جمع بندی تاریخچه لغت " الله "
تب‌های اولیه
سوال:
کلمه " الله " ، از چه زمانی استفاده میشده و ریشه این کلمه از کجاست ؟
پاسخ:
با سلام و درود
"إله" به معنای معبود است و بر هر معبودی اطلاق می شود؛ اما «الله» به علت کثرت و غلبه استعمال، اسم خاص خداوند است.
این که از چه موقع استعمال این کلمه آغاز شده، نمی دانیم ولی از آیات قرآن این نتیجه حاصل می شود که در جاهلیت و قبل از اسلام هم به کار می رفته و رایج بوده و آن ها با چنین کلمه ای آشنا بوده اند:
«وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ»؛ و اگر از آنها بپرسى چه كسى آنان را آفريده، قطعاً مىگويند: خدا. (1)
«فَقالُوا هذا لِلَّهِ بِزَعْمِهِمْ وَ هذا لِشُرَكائِنا»؛ و بگمان خود گفتند: اين مال خداست! و اين هم مال شركاى ما [يعنى بتها] است. (2)
ریشه لغوی
در این که ریشه و اصل کلمه «اللّه» چیست، نظرات و وجوه مختلفی بیان شده است، که به مهم ترین آن ها اشاره می شود:
راغب اصفهانی در «المفردات» چنین می آورد:
1. از "إله" گرفته شده که همزه اش حذف شده، و الف و لام به آن اضافه شده، و لام در لام ادغام گرديده است؛ و اسم مختص باری تعالی است.
2. از "أله" به معنای متحيّر و سرگردان، گرفته شده و اين وجه نامگذاری گرفته شده از اشاره اى است كه اميرالمؤمنين علیه السلام در صفات خداوند بيان فرموده: "كلّ دون صفاته تحبير الصّفات و ضلّ هناك تصاريف اللّغات" یعنی شكوه و زيبائى هر صفاتى كه مادون صفات خداوند است، از رسيدن به او سرگشته و ناتوان و در وصف صفاتش، كلمات و مشتّقات هر كلمه و زبان، ناقص و نارسا است.
3. از "ولاه" است که حرف واو به همزه تبديل شده؛ و این نامگذاری به اين جهت است كه هر مخلوق و آفريده اى در راه او واله پر شور است، يا فقط به تسخير و مجذوب بودنشان، مانند جمادات و حيوانات، و يا با تسخير بودن و داشتن اراده مانند بعضى از مردم، و از اين جهت بعضى از حكماء گفته اند خداوند محبوب تمام اشياء است و همه مسخرّ اويند. آیه ذیل نیز بر اين سخن دلالت دارد: «وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ»؛ و هر موجودى، تسبيح و حمد او مى گويد ولى شما تسبيح آنها را نمى فهميد. (3)
4. از "لاه ـ يلوه" است يعنى از نظرها پوشيده شد. و به اين معنا در آيه ذیل اشاره شده است: «لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ»؛ چشمها او را نمى بينند ولى او همه چشمها را مى بيند. (4).(5)
بیان تفسیری
«اللَّه» جامع ترين نام هاى خدا است، زيرا بررسى نام هاى خدا كه در قرآن مجيد و يا ساير منابع اسلامى آمده نشان مى دهد كه هر كدام از آن ها، يک بخش خاص از صفات خدا را منعكس مى سازند، و تنها نامى كه اشاره به تمام صفات و كمالات الهى، يا به تعبير ديگر جامع صفات جلال و جمال است همان «اللَّه» مى باشد.
به همين دليل اسماء ديگر خداوند غالبا به عنوان صفت براى كلمه «اللَّه» گفته مى شود. (6)
بیانی دیگر
از جمله ادله اى كه دلالت مى كند بر اين كه كلمه «اللَّه» عَلَم و اسم خاص خدا است، اين است كه خداى تعالى به تمامى اسماء حُسنايش و همه افعالى كه از اين اسماء انتزاع و گرفته شده، توصيف مى شود، ولى با كلمه «اللَّه» توصيف نمى شود، مثلا مى گوييم اللَّه رحمان است، رحيم است، ولى عكس آن هرگز گفته نمی شود، یعنی نمی گوییم رحمان اين صفت را دارد كه اللَّه است.
لذا «الله» اسم جلاله خداوند است و نه صفت هيچ يک از اسماء حُسناى خدا قرار مى گيرد، و نه از آن چيزى به عنوان صفت براى آن اسماء گرفته می شود. (7)
______________
- زخرف، 87.
- انعام، 136.
- اسراء، 44.
- انعام، 103.
- المفردات في غريب القرآن، ص 82، واژه اله.
- تفسير نمونه، ج 1، ص 21.
- ر.ک: ترجمه الميزان، ج 1، ص 29.