جمع بندی اعتبار و سند نماز روز یکشنبه ماه ذیقعده

با نام و یاد دوست       کارشناس بحث: استاد میقات

سند و اعتبار نماز روز یکشنبه ماه ذیقعده کجا و به چه میزان است؟ با اینکه در مفاتیح آنرا از انس بن مالک نقل کرده اند؟

    با سلام و درود سید بن طاووس(ره) می گوید در باره فضیلت یکشنبه ماه ذی القعده و اعمال آن روز، مطالبی را به قلم «شیخ علی بن یحیی الخیاط» و دیگران، در کتب عالمان شیعه دیده است که عین آن ها را نقل می کند.(إقبال الأعمال (ط - القديمة)، ج ‏1، ص 308) یکی از آن ها توبه کردن در این روز و نماز آن است؛ که عین روایت و ترجمه آن بدین شرح است:   متن روایت: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَوْمَ الْأَحَدِ فِي شَهْرِ ذِي الْقَعْدَةِ فَقَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ كَانَ مِنْكُمْ يُرِيدُ التَّوْبَةَ؟ قُلْنَا كُلُّنَا نُرِيدُ التَّوْبَةَ يَا رَسُولَ اللَّهِ. فَقَالَ: ع اغْتَسِلُوا وَ تَوَضَّئُوا وَ صَلُّوا أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، وَ اقْرَءُوا فِي كُلِّ رَكْعَةٍ فَاتِحَةَ الْكِتَابِ مَرَّةً، وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، وَ الْمُعَوِّذَتَيْنِ مَرَّةً، ثُمَّ اسْتَغْفِرُوا سَبْعِينَ مَرَّةً، ثُمَّ اخْتِمُوا بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، ثُمَّ قُولُوا يَا عَزِيزُ يَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ ذُنُوبَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ. ثُمَّ قَالَ ع مَا مِنْ عَبْدٍ مِنْ أُمَّتِي فَعَلَ هَذَا إِلَّا نُودِيَ مِنَ السَّمَاءِ يَا عَبْدَ اللَّهِ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَإِنَّكَ مَقْبُولُ التَّوْبَةِ مَغْفُورُ الذَّنْبِ وَ يُنَادِي مَلَكٌ مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ أَيُّهَا الْعَبْدُ بُورِكَ عَلَيْكَ وَ عَلَى أَهْلِكَ وَ ذُرِّيَّتِكَ وَ يُنَادِي مُنَادٍ آخَرُ أَيُّهَا الْعَبْدُ تَرْضَى خُصَمَاؤُكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ يُنَادِي مَلَكٌ آخَرُ أَيُّهَا الْعَبْدُ تَمُوتُ عَلَى الْإِيمَانِ وَ لَا أَسْلِبُ مِنْكَ الدِّينَ وَ يُفْسَحُ فِي قَبْرِكَ وَ يُنَوَّرُ فِيهِ وَ يُنَادِي مُنَادٍ آخَرُ أَيُّهَا الْعَبْدُ يَرْضَى أَبَوَاكَ وَ إِنْ كَانَا سَاخِطَيْنِ وَ غُفِرَ لِأَبَوَيْكَ ذَلِكَ وَ لِذُرِّيَّتِكَ وَ أَنْتَ فِي سَعَةٍ مِنَ الرِّزْقِ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ يُنَادِي جَبْرَئِيلُ ع أَنَا الَّذِي آتِيكَ مَعَ مَلَكِ الْمَوْتِ ع أَنْ يَرْفُقَ بِكَ وَ لَا يَخْدِشَكَ أَثَرُ الْمَوْتِ إِنَّمَا تَخْرُجُ الرُّوحُ مِنْ جَسَدِكَ سَلًّا [سَلَاماً] قُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ لَوْ أَنَّ عَبْداً يَقُولُ فِي غَيْرِ الشَّهْرِ فَقَالَ ع مِثْلَ مَا وَصَفْتُ وَ إِنَّمَا عَلَّمَنِي جَبْرَئِيلُ ع هَذِهِ الْكَلِمَاتِ أَيَّامَ اللَّهِ رَبِّي [أُسْرِيَ بِي‏].(إقبال الأعمال (ط - القديمة)، ج ‏1، ص 308)   ترجمه روایت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز یکشنبه ماه ذى القعده فرمودند: «ای مردم! کدام‌ یک از شما می ‌خواهید توبه کنید؟» گفتند: رسول خدا! همه ما می ‌خواهیم توبه کنیم.   پیامبر فرمودند: «غسل کرده، وضو گرفته و چهار رکعت نماز بجا آورید. در هر رکعت یک ‌بار "فاتحة الکتاب"، سه ‌بار "قل هو اللّه احد" و یک ‌بار "معوذتین"[سوره های ناس و فلق] بخوانید. آن ‌گاه هفتاد بار استغفار نموده و در پایان "لا حول و لا قوّة إلا باللّه العلیّ العظیم" بگویید. سپس بگویید: اى عزیز! اى بخشاینده! گناهان من و گناهان تمام مردان و زنان مؤمن را بیامرز که جز تو کسى گناهان را نمی‌ آمرزد. آن ‌گاه فرمودند: بنده ‌اى از امت من چنین عملى را انجام نمی ‌دهد، مگر این ‌که از آسمان به او ندا می ‌رسد: بنده خدا! عمل را از نو شروع کن که توبه تو قبول، و گناهانت آمرزیده شد. فرشته دیگر از زیر عرش ندا می ‌کند: اى بنده! مبارک باد بر تو و بر خانواده و خاندانت. منادى دیگرى صدا می ‌زند: در روز قیامت، دشمنانت را از تو راضى می ‌نمایند. فرشته دیگرى ندا می ‌کند: اى بنده! با ایمان از دنیا می ‌روى. دینت از تو گرفته نشده و قبر تو وسیع و نورانى خواهد شد. منادى دیگرى صدا می‌ زند: پدر و مادرت راضى می ‌شوند، گرچه خشمگین باشند، پدر و مادر، تو و خاندانت بخشیده شده و در دنیا و آخرت خوش رزق خواهى بود. جبرئیل ندا می ‌کند: من با فرشته مرگ پیش تو آمده و به او دستور می ‌دهم که با تو خوش‌ رفتار بوده، به‌ خاطر مرگ آسیبى به تو نرسانیده و به نرمى، روح را از بدنت خارج نماید. گفتند: ای رسول خدا! اگر کسى در زمان دیگرى چنین بگوید چطور؟ آن حضرت فرمود: «چیزهایى را که گفتم براى او نیز خواهد بود. جبرئیل این مطالب را در شب معراج به من گفت.»

  اما بررسی این روایت   چند نکته عرض می شود: 1. این روایت را فقط سید بن طاووس(ره) نقل کرده و قبل از ایشان کسی نقل نکرده و در تراث شیعه، چنین روایتی نیست. 2. سلسله سند کامل نیست. 3. کسی که این روایت توسط او از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده است، یعنی اولین نفر و کسی که بطور مستقیم و بدون واسطه، از معصوم نقل کرده، «انس بن مالک» است که نمی توان به نقل های اختصاصی او اعتماد کرد. 4. «انس بن مالک بن النضر» خادم پیامبر(صلی الله علیه و آله) بوده است. 5. در باره ایشان روایت داریم که سه نفر بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) دروغ می بسته اند، که یکی از آن ها انس بن مالک بوده است.(خویی، معجم‏ رجال ‏الحديث، ج 3، ص 241) 6. هم چنین نقل شده که «انس بن مالک» با این که در غدیر حضور داشته و سخنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) در باره ولایت علی بن ابیطالب(علیه السلام) را شنیده است، با این حال، کتمان کرد و به آن چه شنیده بود شهادت نداد. سپس حضرت علی(علیه السلام) دعا فرمود که اگر او از روی دشمنی و عناد، کتمان شهادت کرده است، مبتلا به بیماری شود؛ و او به بیماری برص (پیسی) مبتلا شد.(رجال‏ الكشي، جزء اول، ص 45)   بنابر این: چون این روایت در تراث حدیثی شیعه نیامده است و فقط ابن طاووس(ره) آن را نقل کرده، و از نظر سندی هم کامل نیست، و راوی آن نیز مورد اعتماد نیست؛ لذا نمی توان اعتماد لازم به این روایت داشت و نمی توان به صدور آن از معصوم، اطمینان و وثوق پیدا کرد. لذا نمی توان آن را به معصوم نسبت داد و گفت معصوم، چنین نمازی را توصیه کرده اند.   نکته: این که نمی توان این نماز را به معصوم نسبت داد؛ معنایش این نیست که خواندن این نماز جایز نیست و یا اگر کسی بخواند، باطل است. خیر؛ هر کس بخواهد می تواند به قصد رجاء و به امید ثواب بخواند و ثوابش را هم می برد.   خلاصه: چنین نمازی را نمی توان به معصوم نسبت داد، ولی خواندن آن به قصد رجاء و به امید ثواب، اشکالی ندارد، و بالاتر این که خوب هم هست زیرا نماز و دعا و ذکر خداوند متعال است. 

  جمع بندی   پرسش: سند و اعتبار نماز روز یکشنبه ماه ذیقعده، کجا و به چه میزان است؟ با این که در مفاتیح آن را از انس بن مالک نقل کرده اند؟   پاسخ: سید بن طاووس(ره) می گوید در باره فضیلت یکشنبه ماه ذی القعده و اعمال آن روز، مطالبی را به قلم «شیخ علی بن یحیی الخیاط» و دیگران، در کتب عالمان شیعه دیده است که عین آن ها را نقل می کند.(1) یکی از آن ها توبه کردن در این روز و نماز آن است؛ که عین روایت و ترجمه آن بدین شرح است: «خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَوْمَ الْأَحَدِ فِي شَهْرِ ذِي الْقَعْدَةِ فَقَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ مَنْ كَانَ مِنْكُمْ يُرِيدُ التَّوْبَةَ؟ قُلْنَا كُلُّنَا نُرِيدُ التَّوْبَةَ يَا رَسُولَ اللَّهِ. فَقَالَ: ع اغْتَسِلُوا وَ تَوَضَّئُوا وَ صَلُّوا أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ، وَ اقْرَءُوا فِي كُلِّ رَكْعَةٍ فَاتِحَةَ الْكِتَابِ مَرَّةً، وَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، وَ الْمُعَوِّذَتَيْنِ مَرَّةً، ثُمَّ اسْتَغْفِرُوا سَبْعِينَ مَرَّةً، ثُمَّ اخْتِمُوا بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ، ثُمَّ قُولُوا يَا عَزِيزُ يَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ ذُنُوبَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْتَ؛...»(2) ترجمه روایت: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در روز یکشنبه ماه ذى القعده فرمودند: ای مردم! کدام‌ یک از شما می ‌خواهید توبه کنید؟ گفتند: رسول خدا! همه ما می ‌خواهیم توبه کنیم. پیامبر فرمودند: غسل کرده، وضو گرفته و چهار رکعت نماز بجا آورید. در هر رکعت یک ‌بار "فاتحة الکتاب"، سه ‌بار "قل هو اللّه احد" و یک ‌بار "معوذتین"[سوره های ناس و فلق] بخوانید. آن ‌گاه هفتاد بار استغفار نموده و در پایان "لا حول و لا قوّة إلا باللّه العلیّ العظیم" بگویید. سپس بگویید: اى عزیز! اى بخشاینده! گناهان من و گناهان تمام مردان و زنان مؤمن را بیامرز که جز تو کسى گناهان را نمی ‌آمرزد؛... . اما بررسی این روایت این روایت را فقط سید بن طاووس(ره) نقل کرده و قبل از ایشان کسی نقل نکرده و در تراث شیعه، چنین روایتی نیست. «مفاتیح الجنان» و یا سایرین هم که این روایت را آورده اند، همه به نقل ابن طاووس استناد کرده اند. لازم به ذکر است، سلسله سند و راویان این روایت نیز کامل نیست. از طرفی کسی که این روایت توسط او از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده است، یعنی آخرین واسطه با معصوم، «انس بن مالک» است که به راحتی نمی توان به نقل های اختصاصی او اعتماد کرد، زیرا گرچه وی خادم پیامبر(صلی الله علیه و آله) بوده ولی عالمان و محدثان شیعه، روایات کمی را از او نقل کرده اند و در برخی روایات نیز وی مورد مذمت قرار گرفته است، کما این که در روایتی از امام صادق(علیه السلام) داریم که سه نفر بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) دروغ می بسته اند، یکی از آن ها انس بن مالک بوده است.(3) هم چنین نقل شده که «براء بن عازب» و «انس بن مالک» با این که در غدیر حضور داشته و سخنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) در باره ولایت علی بن ابیطالب(علیه السلام) را شنیده بودند، با این حال، کتمان کردند و به آن چه شنیده بودند شهادت ندادند. سپس حضرت علی(علیه السلام) دعا فرمودند که اگر او از روی دشمنی و عناد، کتمان شهادت کرده اند، مبتلا به بیماری شوند؛ «براء بن عازب» نابینا شد و «انس بن مالک» به بیماری برص (پیسی) مبتلا شد.(4) بنابر این: چون این روایت در تراث حدیثی شیعه نیامده است و فقط ابن طاووس(ره) آن را نقل کرده، و از نظر سندی هم کامل نیست، و راوی آن نیز مورد اعتماد نیست؛ لذا نمی توان اعتماد لازم به این روایت داشت و نمی توان به صدور آن از معصوم، اطمینان و وثوق پیدا کرد. پس نمی توان آن را به معصوم نسبت داد و گفت معصوم، چنین نمازی را توصیه کرده اند. نکته: البته این که نمی توان این نماز را به معصوم نسبت داد، معنایش این نیست که خواندن این نماز جایز نیست و یا اگر کسی بخواند، باطل است. خیر؛ هر کس بخواهد می تواند به قصد رجاء و به امید ثواب بخواند و ثوابش را هم می برد. نتیجه: چنین نمازی را نمی توان به معصوم نسبت داد، ولی خواندن آن به قصد رجاء و به امید ثواب، اشکالی ندارد، و بالاتر این که خوب هم هست زیرا نماز و دعا و ذکر خداوند متعال است و چیزی نیست که با آموزه های دیگر، ناسازگار باشد.   پی نوشت ها: 1. ابن طاووس، إقبال الأعمال(ط- القديمة)، ناشر: دار الكتب الإسلاميه‏ ـ تهران‏، 1409ق، چاپ دوم‏، ج 1، ص 308. 2. همان. 3. ابن بابويه، محمد بن على‏، الخصال‏، محقق/مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: جامعه مدرسين‏ ـ قم‏، 1362 ش‏، چاپ: اول‏، ج 1، ص 190. 4. شیخ طوسی، اختيار معرفة الرجال‏ (معروف به رجال کشی)، محقق: رجايى، مصحح: ميرداماد استرآبادی، ناشر: موسسة آل البيت(عليهم السلام) لإحياء التراث‏ ـ قم، 1404 ه.ق‏، چاپ اول، ج 1، ص 246.