى تو مايه آرامش آنها است و خداوند شنوا و دانا است.(9)
بر اساس این آیه متصديان امور بيت المال در هر عصر و زمان مى ‏توانند با جمله (اللهم صل عليهم) به زكات دهنده گان دعا كنند. همچنین در سیره ی رسول مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله) چنین امری اتفاق افتاده است و آن حضرت با سلام و درود خود برخی را مخاطب ساخته اند؛ چنانکه این امر در مورد (آل ابی اوفی) مشاهده می گردد که آنحضرت پس از دریافت زکات از وی او را اینچنین دعا فرمودند: «اللهم صل على آل أبي أوفى». که سلام و صلوات در اینجا به معنای دعا و تبرک است.(10) و همچنین آنحضرت خاندان «سعد بن عبادة» را مشمول دعا و صلوات خویش نموده و فرمودند: «اللهم اجعل صلواتك ورحمتك على آل سعد بن عباد».(11)
اما در این صورت نیز شمولیت درود و صلوات برای همه ی صحابه خلاف بیان قرآن و سنت و امری بدعی خواهد بود؛ زیرا روشن است که همه ی صحابه دارای ملکه ی عدالت نبوده؛ بلکه در میان آنها افراد منافق که مشمول لعن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نیز بوده اند وجود داشته است.(12)

پی نوشت:
1. الترمذى، محمد بن عيسى، الجامع الصحيح و هو سنن الترمذي، ج5، ص35، ح3507، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1419 هـ.ق. سند روایت ترمذی به همراه متن ابتدای روایت اینچنین است: «حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ يَعْقُوبَ الْجُوزَجَانِيُّ، حَدَّثَنَا صَفْوَانُ بْنُ صَالِحٍ، حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ، حَدَّثَنَا شُعَيْبُ بْنُ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي الزِّنَادِ، عَنْ الْأَعْرَجِ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: «إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى تِسْعَةً وَ تِسْعِينَ اسْمًا مِائَةً غَيْرَ وَاحِدٍ مَنْ أَحْصَاهَا دَخَلَ الْجَنَّةَ: هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمَنُ، ...».
2. اِسناد صحیح به معنای آن است که روایت از طریق راویان عادل ضابط با سندی متصل نقل شده است.
3. الترمذى، محمد بن عيسى، الجامع الصحيح و هو سنن الترمذي، ج5، ص35، ح3507: «قَالَ أَبُو عِيسَى: هَذَا حَدِيثٌ غَرِيبٌ، حَدَّثَنَا بِهِ غَيْرُ وَاحِدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ صَالِحٍ، وَ لَا نَعْرِفُهُ إِلَّا مِنْ حَدِيثِ صَفْوَانَ بْنِ صَالِحٍ، وَ هُوَ ثِقَةٌ عِنْدَ أَهْلِ الْحَدِيثِ. وَ قَدْ رُوِيَ هَذَا الْحَدِيثُ مِنْ غَيْرِ وَجْهٍ عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ، وَ لَا نَعْلَمُ فِي كَبِيرِ شَيْ‏ءٍ مِنْ الرِّوَايَاتِ لَهُ إِسْنَادٌ صَحِيحٌ ذِكْرَ الْأَسْمَاءِ إِلَّا فِي هَذَا الْحَدِيثِ. وَ قَدْ رَوَى آدَمُ بْنُ أَبِي إِيَاسٍ هَذَا الْحَدِيثَ بِإِسْنَادٍ غَيْرِ هَذَا عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ، وَ ذَكَرَ فِيهِ الْأَسْمَاءَ، وَ لَيْسَ لَهُ إِسْنَادٌ صَحِيحٌ».
4. الشافعی، محمد بن إدريس، کتاب المسند، ص6، دارالکتب العلمیة- بیروت.
5. الکلینی، الکافی، ج4، ص402، دارالکتب الاسلامیة؛ البخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، ج10، ص103،‌ح5651، جمهورية مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامية، لجنة إحياء كتب السنة - مصر - قاهره، چاپ: 2، 1410 ه.ق.
6. البخارى، محمد بن اسماعيل، صحيح البخاري، ج5، ص351، ح3013.
7. عبدالله الصدیق الغماری، القول المقنع فی الرد علی الالبانی المبتدع، ص6: «و ننبه هنا على خطأ وقع من جماهير المسلمين ، قلد فيه بعضهم بعضا ولم يتفطن له إلاالشيعة . ذلك أن الناس حين يصلون على النبي صلى الله عليه وآله وسلم يذكرون معه أصحابه ، مع أن النبي صلى الله عليه وآله وسلم حين سأله الصحابة فقالوا : كيف نصلي عليك ؟ أجابهم بقوله : " قولوا اللهم صل على محمد وآل محمد " وفي رواية " اللهم صل على محمد وأزواجه وذريته " ولم يأت في شيء من طرق الحديث ذكر أصحابه، مع كثرة الطرق وبلوغها حد التواتر، فذكر الصحابة في الصلاة على النبي صلى الله عليه وآله وسلم، زيادة على ما علمه الشارع، واستدرك عليه، وهو لا يجوز. وأيضا فان الصلاة حق للنبي صلى الله عليه وآله وسلم و لآله، لا دخل للصحابة فيها ، لكن يترضى عنهم».
8. الاحزاب/33/43.
9. التوبه/9/103.
10. الحلی،‌ تذکرة الفقهاء، ج5، ص324، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
11. احمد بن حنبل، مسند احمد،‌ ج3، ص421، دارصادر-بیروت.
12. النساء/88/4و142؛ التوبة/54/9و 101؛ المنافقون/8/63و....؛احمد بن حنبل، المسند، ج33، ص24، ح: 19780، مؤسسة‌الرسالة-لبنان.