جمع بندی با رفتار مقایسه ای همسرمون چگونه برخورد کنیم؟

احساسات ناخوشایند شما را از سوءرفتار شوهرتان درک می کنیم و خوب می دانیم که این گونه مقایسه کردن ها چه آسیبی متوجه زندگی مشترک و مهمتر از آن روح و روان و جسم شما وارد می کند و شما را رنجور و ناراحت می سازد.

مقایسه همسر با دیگران ممنوع!

مقایسه همسر با دیگران یکی از بدترین عادات زناشویی است که آسیب های بیشماری را متوجه زندگی زناشویی می کند و زمینۀ بی مهری و بی وفایی را در زندگی مشترک فراهم می کند و در نهایت منجر به دلسردی و طلاق عاطفی بین زوجین و پیدایش اختلافات گسترده می شود و اعتماد به نفس طرفین را به شدت پایین می آورد.

معمولاً مقایسه کردن همسر موجب دلسردی و کاهش انگیزه او در ادامۀ تلاش ها برای صیانت از حریم خانواده، رسیدگی به امور منزل و حفظ و بقای زندگی می گردد.

ادامۀ مقایسه ها گاه موجب بروز دعوا و پرخاشگری در محیط خانه شده و آرامش را از میان می برد. دوام دعواها در محیط خانواده، طبیعتاً ادامۀ حیات آن را به طور جدی در معرض خطر قرار می دهد و گاه نتیجۀ مقایسه چیزی جز پیدایش ناپایداری و یا طلاق در خانواده نیست.

باید توجه داشت که این گونه مقایسه کردن موجب تحقیر همسر می گردد. افراد در اثر احساس حقارت به جبران منفی روی می آورند. مقایسه کردن به عدم پذیرش فرد توسط همسر خویش تفسیر می شود. همسری که مورد مقایسه قرار می گیرد، نسبت به همسر خود بدبین می شود و گاه سوءظن و افکار پارانوئید در او پدید می آید که درمان آن اغلب ساده نیست.

در اینکه چرا همسران به این گونه مقایسه کردن ها در زندگی مشترک روی می آورند و هدف آنها از این کار نادرست چیست در پُست های بعدی بدان اشاره خواهیم کرد

ادامه دارد... .

همسری که ناجوانمردانه مورد مقایسه قرار می گیرد؛ ناخودآگاه و ناخواسته این پیام های منفی به ذهنش خطور می کند:

«من به اندازۀ کافی خوب نیستم و برای همسرم به اندازۀ کافی قابل قبول نیستم».

«من کسی نیستم که همسرم بتواند کنارم بماند و به من افتخار کند».

«همسرم به شخص دیگری بیشتر از من گرایش پیدا کرده است و هر کاری که او می کند، بیشتر از من به چشمش می آید».

«همسرم مرا مثل قبل دوست ندارد و به دنبال بهانه است».

«من نمی توانم همانی که هستم، باشم».

«با اینکه همسرم از قبل می دانست من چه طور فردی هستم، حالا دائم می خواهد مرا تغییر دهد و دیگر مرا آن طور که خودم هستم، نمی خواهد».

«نکند همسرم به فردی که دائم او را به رخ من می کشد، بیش از من علاقه مند است؟».

و... .

این گونه پیام های منفی همچون تیری زهرآلود بر عمق قلب همسر فرو می نشیند و دل او را به درد می آورد و به شدت اعتماد به نفس او را تضعیف می کند که آثار مخربش به این زودی قابل محو شدن نیست.

اینکه چرا برخی از همسران به مقایسۀ همسر خود با دیگران می پردازند عمدتاً به خاطر دو هدف زیر می باشد:

هدف اول
اولین و رایج ترین هدف استفاده از مقایسه در مکالمات همسران، تشویق و ترغیب همسر به تغییر است؛ مثلاً مردی رفتار اخلاقی همسر خود را با رفتار زنی دیگر مقایسه می کند و چون احساس می کند که همسرش در بروز چنین رفتاری نقش دارد و او نیز قصد تغییر رفتار همسرش را دارد، لذا سعی می کند که برای ایجاد تغییر در او از روش مقایسه کردن او با دیگری استفاده کند.

هدف دوم
یکی دیگر از اهداف کسانی که همسر خود را با دیگری مقایسه می کنند این است که او را عصبانی و ناراحت کنند. خود مقایسه کردن نوعی تحقیر محسوب می شود و به عدم پذیرش فرد توسط همسر خویش تفسیر می شود.
این مسئله در بین همسرانی که کینه و کدورتی و اختلافاتی باهم دارند، بیشتر دیده می شود و همسران برای اینکه طرف مقابلشان را تحقیر کنند دیگری را به رخ هم می کشند و با این شیوه یکدیگر را می آزارند.

این شیوه یقیناً درست نیست، در پست های بعدی بیشتر توضیح خواهم داد

باید توجه داشت، «هرگز نمی‌توان یک کار اشتباه را با اشتباهی دیگر اصلاح کرد»؛ این کار لجبازی بیشتر طرف مقابل را بر می انگیزاند و شرایط را بدتر خواهد کرد.

راهکارهای کاربردی پرهیز از مقایسۀ همسر با دیگری

در ادامه به راهکارهایی برای پرهیز از مقایسۀ همسر با دیگری خدمت تان عرض می کنیم که شما می توانید این راهکارها را عیناً به شریک زندگی تان ارائه دهید و در فضای آرام و صمیمی به بحث و گفتگو با وی در این زمینه بپردازید تا مانع مقایسه کردن های منفی وی شوید.

توجه به اصل تفاوت های فردی!

هر چیزی در این دنیا باهم متفاوت است در این دنیا هیچ کسی پیدا نمی شود که خطوط سر انگشتش با دیگری همانند باشد، پس نباید انتظار داشته باشید همسر شما با دیگران یکی باشد. هر انسانی از نظر علایق و راه و روش زندگی با دیگری متفاوت است همین تفاوت ها میان انسانهاست که زندگی را از حالت تکرار و روزمرگی خارج نموده و دنیا را زیباتر می کند.
اصل تفاوت های فردی مهمترین چیزی است که باید بپذیرید. هر فرد، منحصر به فرد است و ویژگی های مثبت و منفی خودش را داراست؛ همان طور که شما هم با همجنسان و هم سن و سالان خود تفاوت های زیادی در عادات، علایق و روش زندگی و حتی خصوصیات ظاهری و شخصیتی دارید، همسرتان هم از این قاعده مستثنی نیست.
باید به خاطر نشان کرد که قرآن نیز به متفاوت بودن انسان ها توجه داشته و می فرماید: «وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْواراً» (1)؛ «حال آنكه شما را به گونه هاى مختلف بيافريد».

پی نوشت:

1. نوح(71)، آیه 14.

«آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران نیز مپسند»

با همسر و شریک زندگی خود طوری رفتار کنید که دوست دارید با شما رفتار شود. اگر دوست ندارید همسرتان شما را با دیگران مقایسه کند، شما نیز متقابلاً او را با دیگران مقایسه نکنید و توانایی ها و داشته های دیگران را به رخ او نکشید. به عبارت دیگر با دیگران چنان رفتار کن که دوست داری با تو رفتار شود.

امام علی(علیه السلام) می فرماید:
«فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا» (1)؛ «آنچه كه براى خود دوست می‎ داری، برای دیگران هم دوست بدار و آنچه براى خود نمى ‏پسندى، براى دیگران هم مپسند».

هرگاه می خواهید همسرتان را مقایسه کنید، به خودتان بگویید: «آیا من هم دوست دارم او مرا با دیگری مقایسه کند یا نه؟»

پی نوشت:

1. نهج البلاغه، نامۀ 31.

«هیچگاه باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگران مقایسه نکنید»

گاهی اوقات ظاهر خوب زندگی دیگران چیزی است که باعث می شود شما درگیر مقایسه شوید؛ در حالی که نمای نزدیک و باطن آن کاملاً متفاوت است.
وقتی مهمان به خانۀ شما می آید، همه چیز را مرتب می کنید، دیگران نیز دقیقاً همین رفتار شما را دارند؛ بنابراین زندگی، شخصیت و روابط دیگران هم تزئین شده و مرتب شده، در معرض دید شما قرار می گیرد، پس به جای خیره شدن به زندگی دیگران و مقایسۀ آنها با همسرتان، به کسی که انتخاب کرده اید، احترام بگذارید و وی را همان طوری که هست، بپذیرید.

همسرتان را با خودش مقایسه کنید!

اگر به ناچار می خواهید همسرتان را مقایسه کنید، سعی کنید او را تنها با خودش مقایسه کنید؛ یعنی خطای احتمالی اش را با رفتار خوب خودش در موقعیتی دیگر، مقایسه کنید.
برای رفع و یا کاستن از رفتار نامطلوب می توان از روش های تقویت مغایر یا ناهمساز بهره گرفت؛ یعنی به جای حمله کردن به رفتار نامطلوب و یا مقایسۀ همسر با دیگری، می توان رفتارهای خوب و مطلوب او را مورد تشویق قرار داد. با افزایش رفتارهای خوب و مناسب در همسر، دیگر جایی برای انجام رفتارهای نامطلوب باقی نمی ماند.

آسیب شناسی مقایسۀ منفی همسر!

وقتی همسرتان را با دیگری مقایسه می کنید، این مقایسه کردن ها آسیب ها و پیامدهای منفی متعددی در زندگی مشترک تان خواهد داشت که توجه به آن می تواند شما را از این رفتار نادرست برحذر دارد.

1. دلسردی و بی رغبتی به همسر.

1. کشش و تمایل به دیگری و احتمال خیانت و ارتکاب به گناه.

1. دچار خطای شناختی می شوید.

1. تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحكم و درر الكلم‏، قم‏: دار الكتاب الإسلامي، ‏1410ق‏، ص623.

مچ خودتان را قبل از مقایسه کردن همسرتان بگیرید!

حتی اگر در فکرتان مقایسۀ خاصی جرقه زد، آن را در همان ذهن تان برطرف کنید. از توجه بیش از حد به عیب ها و نقص های همسرتان خودداری کنید و به جای آن به ویژگی های مثبت و خوب همسرتان فکر کنید. سعی کنید به جای تمرکز کردن روی یک رویداد یا ویژگی خاص، تصویر کامل تری از همسرتان داشته باشید و نگاه خویش را به کلیت وجودی و شخصیتی همسرتان با همۀ جنبه های مثبت و منفی بکنید.
هرگز به ذهن تان اجازه ندهید در بازی مقایسه بیفتد که چاله ای است که می تواند مدام عمیق تر شود و آرامش را از زندگی تان برباید. یادتان باشد برای دوست داشتن و دوست داشته شدن، نیازی نیست همسرتان تغییر کند و یا شبیه فرد دیگری شود.

با همسرتان صادق و رو راست باشید!

اگر از همسرتان خواسته ای دارید و دوست دارید برای تان کاری انجام دهد از قول خودتان بیان کنید؛ در واقع خواستۀ خودتان را از زبان خودتان و بدون مقایسه بیان کنید. مثلاً به او نگویید: «من می خواهم تو مرا بیشتر دوست داشته باشی!» و یا «من می خواهم تو مثل فلانی باشی!»

بلکه به او بگویید: «دوست دارم تو هم مرا گاهی غافلگیر کنی، با کلام و هدیه و اتفاق های خوب به من نشان بدهی که دوستم داری و نگذاری زندگی مان دچار روزمرگی شود.» یا «من می خواهم برایم فلان کار را انجام دهی»

استفاده از مثال رفتارهای دیگران و تشبیه بدان ممنوع!
اگر نیاز به مثال داشتید، از فیلم یا سریالی که به تازگی با هم دیده اید استفاده کنید نه یک فرد واقعی.

مقایسۀ نزولی آری مقایسۀ صعودی هرگز!

اگر از رفتار، کردار، منش و یا ویژگی های ظاهری همسرتان ناراضی هستید، می توانید از مقایسۀ نزولی استفاده کرد. در چنین مواردی با استفاده از مقایسۀ نزولی می توان این نارضایتی درونی را از خود دور کنید.
تردیدی در این نیست که هر فردی برای خود ویژگی ها و خصوصیات مخصوص به خودش را دارد؛ حال اگر بخواهید او را با بالاتر از خودش مقایسه کنید باید توجه داشت که سرانجام این گونه مقایسه ها برای انسان، چیزی جز اندوه و حسرت نیست.

امام باقر(علیه السلام) درباره مقایسۀ صعودی در امور دنیوی می فرماید:
«هرکس به آنچه در دست دیگران است، چشم بدوزد، اندوه او طولانی می گردد و خشم او آرام نمی گیرد.»(1)

پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«هرگاه یکی از شما به کسی نگاه کرد که در مال و جمال از او برتر است، به آنچه پایین تر از اوست نگاه کند.»(2)

از همین رو کسی که همسر خود را با فرد زیباتری (چه مرد باشد و چه زن) مقایسه کند. این مقایسه، داوری و قضاوت مقایسه کننده را تحت تأثیر قرار داده، ادراک او را نسبت به همسرش تغییر می دهد.

براساس تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است، نشان می دهد؛ اگر کسی قبل از داوری و ارزیابی دربارۀ کسی، فرد یا افراد جذاب تر و زیباتری را دیده باشد، فرد موردنظر، با جذابیت و زیبایی کمتری در نظر او ارزیابی می شود.(3)
همچنین در یک تحقیق دیگری آمده است؛ آقایان وقتی که تصاویر زنان بسیار زیبا را می بینند، همسران مورد علاقۀ خود را با جذابیت کمتری ارزیابی می کنند.(4)

پی نوشت ها:

1. قمی ، علی بن ابراهیم ، تفسیر القمی، قم: موسسه دارالحجه الثقافه، 1426ق، ج2، ص66.
2. دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین فی صفات المومنین، قم‏: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، 1373، ص233.
3. آذربایجانی، مسعود و دیگران ، روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت )، 1382، ص253.
4. همان.

برای حل اختلافات و رفع کینه و کدورت های احتمالی اقدام کنید!

مسئولیت اصلی حل اختلافات خانوادگی بر عهده خود زن و شوهر به عنوان دو طرف اصلی دعواست؛ بنابراین خود زن و شوهر باید برای حل اختلافات زندگی شان نرمش نشان دهند و نصایح خیرخواهانه خیراندیشان را بشنوند و راهی برای همدلی و رفع کینه و کدورت های احتمالی پیدا کنند و قدمی بردارند.

حل اختلافات و رفع کینه و کدورت های احتمالی باعث می شود که صفا و صمیمیت در زندگی همسران افزایش یابد و همسران برای تحقیر و خُرد کردن شخصیت طرف مقابل به رفتارهای نادرست و مقایسه کردن ها ناروا روی نیاورند.

بدون شک، بسیاری از مشکلات زندگی همسران با مهارت افزایی و آشنایی با شیوۀ حل تعارضات در زندگی زناشویی، شیوۀ همسرداری، شیوۀ معاشرت با افراد دشوار و در موارد بسیاری با مشاوره های خانوادگی و کمک گرفتن از مشاوران، روانشناسان، خانواده درمانگران و زوج درمانگران باتجربه و با آمیخته کردن کمی چاشنی گذشت و ایثار قابل حل بوده و از بین می رود و زندگی زوجین به صفا و شیرینی مطلوب می رسد و باعث می شود که رضایت از زندگی زوجین افزایش یابد.

پرسش:
با رفتار مقایسه ای شوهرم چکار کنم؟ اینکه مدام من را با دیگری (خواهرش، مادرش، زن دوستش و...) مقایسه می کند چکار کنم؟

پاسخ:
احساسات ناخوشایند شما را از سوءرفتار شوهرتان درک می کنیم و خوب می دانیم که این گونه مقایسه کردن ها چه آسیبی متوجه زندگی مشترک و مهمتر از آن روح و روان و جسم شما وارد می کند و شما را رنجور و ناراحت می سازد.

مقایسه همسر با دیگران ممنوع!
مقایسه همسر با دیگران یکی از بدترین عادات زناشویی و یکی از مین های ارتباطی است که آسیب های فراوان و بیشماری را متوجه زندگی زناشویی می کند و زمینۀ بی مهری و بی وفایی را در زندگی مشترک فراهم می کند و در نهایت منجر به دلسردی و طلاق عاطفی بین زوجین و پیدایش اختلافات گسترده می شود و اعتماد به نفس طرفین را به شدت پایین می آورد.

علاوه بر این، همسران مقایسه کننده با این کار زمینۀ حسادت و دشمنی همسرشان را با فرد مقایسه شونده فراهم می نمایند. این گونه قیاس ها معمولا نشان دهنده نارضایتی یکی از زوجین از عملکرد و یا حتی ظاهر طرف مقابل است.

معمولاً مقایسه کردن همسر موجب دلسردی و کاهش انگیزه او در ادامۀ تلاش ها برای صیانت از حریم خانواده، رسیدگی به امور منزل و حفظ و بقای زندگی می گردد.

ادامۀ مقایسه کردن ها گاه موجب بروز دعوا و پرخاشگری در محیط خانه شده و آرامش را از میان می برد. دوام دعواها در محیط خانواده، طبیعتاً ادامۀ حیات آن را به طور جدی در معرض خطر قرار می دهد و گاه نتیجۀ مقایسه چیزی جز پیدایش ناپایداری و یا طلاق در خانواده نیست.

باید توجه داشت که این گونه مقایسه کردن ها موجب تحقیر همسر می گردد. افراد در اثر احساس حقارت به جبران منفی روی می آورند. مقایسه کردن به عدم پذیرش فرد توسط همسر خویش تفسیر می شود. همسری که مورد مقایسه قرار می گیرد، نسبت به همسر خود بدبین می شود و گاه سوءظن و افکار پارانوئید در او پدید می آید که درمان آن اغلب ساده نیست.

ثمرۀ مقایسه کردن ها، پیدایش احساسات منفی
همسری که ناجوانمردانه مورد مقایسه قرار می گیرد؛ ناخودآگاه و ناخواسته این پیام های منفی به ذهنش خطور می کند:

ـ «من به اندازۀ کافی خوب نیستم و برای همسرم به اندازۀ کافی قابل قبول نیستم».

ـ «من کسی نیستم که همسرم بتواند کنارم بماند و به من افتخار کند».

ـ «همسرم به شخص دیگری بیشتر از من گرایش پیدا کرده است و هر کاری که او می کند، بیشتر از من به چشمش می آید».

ـ «همسرم مرا مثل قبل دوست ندارد و به دنبال بهانه است».

ـ «من نمی توانم همانی که هستم، باشم».

ـ «با اینکه همسرم از قبل می دانست من چه طور فردی هستم، حالا دائم می خواهد مرا تغییر دهد و دیگر مرا آن طور که خودم هستم، نمی خواهد».

ـ «نکند همسرم به فردی که دائم او را به رخ من می کشد، بیش از من علاقه مند است؟».

ـ و... .

این گونه پیام های منفی همچون تیری زهرآلود بر عمق قلب همسر فرو می نشیند و دل او را به درد می آورد و به شدت اعتماد به نفس او را تضعیف می کند که آثار مخربش به این زودی قابل محو شدن نیست.

هدف از مقایسۀ همسر
اینکه چرا برخی از همسران به مقایسۀ همسر خود با دیگران می پردازند عمدتاً به خاطر دو هدف زیر می باشد:

هدف اول
اولین و رایج ترین هدف استفاده از مقایسه در مکالمات همسران، تشویق و ترغیب همسر به تغییر است؛ مثلاً مردی رفتار اخلاقی همسر خود را با رفتار زنی دیگر مقایسه می کند و چون احساس می کند که همسرش در بروز چنین رفتاری نقش دارد و او نیز قصد تغییر رفتار همسرش را دارد، لذا سعی می کند که برای ایجاد تغییر در او از روش مقایسه کردن او با دیگری استفاده کند.

هدف دوم
یکی دیگر از اهداف کسانی که همسر خود را با دیگری مقایسه می کنند این است که او را عصبانی و ناراحت کنند. خود مقایسه کردن نوعی تحقیر محسوب می شود و به عدم پذیرش فرد توسط همسر خویش تفسیر می شود.
این مسئله در بین همسرانی که کینه و کدورتی و اختلافاتی باهم دارند، بیشتر دیده می شود و همسران برای اینکه طرف مقابلشان را تحقیر کنند دیگری را به رخ هم می کشند و با این شیوه یکدیگر را می آزارند.

راهکارهای پیشگیری و درمان مقایسه گری

1. هرگز به دنبال تلافی نباشید؛ مقابله به مثل فقط زمینۀ رقابت و لجبازی را فراهم می کند و موجب تخریب رابطه بین همسران می شود.

1. همواره نیمۀ پر لیوان را ببینید؛ به جای رفتارهای مخرب روی ویژگی های مثبت همسرتان تمرکز کنید و با تحسین به موقع آنها زمینۀ رشد و شکوفایی این ویژگی ها را فراهم کنید.

1. از انتقاد سازنده نهراسید؛ اگر همسرتان نقدی بر کار شما دارد به جای موضع گیری های هیجانی با جان و دل، سخن او را بشنوید. این کار به بهبود روابط و صمیمیت ارتباطی منجر می شود.

1. طی یک گفتگوی صمیمانه از همسرتان بپرسید از شما چه توقع و انتظاری دارد و تلاش کنید آنگونه باشید که او دوست دارد. با این کار حس توجه را به او هدیه می کنید.

1. عشق و محبت خود را مشروط نکنید؛ اینگونه نباشید که اگر همسرتان باب میل شما عمل نکرد از محبت و توجه کردن به او غفلت بورزید.

1. مقایسه گری برآمده از سطح توقع بالاست؛ پس بهتر آن است که با کاستن توقع، راه را بر چنین مقایسه ای ببندید.

1. دلسردی و بی رغبتی به همسر.

1. کشش و تمایل به دیگری و احتمال خیانت و ارتکاب به گناه.

1. دچار خطای شناختی می شوید.

1. اصلانی، زهرا و دیگران، چگونگی ارتباط همسران خوشبخت: (هنر برقراری ارتباط موثر)، اردبیل: محقق اردبیلی، 1396.
2. دوست پرور، محمد، گفتگوی پرستوهای عاقل، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، دفتر نشر معارف، 1393.
3. عاطف وحید، محمدکاظم ، تحکیم پیوند زناشویی، مشهد: آهنگ قلم، 1389.
4. محمدپور، احمدرضا و همکاران، مدیریت تعارض همسران، مشهد: آهنگ قلم، 1389.
5. محمدی هوشیار، علی، به همسرتان نگویید!: سبک گفتگوی اسلامی در زندگی زناشویی، قم: ذکری، 1392.
6. مک گرا، فیلیپ، نجات رابطه: بهانه را کنار بگذارید و از همین امروز روابط زناشویی خود را اصلاح کنید، ترجمۀ مهدی قراچه داغی، تهران: ذهن آویز، 1387.
7. یونسی، سیدجلال، مدیریت روابط زناشویی: آسیب ها و راه حل ها در روابط زناشویی، تهران: قطره، 1391.

1. نوح(71)، آیۀ 14.
2. نهج البلاغه، نامۀ 31.
3. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم‏: دار الکتاب الإسلامی، ‏1410ق‏، ص623.
4. قمی، علی بن ابراهیم ، تفسیر القمی، قم: موسسه دارالحجه الثقافه، 1426ق، ج2، ص66.
5. دیلمی، حسن بن محمد، اعلام الدین فی صفات المومنین، قم‏: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام‏، 1373، ص233.
6. آذربایجانی، مسعود و دیگران، روان شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت )، 1382، ص253.
7. همان.
8. کى نیا، مهدى، مبانى جرم شناسى، تهران: دانشگاه تهران، 1360، ج2، ص793.
9. کامکاری، زینب، «مروری بر برخی آسیب های خانواده»، قم: ماهنامۀ طوبی، شماره 27، فروردین 1387، ص122ـ 128.