جمع بندی بررسی تاریخی مناظرات امام جعفر صادق (ع) با ابن ابی العوجاء
تب‌های اولیه
با سلام
من روایت مناظرات امام صادق با ابن ابی العوجاء را در بخش حدیث در این نشانی http://www.askdin.com/thread47116.html#post645933 بررسی کردم و در آنجا معلوم شد که سند این روایت بسیار ضعیف است.حالا می خواهم از نظر تاریخی نیز این روایت را بررسی کنم.تا ببینیم آیا این روایت با شواهد تاریخی همخوانی دارد یا خیر؟
در آخر این روایت گفته شده است که ابن ابی العوجا اندکی پس از آخرین مناظره اش با امام صادق بر اثر بیماری قلبی در گذشت.(فأقبل عبد الكريم على من معه فقال: وجدت في قلبي حزازة فردوني فردوه فمات لا رحمة الله__اصول کافی ج1 ص78)
حال اینکه در گزارشهای تاریخی گفته شده است که ابن ابی العوجاء توسط عباسیان هفت سال بعداز شهادت امام صادق کشته شده است. در اینکه که توسط عباسیان کشته شد بین مورخان اختلافی نیست فقط مسعودی برخلاف مورخان دیگر که آن واقعه را در زمان منصور دانسته اند او این واقعه را در زمان مهدی عباسی می داند.(اسفراینی، ص۸۱؛ قس: طبری، ج۸، ص۴۸؛ بغدادی، الفرق، ص۱۶۴؛ علم الهدی، ج۱، ص۱۲۷، ۱۲۸__ مسعودی، ج۴، ص۲۲۴.)
در آخر این روایت گفته شده است که ابن ابی العوجا اندکی پس از آخرین مناظره اش با امام صادق بر اثر بیماری قلبی در گذشت.(فأقبل عبد الكريم على من معه فقال: وجدت في قلبي حزازة فردوني فردوه فمات لا رحمة الله__اصول کافی ج1 ص78)با سلام
من روایت مناظرات امام صادق با ابن ابی العوجاء را در بخش حدیث در این نشانی http://www.askdin.com/thread47116.html#post645933 بررسی کردم و در آنجا معلوم شد که سند این روایت بسیار ضعیف است.حالا می خواهم از نظر تاریخی نیز این روایت را بررسی کنم.تا ببینیم آیا این روایت با شواهد تاریخی همخوانی دارد یا خیر؟
حال اینکه در گزارشهای تاریخی گفته شده است که ابن ابی العوجاء توسط عباسیان هفت سال بعداز شهادت امام صادق کشته شده است. در اینکه که توسط عباسیان کشته شد بین مورخان اختلافی نیست فقط مسعودی برخلاف مورخان دیگر که آن واقعه را در زمان منصور دانسته اند او این واقعه را در زمان مهدی عباسی می داند.(اسفراینی، ص۸۱؛ قس: طبری، ج۸، ص۴۸؛ بغدادی، الفرق، ص۱۶۴؛ علم الهدی، ج۱، ص۱۲۷، ۱۲۸__ مسعودی، ج۴، ص۲۲۴.)
با عرض سلام و ادب
هر چند در منابع تاريخي در مورد زمان مرگ ابن ابي العوجاء اختلاف وجود دارد،ولي مشهور همان سال 155 ه ق است كه بدست ابوجعفر محمد بن سليمان، والى كوفه از سوي منصور خليفة عباسى صورت گرفته بود.
ابوجعفر محمد بن سلیمان، والی کوفه از طرف منصور خلیفه عباسی او را - که از بصره به کوفه نقل مکان کرده بود - دستگیر کرد، افراد زیادی نزد منصور شفاعتش را کردند و خلیفه به عامل خود نوشت که او را آزاد کند. عبدالکریم چون به نفوذ و قدرت شفیعان خود اطمینان داشت، به ابوجعفر پیام فرستاد که در ازای ۱۰۰ هزار درهم، ۳ روز به او مهلت دهد. او که زندانی خود را فراموش کرده بود، او را به یادآورد و پیش از آنکه نامه منصور را دریافت کند، او را به قتل رساند و به گفته اسفراینی مصلوب کرد.
از جمله منابعي كه مرگ ابن ابي اعوجاء را در سال 155 نقل كرده اند عبارتند از:
- تاريخ ابن خلدون،ج3 ص254.
- تاريخ الطبري،ج8،ص:48.
- الكامل،ج6،ص:7.
با سلام
عبدالكريم بن ابي العوجا،[1] از زنديق‌هاي مشهور سده دوم هجري بود و در زمره تميم بصره و از قبيله بكربن وائل شمرده مي‌شد.[2]
پدرش قريظ بن حجاج، پس از آن كه در بين قوم خود به قتل متهم شد، به خراسان رفت و در آنجا به ابي العوجا مشهور گرديد.[3] وي در زمان فعاليت‌هاي ابومسلم، جاسوس دوجانبه بود و با هر دو گروه مروانيان و عباسيان ارتباط برقرار كرد، به همين علت متهم گرديد و به قتل رسيد.[4] عبدالكريم، شاگرد حسن بصري (د: 110ه/728م) بود، ولي از آنجا كه در سخنان حسن بصري در باب «جبر و اختيار» تناقض‌هايي مشاهده كرد، از او جدا گرديد.[5]
وي به شهرهاي مكه، مدينه و سرانجام كوفه سفر كرد. علت رفتن او به كوفه دقيقاً روشن نيست، اما گفته شده است كه چون جوانان و خردسالان را فريب ميداد، مورد تهديد عمرو بن عبيد، متكلم مشهور، (د: 144ه/761م) قرار گرفت و ناگزير به كوفه گريخت.[6]
والي كوفه، ابوجعفر محمد بن سليمان او را دستگير كرد و در سال 155ه/177م به قتل رساند.[7]
بلاذري، علت قتل او را بي‌احترامي به قرآن، مسخره كردن نماز و به كار بردن كلمات زنديق‌ها ذكر كرده است.[8]
سخناني بين امام صادق(ع) و ابن ابي العوجا رد و بدل گرديد كه در منابع متقدم شيعه، چون اصول كافي از كليني (د: حدود 328ه/939م)، توحيد از شيخ صدوق (د:381ه/991م)، امالي از سيد مرتضي (د: 436ه/1044م)، احتجاج از طبرسي (د:560ه/1164م) و نيز در آثار شيخ مفيد (د: 413ه/1022) و شيخ طوسي (د:460ه/1067م) آمده است.
1 . به نامهاي محمد بن ابي العوجا، ر.ك: اسماعيل بن عمر ابن كثير، البدايه و النهايه، تحقيق علي شيري (بيروت، داراحياء التراث العربي، 1408)، ج 10، ص 121 و همچنين به نعمان بن ابي العوجا نيز او را خواندهاند، ر.ك: ابن النديم، الفهرست، ترجمه و تحقيق محمد رضا تجدد (تهران، اميركبير، 1366)، ص 601.
2 . احمد بن يحيي بلاذري، انساب الاشراف (دمشق، داراليقظه العربيه، 1998)، ج 3، ص105.
3 . مؤلف نامعلوم، اخبار الدوله العباسيه (بيروت، دارالطليعه، بيتا)، ص 389.
4 . عبدالحسين زرينكوب، تاريخ مردم ايران (تهران، اميركبير، 1367)، ص 75.
5 . صدوق، توحيد (قم، جماعه المدرسين، 1378)، ص 753؛ احمد بن علي طبرسي، الاحتجاج (النجف، دارالنعمان، 1386ق/1966م) ج 7، ص 74.
6 . ابن حجرعسقلاني، لسان الميزان (بيروت، الاعلمي للمطبوعات، 1390ق/1971م)، ج4، ص 52.
7 . محمد بن يعقوب الكليني در اصول كافي (تهران، دارالكتب الاسلاميه، 1388ق) ج 1، ص 78 و صدوق در التوحيد، (قم، جامعه المدرسين، 1404ق) ص 298 نوشتهاند كه پس از صحبت با امام صادق(ع) در هنگام حج دچار دردي در ناحيه شكم گرديد و بعد در گذشت. ابن حجر عسقلاني در لسان الميزان، پيشين، ج 4، ص 52 تاريخ مرگ او را در سال 160ه ذكر كرده است.
8 . بلاذري، پيشين، ج 3، ص 106.
پرسش:
طبق برخي نقل ها ابن ابي العوجاء مدتي بعد از آخرين مناظره اش با امام صادق(عليه السلام) بعلت بيماري قلبي از دنيا رفت و طبق برخي نقل ها حدود هفت سال بعد از شهادت امام صادق(عليه السلام) توسط عباسيان كشته شد.كدام نقل تاريخي درست است؟
پاسخ:
هر چند در منابع تاريخي در مورد زمان مرگ عبدالکریم ابن ابي العوجاء اختلاف وجود دارد،ولي نقلی که بیشتر قابل می باشد این است كه بدست ابوجعفر محمد بن سليمان، والى كوفه از سوي منصور خليفة عباسى کشته شد.
منابع چگونگی درگذشت ابن ابی الوجاهء را اینگونه نقل کرده اند که:
ابوجعفر محمد بن سلیمان، والی کوفه از طرف منصور خلیفه عباسی او را - که از بصره به کوفه نقل مکان کرده بود - دستگیر کرد، افراد زیادی نزد منصور شفاعتش را کردند و خلیفه به عامل خود نوشت که او را آزاد کند. ابن ابی العوجاء چون به نفوذ و قدرت شفیعان خود اطمینان داشت، به ابوجعفر پیام فرستاد که در ازای ۱۰۰ هزار درهم، ۳ روز به او مهلت دهد. او که زندانی خود را فراموش کرده بود، او را به یادآورد و پیش از آنکه نامه منصور را دریافت کند، او را به قتل رساند و به گفته اسفراینی مصلوب کرد.(1).
پی نوشت:
1. اسفراینی،ابی المظفر، التبصیر فی الدّین، به کوشش عزت العطار الحسینی، ۱۹۴۰م. ص۸۱؛ طبری،تاریخ، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۹۶۱- ۱۹۶۸م. ج۸، ص۴۸؛ بغدادی،عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، به کوشش عزت العطار الحسینی، ۱۳۶۷ق - ۱۹۴۸م. ص۱۶۴؛ علم الهدی،علی، امالی المرتضی، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم قاهره، ۱۳۷۳ق / ۱۹۵۴م. ج۱، ص۱۲۷، ۱۲۸.