جمع بندی اثبات معاد

با نام الله

کارشناس بحث: استاد میقات

[="Tahoma"]

با سلام و درود

وجود و اثبات معاد، ادله متعددی دارد؛ که بطور خلاصه و موردی اشاره می کنم:

از خداوند، باطل و عبث، سر نمی زند

خداوند حکیم است و حکیم کار بیهوده و عبث انجام نمی دهد.

خداوند آسمان و زمین را برای انسان و خدمت رسانی به او آفریده:

«هُوَ الَّذي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعا»؛ او خدايى است كه همه آنچه را (از نعمتها) در زمين وجود دارد، براى شما آفريد. (بقره، 29)

«وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ»؛ او آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است همه را از سوى خودش مسخّر شما ساخته است‏. (جاثیه، 13)

هدف و غرض از آفرینش انسان و هبوط او به زمین، حیات اخروی و رساندن او به کمال و سعادت ابدی است.

محصور بودن آفرینش انسان به این دنیا، بدون توجه به حیات اخروی و رساندن او به کمال و سعادت، کاری بیهوده و عبث است، و همان طور که عرض شد حکیم، کار عبث و بیهوده نمی کند.

بنابر این، عقل حکم می کند به بودن معاد، زیرا خداوند حکیم است و کار عبث و بیهوده از او صادر نمی شود. و آفرینش انسان بدون حیات اخروی و معاد، عبث و بیهوده است.

«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ آيا گمان كرديد شما را بيهوده آفريده‏ايم، و بسوى ما باز نمى‏گرديد؟ (مؤمنون، 115)

[="Tahoma"]

وجود معاد، مقتضای عدل الهی

عقل حکم می کند که هر فاعل مختاری، باید به عدل عمل کند.

انسان ها را می توان به دو دسته فرمانبردار و نافرمان، تقسیم کرد.

لازمه فعل عادلانه این است بین این دو فرق گذاشته شود و به انسان نیکوکار و فرمانبر، پاداش داده، و انسان نافرمان و عصیانگر، مجازات شود.

وقتی پاداش و کیفر در این دنیا محقق نمی شود، لازمه اش این است که عالَم دیگری (عالم آخرت) باشد تا این کار در آن انجام شود.

بنابر این، مقتضای عدل الهی این است که در ادامه عالم دنیا، معاد و عالم آخرت وجود داشته باشد.

[="Tahoma"]معاد، جایگاه تحقق وعد و وعید الهی

1. خداوند به صالحان و نیکوکاران وعده ثواب و پاداش، و به طالحان و بدکاران وعده کیفر و عذاب داده است:

«وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقينَ غَيْرَ بَعيدٍ هذا ما تُوعَدُونَ لِكُلِّ أَوَّابٍ حَفيظٍ»؛ در آن روز) بهشت را به پرهيزگاران نزديك مى‏كنند، و فاصله‏اى از آنان ندارد. اين چيزى است كه به شما وعده داده مى‏شود، و براى كسانى است كه بسوى خدا بازمى‏گردند و پيمانها و احكام او را حفظ مى‏كنند. (ق، 31 و 32)

«إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعينَ»؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‏كنند، و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست! (حجر، 43)

2. قیامت، وعده الهی است:

«فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَ يَلْعَبُوا حَتَّى يُلاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذي يُوعَدُونَ»
آنان را به حال خود واگذار تا در باطل غوطه‏ور باشند و سرگرم بازى شوند تا روزى را كه به آنها وعده داده شده است ملاقات كنند (و نتيجه كار خود را ببينند). (زخرف، 83)

3. با وجود وعده، عمل به آن لازم است.

4. خداوند از وعده خود تخلف نمی کند: «وَ لَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ»؛ خداوند هرگز از وعده خود تخلّف نخواهد كرد. (حج، 47)

بنابر این، خداوند به معاد و نیز پاداش و عذاب، وعده داده است و از وعده خود تخلف نمی کند. لذا بر اساس وعده الهی، معاد محقق می شود.

عشق به بقاء، دلیل بر وجود معاد و زندگی ابدی

اگر انسان برای نابودی و فنا آفریده شده بود، بایستی عشق به فنا و نیستی پیدا می کرد و در هنگام رسیدن مرگ (به معنای نیستی)، خوشحال و شادمان بود و از آن لذت می برد.

در حالی که هیچ گاه برای او خوشایند نبوده، و بلکه عشق به بقاء و هستی دارد.

اگر برای فنا و نیستی آفریده شده ایم، پس این علاقه به بقاء برای چیست؟

آیا وجود چنین علاقه مزاحمی بیهوده نیست؟!

امیر مؤمنان علی علیه السلام:

"مَا خُلِقْتَ أَنْتَ وَ لَا هُمْ لِدَارِ الْفَنَاءِ، بَلْ خُلِقْتُمْ لِدَارِ الْبَقَاء"؛ شما برای بقاء آفریده شده اید، نه برای فنا. (بحارالانوار، ج 37، ص 146)

بنا بر این، فطرت انسان، او را به وجود معاد و زندگی ابدی، راهنمایی می کند.

[=microsoft sans serif]از ديگر اصول اعتقادي اسلام ايمان به آخرت و وقوع و رستاخيز عالم است . براي او هر چيز اجلي است و براي كل كائنات به عنوان يك مجموعه واحد آفرينش نيز اجلي است كه در ساعتش نظام آن بالكل به انتها رسيده و سر آغاز دوران جديد و ابدي پيش مي‌آيد.
« و خداوند آسمانها و زمين و آنچه در ميان آنهاست را خلق نفرمود مگر از روي حقيقي استوار با اجل نامبرده و نا معلوم » از دلايل نقلي معاد قرآن كافيست . از دلايل عقلي معاد نيز تصديق عقلي برهانها قرآني كافيست .
{ سوره مباركه روم /80}
معاد روز بازگشت همه كس و همه چيز است به سوي مبدأ خويش . بنابراين ادوار رشد و ترقي و پيمودن منزل به منزل و ساعت به ساعت به پايان مي‌رسد و ابدت پيش مي‌آيد . هر شيء بايد در غايت نهايي خويش قرار گيرد و انسان و هر موجود صاحب اختياري كه مكلف به شريعت است ، مورد محاسبه قرار مي‌گيرد تا به مرتبه استحقاقي خويش نائل گردد . قيامت ، هنگامه ظهور فرمانروايي آشكار خدا بر كائنات است و حجابهاي غفلت براي هميشه به كنار مي‌روند .
معاد هنگامه اهتزاز توحيد از ميان همه چيز و رعايت عدل الهي در همه چيز و به سر منزل مقصود رساندن هر چيز است . معاد روز درك اين حقيقت است كه ملكوت همه چيز و همه امور در دست مالك حقيقي است پس اوست كه بر انجام هر كاري قادر است .
_______
1- معاد از ديدگاه علوم طباطبائي ،مرتضي متقي‌نژاد .
2- معاد در نگاه عقل و دين ،محمد باقر شريعتي سبزواري .
3- در محضر استاد علامه طباطبائي پرسش و پاسخ ،محمدحسين رخشاد

[="Tahoma"]قرآن و اثبات معاد

پرسش:
برای کسی که در مورد وجود معاد دچار شک شده، با دلیل علمی معاد را برایش اثبات کنید؟

پاسخ:
با سلام و درود
وجود و اثبات معاد، ادله متعددی دارد؛ که بطور خلاصه و موردی اشاره می کنم:
1. از خداوند، باطل و عبث، سر نمی زند
خداوند حکیم است و حکیم کار بیهوده و عبث انجام نمی دهد.
خداوند آسمان و زمین را برای انسان و خدمت رسانی به او آفریده:
«هُوَ الَّذي خَلَقَ لَكُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعا»؛ او خدايى است كه همه آنچه را (از نعمتها) در زمين وجود دارد، براى شما آفريد.(1)
«وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ»؛ او آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است همه را از سوى خودش مسخّر شما ساخته است‏.(2)
هدف و غرض از آفرینش انسان و هبوط او به زمین، حیات اخروی و رساندن او به کمال و سعادت ابدی است.
محصور بودن آفرینش انسان به این دنیا، بدون توجه به حیات اخروی و رساندن او به کمال و سعادت، کاری بیهوده و عبث است، و همان طور که عرض شد حکیم، کار عبث و بیهوده نمی کند.
بنابر این، عقل حکم می کند به بودن معاد، زیرا خداوند حکیم است و کار عبث و بیهوده از او صادر نمی شود. و آفرینش انسان بدون حیات اخروی و معاد، عبث و بیهوده است.
«أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ»؛ آيا گمان كرديد شما را بيهوده آفريده‏ايم، و بسوى ما باز نمى‏گرديد؟(3)
2. وجود معاد، مقتضای عدل الهی
عقل حکم می کند که هر فاعل مختاری، باید به عدل عمل کند.
انسان ها را می توان به دو دسته فرمانبردار و نافرمان، تقسیم کرد.
لازمه فعل عادلانه این است بین این دو فرق گذاشته شود و به انسان نیکوکار و فرمانبر، پاداش داده، و انسان نافرمان و عصیانگر، مجازات شود.
وقتی پاداش و کیفر در این دنیا محقق نمی شود، لازمه اش این است که عالَم دیگری (عالم آخرت) باشد تا این کار در آن انجام شود.
بنابر این، مقتضای عدل الهی این است که در ادامه عالم دنیا، معاد و عالم آخرت وجود داشته باشد.
3. معاد، جایگاه تحقق وعد و وعید الهی
1ـ خداوند به صالحان و نیکوکاران وعده ثواب و پاداش، و به طالحان و بدکاران وعده کیفر و عذاب داده است:
«وَ أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقينَ غَيْرَ بَعيدٍ هذا ما تُوعَدُونَ لِكُلِّ أَوَّابٍ حَفيظٍ»؛ (در آن روز) بهشت را به پرهيزگاران نزديك مى‏كنند، و فاصله‏اى از آنان ندارد. اين چيزى است كه به شما وعده داده مى‏شود، و براى كسانى است كه بسوى خدا بازمى‏گردند و پيمانها و احكام او را حفظ مى‏كنند.(4)
«إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوينَ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعينَ»؛ مگر گمراهانى كه از تو پيروى مى‏كنند، و دوزخ، ميعادگاه همه آنهاست!(5)
2ـ قیامت، وعده الهی است:
«فَذَرْهُمْ يَخُوضُوا وَ يَلْعَبُوا حَتَّى يُلاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذي يُوعَدُونَ»؛ آنان را به حال خود واگذار تا در باطل غوطه‏ور باشند و سرگرم بازى شوند تا روزى را كه به آنها وعده داده شده است ملاقات كنند (و نتيجه كار خود را ببينند).(6)
3ـ با وجود وعده، عمل به آن لازم است.
4ـ خداوند از وعده خود تخلف نمی کند: «وَ لَنْ يُخْلِفَ اللَّهُ وَعْدَهُ»؛ خداوند هرگز از وعده خود تخلّف نخواهد كرد.(7)
بنابر این، خداوند به معاد و نیز پاداش و عذاب، وعده داده است و از وعده خود تخلف نمی کند. لذا بر اساس وعده الهی، معاد محقق می شود.
4. عشق به بقاء، دلیل بر وجود معاد و زندگی ابدی
اگر انسان برای نابودی و فنا آفریده شده بود، بایستی عشق به فنا و نیستی پیدا می کرد و در هنگام رسیدن مرگ (به معنای نیستی)، خوشحال و شادمان بود و از آن لذت می برد.
در حالی که هیچ گاه برای او خوشایند نبوده، و بلکه عشق به بقاء و هستی دارد.
اگر برای فنا و نیستی آفریده شده ایم، پس این علاقه به بقاء برای چیست؟
آیا وجود چنین علاقه مزاحمی بیهوده نیست؟!
امیر مؤمنان علی علیه السلام: "مَا خُلِقْتَ أَنْتَ وَ لَا هُمْ لِدَارِ الْفَنَاءِ، بَلْ خُلِقْتُمْ لِدَارِ الْبَقَاء"؛ شما برای بقاء آفریده شده اید، نه برای فنا.(8)
بنا بر این، فطرت انسان، او را به وجود معاد و زندگی ابدی، راهنمایی می کند.

____________

1. بقره، 29.
2. جاثیه، 13.
3. مؤمنون، 115.
4. ق، 31 و 32.
5. حجر، 43.
6. زخرف، 83.
7. حج، 47.
8. بحارالانوار، ج 37، ص 146.