جمع بندی انتساب «محمد حنفیه» به مادرشان

جمع بندی

پرسش:
چرا محمدبن حنفیه بجای پدرش حضرت علی (علیه السلام) به نام مادرش منسوب شده است؟
پاسخ:
محمد بن حنفیه فرزند بلافصل حضرت علی(علیه السلام) است که از مادری به نام خوله حنفیه دختر جعفر بن قیس حنفیه به دنیا آمد.[1] او را محمد اکبر میخواندند.[2] کنیه اش ابوالقاسم است.[3] از آنجا که تاریخ درگذشت او درسال ۸۱ق است و در آن هنگام ۶۵ سال داشته به دست می‌آید که وی در سال ۱۶ق به دنیا آمده است[4]

طایفه بنی حنفیه از طوایف یمنی است و هر زن و مردی که از این قبیله باشند را حنفیه میگویند. لذا مادر محمد را خوله حنفیه میگفتند. در اینکه خوله آزاد یا اسیر وارد مدینه شده اقوال مختلفی وجود دارد
برخی از منابع اورده اند که وی در پی حمله خالد بن ولید به قبیله مالک بن نویره (بنی یربوع) و قبیله بنی حنفیه به صورت اسیر وارد مدینه گردید
در حالی که آنها مسلمان بودند و فقط حاضر به پرداخت زکات به حکومت غاصب خلفا نبودند.[5] خوله را همراه اسيران بني حنيفه به مدينه آوردند. وقتي وارد مسجد رسول الله (صلی الله علیه وآله)شدند، به جانب قبر متوجه گرديد و با فرياد و ناله گفت: سلام بر تو اي رسول خدا و بر اهل بيت تو! اينها امت تو هستند كه ما را همچون اهل نوبه و ديلم به اسارت گرفته اند، در حالي كه هيچ گناهي مرتكب نشده ايم، جز اينكه به اهل بيت تو مايليم. ببين كه نيكي را بدي و بدي را نيكي گرفته‏ اند! سپس رو به مردم كرد و گفت: ما را اسير كرديد، در حالي كه به يگانگي خداوند و رسالت پيامبر شهادت داديم.[6]

او را به معرض فروش گذاشتند. بعضي از افراد حاضر شدند، او رابه همان قيمت به عنوان سهم خود بپذيرند. امام علي(علیه السلام)وارد شد و فرمود: چه خبر است؟ جريان را براي آن حضرت توضيح دادند. امام خوله را به خانه اسماء برد و نگهداري كرد تا اين‏كه برادرش آمد و با اجازه او حضرت علی(علیه السلام) خوله را به عقد خود در آورد.[7]
اما چرا محمد بن علی به نام "محمد بن حنفیه" مشهور است؟
از وی با نام محمد بن علی هم یاد شده است اما بیشتر به محمد حنفیه مشهور بوده است. شیخ عباس قمی در کتاب گرانسنگ خویش به نام سفینة البحار در ماده حنف آورده است که حنفیه نام زنی بوده که از اجداد بنی حنفیه محسوب میشده و هر کس به این زن نسب می برده به حنفیه مشهور میشد.خوله هم به این زن نسب میبرد.

نکته دیگر اینکه اگر کسی دارای چند همسر باشد، فرزندان متعددی خواهد داشت برای اینکه مشخص شود فرزند آن از کدام زن هستند آنها را به نام مادرشان نامگذاری میکردند از این رو محمدبن حنفیه به این نام مشهور شد. در گذشته هم چنین امری سابقه داشته است و برخی به نام مادرشان مشهور میشدند.

علاوه بر این حضرت علی (علیه السلام) نام سه نفر از فرزندان خود را محمد گذاشته بود. هر یك از این فرزندان از مادرانی متفاوت به دنیا آمده بودند. محمد اكبر ( نام مادرش خوله و از قبیله بنی حنیفه بود)، محمداوسط (نام مادرش امامه بود) و محمد اصغر ( نام مادرش اسماء بود).[8] چون هر سه نفر ایشان در میان مردم با نام «محمد بن علی بن ابی‌طالب» شناخته می‌شدند جهت تمایز بین آن‌ها هر یك را با پسوندی از دیگری متمایز ساختند و از آن‌جا كه مادر محمدبن حنفیه از قبیله معروف و بزرگ بنی‌حنیفه بود او را محمدبن حنفیه صدا می‌زدند و همه آنان در میان مردم به محمد بن علی معروف بودند .

پی نوشت ها:
[1] . ارشاد شیخ مفید ص 168

[2] . ابن سعد طبقات ج 5 ص 94

[3] . ثقفی، الغارات، ج 2 ص 749

[4] . ابن سعد طبقات ج 5 ص 87

[5] . اجتهاد در مقابل نص، شرف الدين، ص123

[6] . رياحين الشريعه، ج4، ص212 به نقل از الخرايج راوندي.

[7] . ریاحین الشریعه ج 4 ص 214

[8] . بلعمی تاریخ نامه طبری ج 4 ص 677