انواع عذاب مطرح شده در قرآن

يكي از اركان اصول دين مسئلة معاد است، يعني اعتقاد به اين كه بعد از اين عالم، جهان ديگري است، حساب و كتابي هست و بهشت و جهنمي وجود دارد. در عالم آخرت هر كسي از نتيجة‌ عمل خود كه در دنيا انجام داده بهره مند مي شود، چنانچه در حديث آمده «الدنيا مزرعة الآخرة»(1) دنيا مزرعه و كشتزار آخرت است. اگر عمل خوب داشته باشد، پاداش خوب مي گيرد. و اما اگر در دنيا عمل بد انجام داده باشد، سزاي او جهنم و عذاب آن است.

صفاتي كه در قرآن براي عذاب بيان شده اند، مختلف و گوناگون است، از قبيل: اليم، عظيم، مهين، شديد و امثال اين ها، كه هر كدام اشاره به شدت و سختي عذاب است و هم چنين وابسته به حالات گنه كاران است كه بعضي از كارها مستحق عذاب اليم، و بعضي ديگر مستحق عذاب شديد و... است.

اصل عذاب: اسم مصدر بر وزن نكال به معني كيفر است، و اليم: صفت مشبهه توصيف ذاتي كيفر و كنايه از دوام آن است، زيرا اجراء كيفر بر اهل جهنم نشانة قهر آفريدگار است و كمال قهر به دوام و سختي آن مي باشد. يا اين كه صيغة مبالغه به معني مبالغه در عذاب است.(2) به عبارت ديگر: (اليم) به معناي مولِم است، مانند نذير به معناي منذر، و بديع به معناي مبدع و الم به معناي درد است كه در اثر مرض و بيماري به انسان عارض مي شود، و مقابل لذت است. و لذت حالتي است كه موافق ميل و خواستة انسان باشد، چنان چه الم حالتي است كه مخالف آن باشد.(3) و مجموعاً 80 بار لفظ اليم در قرآن آمده(برخی می گویند كلمه اليم 72 بار در قرآن آمده است‏)

به طور كلي مي توان گفت: مجازات گاهي دردناك است (عذاب اليم)، مانند: شلاق زدن و آزار بدني. و گاهي توهين آميز است (عذاب مهين)، مانند: پاشيدن لجن بر لباس كسي و مانند آن. و گاهي پر سر و صدا است (عذاب عظيم)، مانند: مجازات در حضور جمعيت. و نيز گاهي اثر آن در وجود انسان عميق است و تا مدتي باقي مي ماند (عذاب شديد)، مانند: زندانهاي بلندمدّت با اعمال شاقه و امثال آن.

توجه به اين نكته لازم است كه توصيف عذاب به يكي از صفات، تناسبي با نوع گناه دارد. و لذا در بسياري از آيات قرآن، مجازات ظالمان به عنوان عذاب اليم آمده است، زيرا متناسب با دردناك بودن ظلم نسبت به بندگان خدا است، و آنها كه گناهشان توهين آميز است و همچنين آنها كه دست به گناهان شديد و يا پر سر و صدا مي زنند، كيفري همانند آن دارند ولي منظور از ذكر مثالهاي فوق نزديك ساختن مطلب بذهن است و گرنه مجازات هاي آن جهان قابل مقايسه با مجازات هاي اين عالم نيست.

پاورقی:
1. ابن ابي جمهور احساني، عوالي اللنالي، قم، چاپ: مطبعة سيد الشهدا، ‌چاپ اول، سال 1403هـ.، ‌ج1، ص 267، حديث 66.
2. حسيني همداني، سيد محمد، تفسير انوار درخشان، تهران، ناشر: كتاب فروشي لطفي، سال 1380هـ ، ج1، ص 45.
3. سيد عبد الحسين طيب، اطيب البيان، تهران، ناشر: انتشارات اسلام، چاپ سوم، سال 1366ش، ج1، ص 369.