نظام هستى در چارچوب قانون عمومى عليت چگونه تبيين مى‌شود؟
تب‌های اولیه
الف ـ محور نظام علت و معلول بر اين است كه اگر موجودى هستى محض نبود، نيازمندِ موجودى است كه حقيقتِ صرف و وجودِ محض و نامحدود باشد. چنين موجود نامحدود، نه تنها معلول نيست، بلكه علّت هر موجودِ محدود خواهد بود. اميرمؤمنان حضرت على‌بن ابى‌طالب (عليه‌السّلام) دربارهٔ نظام عِلّى و معلولى چنين فرموده است: «... كلّ قائمٍ في سواه معلولٌ»(١) پس اگر موجودى حى قيوم بالذات بود، محتاج به علّت نيست، بلكه قيّوم و قيّم موجودهاى محدود است.
ب ـ هر موجود محدودى گذشته از احتياج به علت فاعلى، نيازمند به علّت غايى نيز خواهد بود؛ به طورى كه تحقّق معلول بدون علت غايي محال است، چه اين كه تحقق آن بدون علت فاعلى ممتنع است.
ج ـ موجودى كه هستى محض است، ذاتاً بى‌نياز از علت فاعلى و غايى است و نيز ذاتاً علت فاعلى تمام اشيا و علت غايى همهٔ آن‌ها است؛ يعنى علت‌هاى فاعلى به فاعل بالذات ختم مى‌شود و علّت‌هاى غايى به غايت بالذات منتهى مى‌گردند.
(١) نهج‌البلاغه، خطبهٔ ١٨٦.