جمع بندی آیا مرگ باعث از بین رفتن پیوند زوجیت می شود؟

علیکم السلام
ضمن عرض تسلیت ایام شهادت امیر المومنین -علیه السلام- و دعای قبولی طاعات:
در مسائل حقوقی، نابودی و انفساخ ازدواج به معنایی که در سوال ذکر شده است نداریم. بهم خوردن یا پایان عقد از دو راه فسخ یا طلاق ممکن است و هر دو شرایط خاصی دارند. مرگ به این معنی، جزو هیچ کدام از اینها نیست. چون بسیاری از روابط حقوقی که با طلاق یا فسخ عقد، از بین می رود، با مرگ از بین نمی رود. مثلا در حالی که با مرگ یکی از زوجین، همسر جزو ورثه او قرار می گیرد، اما مرگ پس از طلاق، باعث نمی شود که همسر سابق، از او ارث ببرد، در عین حال برخی از احکام عقد در زمان حیات، مانند جواز تمتع از زوجه یا عدم جواز ازدواج با خواهر او، پس از مرگ تغییر می کند به این معنی که تمتع جایز نیست و ازدواج با خواهرش جایز می شود.

راه متفاوت دیگری برای بهم خوردن عقد هست که توضیح آن خواهد آمد:

نکته دیگر اینکه هر چند بحث انفساخ عقد آنهم به شکلی که آثار و روابط را به کلی منتفی یا نابود کند، نداریم، اما باید به این مساله توجه کرد که یک عقد دارای مقومات و ارکانی است که با انتفای هر کدام از مقومات، "متقوم به" (عقد) منتفی می شود. مثلا اگر در نکاح، تقوم آن به مرد و زن (و تعهد و تکلیف خاص هر کدام در برابر دیگری) است، طبیعتا با مرگ هر یک و منتفی شدن وظایف و تعهداتی که مختص او و مقوم عقد است، عقد هم منتفی شده و بر هم خورده است.

جرمت جمع بین الاختین در قرآن:
حرمت جمع بین دو خواهر (اینکه همزمان دو خواهر، همسر یک مرد باشند)، در قرآن و روایات ذکر شده است. تعبیر در هر دو، "جمع بین دو خواهر" است، بنا بر این آنچه در قرآن و روایات، تحریم شده است، جمع و همزمانی این کار است. از این رو زمانی که یکی از دو خواهر، از دنیا برود، جمع مصداق نخواهد داشت، چون خواهر یا همان همسر اول، دیگر از میان آنها رفته است: «وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ»، و اینکه بین دو خواهر جمع کنید مگر آنچه قبل از اسلام انجام داده اید.(1)

پی نوشت:
1- النساء/ 23: حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ وَ بَناتُكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خالاتُكُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُكُمُ اللاَّتي‏ أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ مِنَ الرَّضاعَةِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِكُمْ وَ رَبائِبُكُمُ اللاَّتي‏ في‏ حُجُورِكُمْ مِنْ نِسائِكُمُ اللاَّتي‏ دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحيما.

حرمت جمع بین الاختین در روایات:
وسائل الشيعة(1)، ج ‏20، باب 24 از ابواب مايحرم بالمصاهرة، ص477:
«ح 26137- 3- عَنْ مَرْوَانَ بْنِ دِينَارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي إِبْرَاهِيمَ ع لِأَيِّ عِلَّةٍ لَا يَجُوزُ لِلرَّجُلِ أَنْ يَجْمَعَ بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ قَالَ لِتَحْصِينِ الْإِسْلَامِ وَ فِي سَائِرِ الْأَدْيَانِ يُرَى ذَلِكَ»، مروان بن دینار از امام کاظم –علیه السلام- پرسید: چرا برای مرد جایز نیست که بین دو خواهر جمع کند (دو خواهر همزمان، همسر او باشند)؟ حضرت فرمودند: این کار در اسلام جایز نیست ... .
این سوال زیاد پرسیده شده است که وقتی ازدواج با خواهر زن حرام است، آیا می توان او را متعه کرد؟ در صحیحه بزنطی، امام رضا علیه السلام می فرمایند این کار هم جایز نیست: «ح 26138- 4- أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَكُونُ عِنْدَهُ امْرَأَةٌ يَحِلُّ أَنْ يَتَزَوَّجَ أُخْتَهَا مُتْعَةً قَالَ لَا».

پی نوشت:1. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق.

برخی احکام مترتب بر عقد می شود، ولو آنکه عقد به هر شکلی پایان پذیرد یا فسخ شود. مثلا با جاری شدن عقد ازدواج، مادر زن، بر مرد محرم می شود. این محرمیت ارتباطی با بقای عقد یا زنده ماندن طرفین عقد ندارد و ازدواج با مادرزن بر شوهر حرام است، حتی اگر زن و شوهر از یکدیگر طلاق بگیرند یا زن وفات کند.

جمع بندی پرسش: آیا مرگ سبب از بین رفتن پیوند زوجیت می شود؟ پس چرا برخی آثار آن مانند محرمیت باقی است و مثلا شوهر می تواند زن را غسل دهد اما برخی آثار عقد مانند حرمت ازدواج با خواهر زن، برداشته می شود؟ پاسخ: برای تحقق هر عقدی، ارکان و پایه هایی وجود دارد و با از بین رفتن حقیقی یا قراردادی هر کدام از این مقومات و ارکان، عقد به صورت کلی بهم می خورد یا برخی آثار مهم آن، منتفی می شود. مثلا تقوم عقد نکاح به طرفین عقد (مرد و زن) و قرائت صیغه خاص ازدواج است. وقتی الفاظ عقد یا همان صیغه عقد ازدواج، توسط طرفین جاری شد، احکام و آثار خاصی به دنبال دارد مثلا آنها بر یکدیگر محرم هستند، مرد باید نفقه زن را بدهد و زن باید تمکین کند. از جمله آثار عقد این است که در صورت مرگ یکی از زوجین، دیگری از او ارث می برد. از دیگر آثار عقد که مربوط به پس از مرگ است، استمرار محرمیت است و می تواند او را غسل دهد. بعبارتی هر چند با مرگ یکی از زوجین، یکی از پایه های عقد از بین رفته است، اما آثار آن باقی است. اگر زن بمیرد، می توان با خواهر او ازدواج کرد، زیرا قرآن از جمع بین دو خواهر منع فرموده است: «وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلاَّ ما قَدْ سَلَفَ»، و اینکه بین دو خواهر جمع کنید مگر آنچه قبل از اسلام انجام داده اید(1). در حالیکه با موت یکی، دیگر امکان جمع و همزمانی بین دو خواهر و در نتیجه حرمت، وجود ندارد. اما اگر عقد از طریق جاری شدن صیغه طلاق منتفی شود، از جمله آثارش این است که زوجین از یکدیگر ارث نمی برند و نسبت به هم نامحرم می شوند.   پی نوشت: 1. سوره نساء/ 23