اقسام وحی؟

قرآن می فرماید:مابه زنبور عسل وحی کردیم. منظور از این وحی چیست؟

کارشناس بحث : کوثر قرآن

با كسب اجازه از محضر كارشناس محترم نكاتي در اين موضوع خدمتتان تقديم ميگردد

[معنا و موارد استعمال كلمه" وحى"]

" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً ... لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ" كلمه" وحى" بطورى كه راغب گفته: به معناى اشاره سريع است، كه البته همواره از جنس كلام و از باب رمزگويى و يا به صورت صوت و مجرد از تركيب و يا به اشاره و امثال آن است «1».
و از موارد استعمالش بدست مى‏آيد كه از باب القاى معنا به نحو پوشيده از اغيار است، پس الهام به معناى القاى معنا در فهم حيوان از طريق غريزه هم از وحى است، هم چنان كه ورود معنا در نفس انسان از طريق رؤيا و همچنين از طريق وسوسه و يا اشاره، همه از وحى است، در كلام خداى تعالى هم در همه اين معانى استعمال شده يك جا در القاء در فهم حيوان از راه غريزه استعمال كرده و فرموده:" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ" و در القاء از باب رؤيا استعمال كرده و فرموده:" وَ أَوْحَيْنا إِلى‏ أُمِّ مُوسى‏" «2» و در وسوسه استعمال كرده فرموده:" إِنَّ الشَّياطِينَ لَيُوحُونَ إِلى‏ أَوْلِيائِهِمْ" «3» و در القاء از باب اشاره استعمال كرده و فرموده:" فَأَوْحى‏ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا" «4».
قسم ديگرى از وحى الهى با تكلم با انبياء و رسل است هم چنان كه فرموده" وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْياً" «5» چيزى كه هست ادب دينى چنين رسم كرده كه وحى جز به كلامى كه بر انبياء و رسل القاء مى‏شود اطلاق نگردد.

[ايحائات و الهامات خداى سبحان به زنبور عسل‏]
پس معناى اينكه فرمود:" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ" اين است كه خداوند به زنبور عسل از راه غريزه‏اى كه در بنيه او قرار داده الهام كرده، و داستان زنبور عسل و نظامى كه در حيات اجتماعى خود و سيره و طبيعتش دارد امرى است عجيب و حيرت‏آور، و شايد همين نظام عجيبش باعث شده كه خطاب از مشركين را به خطاب مخصوص رسول خدا (ص) برگرداند و بفرمايد" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ- و وحى كرد پروردگار تو".

[چند روايت در تطبيق آيه:" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ ..." بر پيامبر و اهل بيت او عليهم السلام‏]
و در تفسير قمى به سند خود از على بن مغيره از امام صادق (ع) روايت كرده كه در تفسير جمله" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ" فرموده مقصود از نحل، مائيم كه خدا بدان وحى نموده، و معناى" أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً" امر به ما است كه از عرب براى خود شيعه بگيريم، و" من الشجر" مى‏گويد از عجم نيز بگيريم، و" وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ" مى‏گويد از بردگان هم بگيريم، و مقصود از شرابى كه از شكم زنبور بيرون مى‏آيد و داراى الوان مختلفى است، علمى است كه از ما بسوى شما ترشح مى‏شود «4».
مؤلف: و در اين معنا روايات ديگرى نيز هست، و اين از باب تطبيق به مصداق كلى است، شاهدش هم اين است كه در بعضى از اين روايات، زنبور بر رسول خدا (ص)، و جبال بر قريش، و شجر بر عرب، و" مِمَّا يَعْرِشُونَ" به غير عرب (موالى)، و آنچه از شكم زنبور بيرون مى‏آيد به علم تطبيق شده «5».

*****************************************
(1) مفردات راغب، ماده" وحى". [.....]
(2) و وحى كرديم (در خواب) به مادر موسى. سوره قصص، آيه 7.
(3) آگاه باش كه شيطانها به دوستان خود وحى (وسوسه) مى‏كنند. سوره انعام، آيه 121.
(4) پس وحى (اشاره) كرد بسوى آنان، اينكه تسبيح كنيد بامداد و شامگاه. سوره مريم، آيه 11.
(5) و نمى‏باشد مر بشرى را اينكه تكلم كند با او خداوند مگر با وحى. سوره شورى، آيه 51.
(6) تفسير قمى، ج 1، ص 387. [.....]
(7) تفسير عياشى، ج 2، ص 264، ح 44.
_______________________
ترجمه الميزان، ج‏12، ص: 424و 447

ادامه ...

پروردگارت به زنبور عسل وحى فرستاد!
در اينجا لحن قرآن به طرز شگفت‏انگيزى تغيير مى‏يابد و در عين ادامه دادن بحثهاى پيشين در زمينه نعمتهاى مختلف الهى و بيان اسرار آفرينش سخن از" زنبور عسل" (نحل) و سپس خود عسل به ميان مى‏آورد، اما در شكل يك ماموريت الهى و الهام مرموز كه نام وحى بر آن گذارده شده است، نخست مى‏گويد:
" پروردگار تو به زنبور عسل، وحى كرد كه خانه‏هايى از كوه‏ها و درختان و داربستهايى كه مردم مى‏سازند انتخاب كن" (وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبالِ بُيُوتاً وَ مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمَّا يَعْرِشُونَ‏ ).

[نكته‏ها:]
[1- كلمه وحى و معانى مختلف آن‏]
در اين آيه به چند تعبير برخورد مى‏كنيم كه همه درخور دقت است:
1- كلمه وحى در اصل چنان كه راغب در مفردات مى‏گويد: به معنى اشاره سريع است سپس به معنى القا كردن مخفيانه سخنى آمده است، ولى در قرآن مجيد وحى در معانى مختلفى به كار رفته، كه همه بازگشت به همان معنى اصلى مى‏كند:
از آن جمله وحى نبوت است كه در قرآن، فراوان از آن ياد شده است، در آيه 51 سوره شورى مى‏خوانيم: وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْياً ... " خداوند با هيچ انسانى جز از طريق وحى سخن نمى‏گويد ..."
و نيز وحى به معنى الهام است، خواه الهام خود آگاه باشد (در مورد انسانها) مانند وَ أَوْحَيْنا إِلى‏ أُمِّ مُوسى‏ أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ (قصص- 7):" ما به مادر موسى الهام كرديم كه نوزادت را شير ده و هر گاه از دستيابى دشمنان بر او ترسيدى او را به آغوش امواج دريا بسپار" و خواه به صورت ناآگاه و الهام غريزى باشد، چنان كه در مورد زنبور عسل در آيات فوق خوانديم، زيرا مسلم است، وحى در اينجا همان فرمان غريزه و انگيزه‏هاى ناخودآگاهى است كه خداوند در جانداران مختلف آفريده است.
و نيز وحى به معنى اشاره است چنان كه در داستان ذكريا مى‏خوانيم فَأَوْحى‏ إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا" ذكريا به مردم با اشاره گفت صبح و شام، تسبيح خدا گوئيد" (مريم- 11).
و نيز به معنى رساندن مخفيانه پيام و خبر آمده است، چنان كه در آيه 112 سوره انعام مى‏خوانيم يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلى‏ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً:" شياطين انسانى و غير انسانى مطالب فريبنده و گمراه كننده را بطور مرموز به يكديگر مى‏رسانند".

2- آيا الهام غريزى مخصوص زنبوران عسل است؟
در اينجا اين سؤال پيش مى‏آيد كه غرائز و يا الهام غريزى منحصر به زنبوران عسل نيست و در همه حيوانات وجود دارد، چرا تنها در اينجا اين تعبير آمده است؟
اما با توجه به يك نكته پاسخ اين سؤال روشن مى‏شود و آن اينكه: امروز كه زندگى زنبوران عسل دقيقا از طرف دانشمندان مورد بررسى عميق قرار گرفته ثابت شده است كه اين حشره شگفت‏انگيز آن چنان تمدن و زندگى اجتماعى شگفت‏انگيزى دارد كه از جهات زيادى بر تمدن انسان و زندگى اجتماعى او پيشى گرفته است.
البته كمى از زندگى شگرفش در گذشته روشن بوده، ولى هرگز مثل امروز ابعاد مختلف آن كه هر يك از ديگرى عجيبتر است شناخته نشده بود، قرآن به طرز اعجاز آميزى با كلمه" وحى" به اين موضوع اشاره كرده است، تا اين واقعيت را روشن سازد كه زندگى زنبوران عسل را هرگز نبايد با انعام و چهار پايان و مانند آنها مقايسه كرد، و شايد همين انگيزه‏اى شود كه به درون جهان اسرار آميز اين حشره عجيب گام بگذاريم و به عظمت و قدرت آفريدگارش آشنا شويم، و اين است رمز دگرگون شدن لحن كلام در اين آيه نسبت به آيات گذشته.
________________
تفسير نمونه، ج‏11، ص: 298

تمام

قرآن می فرماید:مابه زنبور عسل وحی کردیم. منظور از این وحی چیست؟

کارشناس بحث : کوثر قرآن

سوره ی نحل آیه ی 68 و69
وَاوحَی رَبُکَ الَی النحل ِ ان اتخِذِی من الجبال ِ بُیُوتا و مِنَ الشَجَر ِ ومما یعرشون ثم کُلِی مِن کُلّ ِ الثَّمراتِ فاسلُکِی

سُبُلَ ربّکِ ذُلُلًا یخرُج مِن بُطونِها شرابٌ مختلِف الوانُه فیه شِفاء للناس انّ فی ذلک لَأیَة لقوم یتفکرون

پس معناى اينكه فرمود:" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ" اين است كه خداوند به زنبور عسل از راه غريزه‏اى كه در بنيه او قرار داده الهام كرده، و داستان زنبور عسل و نظامى كه در حيات اجتماعى خود و سيره و طبيعتش دارد امرى است عجيب و حيرت‏آور، و شايد همين نظام عجيبش باعث شده كه خطاب از مشركين را به خطاب مخصوص رسول خدا (ص) برگرداند و بفرمايد" وَ أَوْحى‏ رَبُّكَ- و وحى كرد پروردگار تو"
به نقل از تفسير شريف الميزان

اقسام وحی : 1- وحی غریزی و طیعی و تکوینی مثال : زنیور عسل

2- و حی به مومنین و غیر پیامبران مثال : وحی به مادر حضرت موسی ع ( یوکابد )

3- وحی به پیامبران ع

4- حضرت فاطمه زهرا س و امامان معصوم ع (الف - با فرشته ها هم سخن بوده

ب - یا توسط روح القدس به مسائل غیبی به خواست خدا آگاه می شده و میشوند )

مرد الف مثل :هم سخن شدن فرشته ای با حضرت فاطمه زهرا و نوشته شدن کتاب

صحیفه حضرت زهرا س / مورد ب مثل : حضرت صاحب الزمان عج که بوسیله روح القدس

از اخبار غیبی مطلع می شوند به خواست خدا