جمع بندی بازی های فکری مناسب برای کودک با توجه به دوره های رشد کودک

سلام
از اعتماد و ارتباطتان صمیمانه سپاسگزارم.
ژان پیاژه نخستین روانشناسی بود که به نقش مهمّ بازی در رشد شناختیِ کودک تأکید کرد. در نظر ما روانشناسان، کودکان از راه بازی، بدون دخالت دیگران، تجربه به دست می آورند و بهترین روش ها برای رسیدن به هدف را یاد می گیرند. به صورت کلّی، بازی رشد هوشی کودک را سرعت می بخشد. بازی های مناسب کودک را به تفکیک سنّ خدمت تان معرفی می کنم:
- تولد تا شش ماهگی:
کودکان از ابتدای تولد تا 6 ماهگی قدرت چندانی برای استفاده از دست ها ندارند. بنابراین می خواهند جهان را از طریق بینایی، شنوایی و لامسه خود تجربه کنند. در اولین مراحل زندگی، فعالیت های حسّی ارجحیّت دارند. تحریک حس بینایی به وسیله نشان دادن رنگ های شاد برای افزایش هماهنگی بینایی کودک مفید است. پس اسباب بازی های کودک رنگ های شاد داشته باشند. لالایی و شعرهای مادر نیز شنوایی نوزاد را تحریک می کنند. نوزاد از اولین روزهای تولد به ارتباط برقرار کردن با دیگران نیاز دارد. آویز بالای گهواره، اسباب بازی های فشاری یا مکیدنی، اسباب بازی ها یا توپ های نرم ، جغجغه، زنگوله، عروسک های صدا دار اسباب بازی های مناسب این سنّ هستند.
- شش ماهگی تا دوازده ماهگی:
رشد کودک در این سنّ نیز سریع است. در این سنّ هماهنگی میان چشم و دست کودک بهتر می شود و مهارت های مختلف به همراه حسّ بینایی و شنوایی پیشرفت می کنند.
کودک در این سن می تواند مفاهیم ساده را به خاطر بیاورد و خودش، اجزای بدنش و افراد آشنا را می شناسد. او از اشیا مختلف خوشش می آید و آن ها را وارسی می کند، داخل ظروف می گذارد و در می آورد و اگر پنهان شوند آن ها را جستجو می کند. فرزند شما صداها را تقلید می کند و کم کم یاد می گیرد که راه برود. جغجغه،توپ، اسباب بازی های متحرک، مکعب های بزرگ و نرم برای خانه سازی، حیوانات عروسکی پارچه ای، سطل، لیوان و اسباب بازی های شناور در حمام برای کودک جذاب هستند. بازی های دالی موشه و گل یا پوچ حس کنجکاوی کودک را در این سنّ تحریک می کنند.
- دوازده تا هجده ماهگی:
چون کودک در این سن بر راه رفتن مسلط شده است، دوست دارد دنبال مادر راه بیفتد و کارهایش را تقلید کند. از آنجا که تا حدودی در استفاده از دستانش مهارت یافته است از بازی با اسباب بازی هایی که توانایی های دستی او را افزایش می دهد، بیش از هر کار دیگری خوشحال می شود. همچنین با توانایی صحبت کردن و درک بعضی از کلمات و مفاهیم از گوش دادن به داستان ها لذت می برد. خمیربازی، نقاشی و رنگ آمیزی تحت نظر مادر، اتل متل و قایم باشک بازی هایی هستند که کودک در این سنّ می تواند انجام دهد. اسباب بازی های روی هم چیدنی، اسباب بازی های هل دادنی و کشیدنی، وسایل رنگ آمیزیِ ساده برای خط خطی کردن مناسب این سن هستند.
- هجده ماهگی تا دو سالگی:
عموزنجیرباف، نقاشی با انگشت برای این سنّ مفید هستند. اسباب بازی های جور کردنی (اسباب بازی هایی که در آن ها قطعه هایی با شکل های مختلف باید در جای مناسب قرار گیرند) و نخ کردنی (قرقره هایی که می توان نخی را از میان آن ها رد کرد)، تشخیص شکل های مختلف را آموزش می دهند و سبب تقویت مهارت های دستی کودک می شوند. تلفن اسباب بازی نیز نیاز کودک به ارتباط با دیگران را ارضا می نماید و مهارت های کلامی او را تقویت می کند.
- دو تا سه و نیم سالگی:
در این سن استقلال، کنترل زبان و مهارت های جدید کودک روز به روز افزایش می یابد. با این حال باید کاملا مواظب او باشید، زیرا هنوز معنی احتیاط را به خوبی درک نمی کند. فرزندتان دوست دارد چیزهایی را روی هم بچیند و واژگون کند و به هم بچسباند و جدا کند، او از هر چیزی که توانایی هایش را بیازماید لذت می برد. بازی های الفبایی و شمارشی، نقاشی با پاشیدن رنگ بر روی کاغذ، نقاشی با اثر اشیاء مانند: قراردادن سکه زیر کاغذ و کشیدن مداد روی کاغذ تا اثر سکه بیفتد و بازی هایی که در آنها موسیقی نقش دارد (صندلی بازی) برای کودک در این سنّ مناسب هستند. دکتربازی، پلیس بازی و بازی با وسایل خانه داری نیز برای کودک در این سنّ مفیدند.
- سه و نیم تا پنج سالگی:
تا قبل از این سنّ کودک چندان به مشارکت در بازی اهمیت نمی دهد. در این سنّ کودک بازیِ مشارکتی را یاد می گیرد. به عبارت روشن تر در این سن با هم بازی کردن و فعالیت های مشترک با سایر کودکان اهمیت دارد. کودک شما نسبت به خیلی از چیزها کنجکاوی نشان می دهد، زیاد پرسش می کند و می خواهد مهارت های بدنی خود را بیازماید. گستره توجه او آنقدر طولانی شده است که می تواند برای مدتی خود را با فعالیت های مختلف سرگرم کند. شعرها و آوازهای مربوط به اعداد و شمارش، بازی با فرفره، فعالیت های هنریِ ساده (ساختن ماسک با مقوّا) برای کودک در این سنّ جذابیت زیادی دارند. مدل های کوچک از چیزهای واقعی (مغازه اسباب بازی)، اثاثیه خانه عروسکی، ماشین های باری و مسافری اسباب بازی، مشوق بازی های تخیلی در این سنّ هستند. اسباب بازی های ورزشی (مانند:بولینگ و پرتاب حلقه) برای این سنّ مناسبند. در این سنّ می توانید کودک را به موزه یا باغ وحش ببرید تا مطالب تازه بیاموزد.
- پنج تا هفت سالگی:
کودک در این سن علاقه روز افزونی به خواندن، نوشتن و جمع های ساده نشان می دهد. او همچنین در مورد وسایل و طرز کار آنها کنجکاو است و دوست دارد در فعالیت های بزرگسالان دخالت کند و علاقه بیشتری به فعالیت های اجتماعی دارد. کتاب های آموزشی علمی که عکس دارند، مناسب این سنّ هستند. عروسک های لباس دار، نمونه های کوچک از دستگاه های بزرگسالان مانند: کامپیوتر اسباب بازی، برای بازی های تقلید از بزرگسالان مناسب می باشند.

پرسش:

شنیده ام که برای تقویت حافظه کودک، بعضی بازی ها مفید هستند؛ مثلا چند جوراب را جلوی کودک بگذاریم و از او بخواهیم جوراب های مشابه را کنار یکدیگر قرار دهد و غیره. چه بازی هایی برای سنین مختلفِ کودک مفید است؟ اگر کتابی در این زمینه نوشته و منتشر شده معرفی نمایید.

پاسخ:

"ژان پیاژه" نخستین روانشناسی بود که به نقش مهمّ بازی در رشد شناختیِ کودک تأکید کرد. در نظر ما روانشناسان، کودکان از راه بازی، بدون دخالت دیگران، تجربه به دست می آورند و بهترین روش ها برای رسیدن به هدف را یاد می گیرند. به صورت کلّی، بازی رشد هوشی کودک را سرعت می بخشد. بازی های مناسب کودک را به تفکیک سنّ خدمت تان معرفی می نمایم:
- تولد تا شش ماهگی:
کودکان از ابتدای تولد تا 6 ماهگی قدرت چندانی برای استفاده از دست ها ندارند. بنابراین می خواهند جهان را از طریق بینایی، شنوایی و لامسه خود تجربه کنند. در اولین مراحل زندگی، فعالیت های حسّی ارجحیّت دارند. تحریک حس بینایی به وسیله نشان دادن رنگ های شاد برای افزایش هماهنگی بینایی کودک مفید است. پس اسباب بازی های کودک رنگ های شاد داشته باشند. لالایی و شعرهای مادر نیز شنوایی نوزاد را تحریک می کنند. نوزاد از اولین روزهای تولد به ارتباط برقرار کردن با دیگران نیاز دارد. آویز بالای گهواره، اسباب بازی های فشاری یا مکیدنی، اسباب بازی ها یا توپ های نرم ، جغجغه، زنگوله، عروسک های صدا دار اسباب بازی های مناسب این سنّ هستند.
- شش ماهگی تا دوازده ماهگی:
رشد کودک در این سنّ نیز سریع است. در این سنّ هماهنگی میان چشم و دست کودک بهتر می شود و مهارت های مختلف به همراه حسّ بینایی و شنوایی پیشرفت می کنند.
کودک در این سنّ می تواند مفاهیم ساده را به خاطر بیاورد و خودش، اجزای بدنش و افراد آشنا را می شناسد. او از اشیا مختلف خوشش می آید و آن ها را وارسی می کند، داخل ظروف می گذارد و در می آورد و اگر پنهان شوند، آن ها را جستجو می کند. فرزند شما صداها را تقلید می کند و کم کم یاد می گیرد که راه برود. جغجغه،توپ، اسباب بازی های متحرک، مکعب های بزرگ و نرم برای خانه سازی، حیوانات عروسکی پارچه ای، سطل، لیوان و اسباب بازی های شناور در حمام برای کودک جذاب هستند. بازی های دالی موشه و گل یا پوچ حسّ کنجکاوی کودک را در این سنّ تحریک می کنند.
- 12 تا 18 ماهگی:
چون کودک در این سن بر راه رفتن مسلط شده است، دوست دارد دنبال مادر راه بیفتد و کارهایش را تقلید کند. از آنجا که تا حدودی در استفاده از دستانش مهارت یافته است، از بازی با اسباب بازی هایی که توانایی های دستی او را افزایش می دهد، بیش از هر کار دیگری خوشحال می شود. همچنین با توانایی صحبت کردن و درک بعضی از کلمات و مفاهیم از گوش دادن به داستان ها لذت می برد. خمیربازی، نقاشی و رنگ آمیزی تحت نظر مادر، اتل متل و قایم باشکْ بازی هایی هستند که کودک در این سنّ می تواند انجام دهد. اسباب بازی های روی هم چیدنی، اسباب بازی های هل دادنی و کشیدنی، وسایل رنگ آمیزیِ ساده برای خط خطی کردن مناسب این سن هستند.
- 18 ماهگی تا 2 سالگی:
عموزنجیرباف، نقاشی با انگشت برای این سنّ مفید هستند. اسباب بازی های جور کردنی (اسباب بازی هایی که در آن ها قطعه هایی با شکل های مختلف باید در جای مناسب قرار گیرند) و نخ کردنی (قرقره هایی که می توان نخی را از میان آن ها رد کرد)، تشخیص شکل های مختلف را آموزش می دهند و سبب تقویتِ بیشترِ مهارت های دستی کودک می شوند. تلفن اسباب بازی نیز نیاز کودک به ارتباط با دیگران را ارضا می نماید و مهارت های کلامی او را تقویت می کند.
- 2 تا سه و نیم سالگی:
در این سنْ استقلال، کنترل زبان و مهارت های جدید کودک روز به روز افزایش می یابد. با این حال باید کاملا مواظب او باشید، زیرا هنوز معنی احتیاط را به خوبی درک نمی کند. فرزندتان دوست دارد چیزهایی را روی هم بچیند و واژگون کند و به هم بچسباند و جدا کند. او از هر چیزی که توانایی هایش را بیازماید لذت می برد. بازی های الفبایی و شمارشی، نقاشی با پاشیدن رنگ بر روی کاغذ، نقاشی با اثر اشیاء مانند: قراردادن سکه زیر کاغذ و کشیدن مداد روی کاغذ تا اثر سکه بیفتد و بازی هایی که در آنها موسیقی نقش دارد (صندلی بازی) برای کودک در این سنّ مناسب هستند. دکتربازی، پلیس بازی و بازی با وسایل خانه داری نیز برای کودک در این سنّ مفیدند.
- سه و نیم تا پنج سالگی:
تا قبل از این سنّ کودک چندان به مشارکت در بازی اهمیت نمی دهد. در این سنّ کودک بازیِ مشارکتی را یاد می گیرد. به عبارت روشن تر در این سن با هم بازی کردن و فعالیت های مشترک با سایر کودکان اهمیت دارد. کودک شما نسبت به خیلی از چیزها کنجکاوی نشان می دهد، زیاد پرسش می کند و می خواهد مهارت های بدنی خود را بیازماید. گستره توجه او آنقدر طولانی شده است که می تواند برای مدتی خود را با فعالیت های مختلف سرگرم کند. شعرها و آوازهای مربوط به اعداد و شمارش، بازی با فرفره، فعالیت های هنریِ ساده (ساختن ماسک با مقوّا) برای کودک در این سنّ جذابیت زیادی دارند. مدل های کوچک از چیزهای واقعی (مغازه اسباب بازی)، اثاثیه خانه عروسکی، ماشین های باری و مسافری اسباب بازیْ مشوق بازی های تخیلی در این سنّ هستند. اسباب بازی های ورزشی (مانند:بولینگ و پرتاب حلقه) برای این سنّ مناسبند. در این سنّ می توانید کودک را به موزه یا باغ وحش ببرید تا مطالب تازه بیاموزد.
- پنج تا هفت سالگی:
کودک در این سن علاقه روز افزونی به خواندن، نوشتن و جمع های ساده نشان می دهد. او همچنین در مورد وسایل و طرز کار آنها کنجکاو است و دوست دارد در فعالیت های بزرگسالان دخالت کند و علاقه بیشتری به فعالیت های اجتماعی دارد. کتاب های آموزشیِ علمی که عکس دارند، مناسب این سنّ هستند. عروسک های لباس دار، نمونه های کوچک از دستگاه های بزرگسالان مانند: کامپیوتر اسباب بازی، برای بازی های تقلید از بزرگسالان مناسب می باشند.
در کنار انجام توصیه های بالا، در همه سنین برای کودکتان کتاب بخوانید. برای سرگرم کردن کودک، به جای نشاندنِ او جلوی تلویزیون، بهتر است تا می توانید برایش کتاب بخوانید. این کار به دوستیِ کودک با کتاب در سنین بالاتر منجر می شود.
کتاب «بازی، بازوی تربیت» نوشته آقای "محسن عباسی وَلَدی" از انتشارات "آیین فطرت" نیز می تواند مفید باشد. این کتاب حاوی 140 بازی از دوران نوزادی تا دوران نوجوانی است؛ بازی هایی که در فرهنگ بومی کشورمان ایران رواج داشته؛ اما آرام آرام به دست فراموشی سپرده می شود.