بهشت و جهنم كجاست؟

انسانی که در جهان ماده زندگی می کند و بسیاری از داوری ها و انتظارات او هم صبغه عنصری و مادی دارد . او برای هر چیز، جا و مکان مادی تصور می کند و فرآیند همه امور را در راستای زمان و مکان طبیعی می نگرد . حال اگر از او پرسیده شود که جای مسئله 4=2+2 کجاست یا جای معادله 9 ایکس +4 کجاست، درپاسخ خواهد گفت: این مسئله ای ریاضی یا معادله ای جبری است و نمی تواند جایی داشته باشد . و امری است که جنبه متافیزیکی دارد و خارج از محدوده تاریخ و مکان است; بلکه اساسا علوم و دانش های بشری ذاتا مجرد ازماده است و زمان و مکان ندارد و از جان انسان بیرون نیست . از این رو با رفتن روح از بدن، علوم هم همراه او می شوند . بهشت و جهنم نیز از محدوده تاریخ دنیایی و زمان و مکان خارج است و قبل، بعد، کی و کجای دنیوی بر نمی دارند و چنانچه ما بخواهیم آنها را تصور کنیم، باید به تعبیرهای قرآن و احادیث معصومین (ع) رو آورده، بگوییم: بهشت نزد سدره المنتهی است .
در احادیث فراوانی که به برخی از آنها اشاره شد، «سدر المنتهی » ، «جنه الماوی » ، «عرش » ، «کرسی » ، «معراج » و «ملکوت » همه کنار هم قرار گرفته است; یعنی همه در آسمان ها قرار گرفته است .
بسیاری از احادیث اسلامی نیز این معنی را تایید و تاکید می کند که بهشت و دوزخ هم اکنون مخلوقند . یکی از اصحاب از امام علی بن موسی الرضا (ع) پرسید که آیا بهشت و دوزخ هم اکنون مخلوقند؟ امام (ع) فرمود: «و ان رسول الله قد دخل الجنه ورای النار لما عرج به الی السما; آری آفریده شده اند و پیامبر (ص) به هنگام معراج، وارد بهشت شد و دوزخ را نیز مشاهده کرد» .
سؤال شد که برخی می گویند آنها مخلوق نیستند . امام (ع) فرمود: «ما اولئک منا و لا نحن منهم، من انکر خلق الجنة و النار فقد کذب النبی و کذبنا; آنها از ما نیستند و مااز آنها نیستیم; کسی که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار کند، پیامبر را تکذیب کرده و ما را نیز تکذیب نموده است » . ()
در بسیاری از روایات مربوط به معراج پیامبر (ص)، به مسئله بهشت و دوزخ و وجود فعلی آنها اشاره شده و اینها در حقیقت تاکیدی است بر آن چه درآیات فوق خواندیم و قرآن در سوره نجم در جریان معراج پیامبر (ص) نیز به این موضوع اشاره کرده است .
در تفسیر علی بن ابراهیم در شرح آیه «و لقد رآه نزله اخری عند سدره المنتهی » ، چنین آمده است: «واما الرد علی من انکر خلق الجنة و النار فقوله عندها جنة الماوی، ای عند سدرة المنتهی فسدرة المنتهی فی السماء السابعة و جنة الماوی عندها; پاسخ کسانی که آفرینش بهشت و دوزخ را انکار می کنند، آیه «عندها جنة الماوی » است; یعنی در نزد سدرة المنتهی که در آسمان هفتم است، بهشت جاویدان قرار دارد» . ()
روایات متعددی که در منابع شیعه و اهل سنت درباره تولد بانوی اسلام، فاطمه زهرا (س) آمده، نیز گواه بر این معنی است که می گوید: پیامبر اکرم (ص) در شب معراج وارد بهشت شد و از میوه درختان بهشتی تناول فرمود و از همان میوه، نطفه فاطمه زهرا (س) منعقد شد و لذا پیامبر (ص) او را می بوسید و می گفت: «از او بوی بهشت می شنوم » ()
در تفسیر آیه «کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا ... ; () هر زمان زکریا وارد محراب مریم (س) می شد، غذای مخصوصی در آن جا می یافت » ، در بسیاری از منابع اسلامی اعم از شیعه واهل سنت آمده است که این غذا، میوه های بهشتی بود که در غیر فصل، خداوند در اختیار مریم می گذاشت .
در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم (ص) تعبیر لطیف تری در این زمینه دیده می شود و آن این که می فرماید: هنگامی که به معراج رفتم، وارد بهشت شدم; در آنجا فرشتگانی را دیدم که قصرهایی می سازند و گاه توقف می کنند، از علت این امر سؤال کردم، گفتند: ما منتظر مصالح هستیم! گفتم مصالح شما چیست؟ گفتند: ذکر «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر» که مؤمن می گوید; هنگامی که ذکر می کند، بنا می کنیم و هنگامی که خودداری می کند، دست نگه می داریم . ()
این بحث را با سخنی از مرحوم علامه مجلسی پایان می دهیم . او در بحارالانوار ذیل روایات مربوط به بهشت و دوزخ می گوید: «بدان ایمان به بهشت و دوزخ، آن گونه که در آیات و اخبار وارد شده، بدون تاویل کردن آن به معنای دیگر، از ضروریات دین است
اما این که آنها هم اکنون مخلوقند یا نه، غالب علمای اسلام مگر گروه اندکی از معتزله معتقدند که هم اکنون مخلوق هستند و آیات و اخبار متواتره سخن آن گروه اندک را نفی می کند و مذهب آنها را تضعیف می نماید و ظاهر این است که احدی از علمای امامیه قائل به این مذهب نادرست نیست; مگر سخنی که به سید رضی نسبت می دهند . ()
برای اطلاعات بیشتر به کتاب های تفسیر موضوعی قرآن و معاد درقرآن از آیت الله جوادی آملی و پیام قرآن از آیت الله مکارم شیرازی مراجعه کنید .
پی نوشت:
1 . مجلسی، بحار النوار، ج 8، ص 119 .
2 . تفسیر علی بن ابراهیم، ج 2، ص 335 .
3 . ذخایر العقبی، ص 36; مستدرک الصحیحین، ج 6، ص 156 .
4 . آل عمران (3): 37 .
5 . بحار النوار، ج 18، ص 375 .
6 . همان، ج 8، ص 205 .