جمع بندی تصور وجود بدون مختصات زمانی و مکانی

مخلوقات به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند: برخی مادی و برخی مجرداند.

موجودات مجرد چون فرا مادی‌اند و در دایرة حرکت ماده یا حرکت دوری فلک یا طلوع و غروب آفتاب قرار ندارند، زمان دربارة آنها معنا ندارد

این تقسیم بندی چگونه صورت گرفته؟ عقل چگونه به این تقسیم بندی پی میبرد؟ از نظر عقل آیا موجود مجرد قابل پذیرش است؟

باسلام وسپاس .
خوب است کلام آن بزرگوار با سلام آغاز شود .
حکمای الهی چند دلیل عقلی بر اثبات موجودات مجردکه از آن ها در فلسفه به عقل و در آموزه‌های وحیانی به ملائکه (فرشتگان) یاد می‌شود، بیان کرده، از آن جمله این که خداوند متعال یکتا و بسیط محض است. از او جز یک حقیقت بسیط صادر نمی گردد .هرگز او بدون واسطه علت موجودات کثیره نخواهد بود، چون از بسیط صرف جزء بسیط صادر نمی‌گردد، هیچ یکی از موجودات نظیر جسم، ماده، صورت، نفس اعراض، نمی‌توانند از خداوند بدون واسطه صادر شده باشد، زیرا جسم که مرکب است و صدور مرکب از بسیط محض محال است، پس جسم صادر اول و واسط صدور سایر موجودات نیست، ماده نیز نمی‌تواند واسطه صدور باشد، زیرا صلاحیت فاعلی ندارد و ماده قوه و استعداد محض است.
صورت نیز نمی‌تواند واسطه صدور اشیا باشد، چون صورت در فاعلیت خود محتاج ماده است . صورت اگر صادر اول از خداوند باشد و واسطه صدور اشیا باشد، بدین معنا است که قبل از ماده تحقق داشته ،در حالی که صورت تقدم وجودی بر ماده اول ندارد.
نفس نیز نمی‌تواند صادر اول از خدا و سبب پیدایش موجودات بعدی باشد، چون نفس محتاج بدن است .در کارهایش نیازمند بدن است. اگر قبل از بدن به عنوان صادر اول تلقی شود ، معنایش این است که کارهایش را بدون بدن انجام داده ، واسطه صدور موجودات گردیده ،در حالی که نفس در فاعلیت خود نیازمند بدن است.
همچنین اعراض نمی تواند صادر اول و سبب و واسطه صدور اشیا ازحق تعالی باشد، چون اعراض بدون جوهر تحقق پیدا نمی‌تواند، پس نمی‌تواند به عنوان صادر اول واسطه صدور جواهر از مبدء اول گردد.
بنابراین به طور یقین موجود مجردی به نام عقل (فرشته) صادر اول و بسیط و اولین آفریده است . سبب و واسطه خلقت موجود بعد از خود شده، به همین ترتیب سلسله موجودات مجرد یکی پس از دیگری به وجود آمده تا نوبت به خلقت جهان طبیعت رسیده است. (1)
پی‌نوشت:
1. کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص 177 و 178 ؛ حکمت الهی (تالیف الهی قمشه‌ای) ص 294.

با فرض پذیرفتن وجود موجودات مجرد چگونه میتوان پذیرفت که درکی از زمان برای آنها وجود ندارد؟ آیا به عنوان ناظر عالم مادی هم زمان بر آنها نمیگذرد؟
آیا خدا هم به عنوان موجود مجرد درکی از زمان ندارد؟

از آن جمله این که خداوند متعال یکتا و بسیط محض است. از او جز یک حقیقت بسیط صادر نمی گردد

موجودات مجرد وحق تعالی درک از زمان دارند ولی خود شان زمان مند نیستند.

سلام علیکم
این بحث شما مقدمه ای دارد و آن هم این است که ابتدا وجود خدا اثبات شده باشد. و نه تنها وجود خدا بلکه خصوصیات خدا نیز باید اثبات شده باشد. عقل پیش از اثبات وجود خدا و خصوصیات و کیفیت آن چگونه به وجود موجوات مجرد پی میبرد؟

باسلام وتشکر .
خوشبختانه طرف این بحث کسی است که به دلایل عقلی ووحیانی به وجود خدا وند باور دارد لذا برای تبیین مسله از آن پاسخ استفاده شده .

این جمله صرفا یک ادعاست. اثباتش چیست؟ اولا چگونه امکانپذیر است که درکی از زمان داشت ولی مشمول آن نشد؟ ثانیا چگونه میتوان فهمید که موجود مجرد(به فرض وجود) درک از زمان دارد ولی زمانمند نیست؟

این سخن ادعا نیست بلکه در جای خود به تفصیل وبا دلایل بیان شده اجمالا باید گفت :
صاحب نظران در مورد جنس ملائکه مطالب گوناگونی بیان کرده‌اند. گروهی ملائکه را جسم لطیف(1) و گروهی ملائکه را مجرد(2) می‌دانند.
برخی بزرگان بین اقوال را چنین جمع می‌کنند و می‌نویسند:
برای ملائکه اصناف فراوانی وجود دارد که بسیاری از آن ها مجردند . بسیاری از آن ها جسمانی برزخی می‌باشند. در ادامه موجودات ملکوتی را به دو قسم کلی تقسیم می‌کند:
یکی آنکه به عالم اجسام تعلق ندارد و دیگر آن که به عالم اجسام تعلق دارد. آن دسته که تعلق به عالم اجسام ندارد ،دو قسم است:
یک قسم آن که مستغرق در جمال جمیل و متحیر در ذات جلیل می‌باشند و از دیگر خلائق غافل و به دیگر موجودات توجه ندارند.
قسم دوم آنان هستند که خدای تعالی آنان را واسطه‌های رحمت وجود خود قرارداده ، این طایفه را نیز اهل «جبروت» گویند و رئیس آن‌ها، روح اعظم است.(3)

سلام مجدد
همچنان سوالات بنده بدون پاسخ باقی ماند. گفته های شما همگی در بیان کیفیات ملائکه است. ضمنا همگی نقلی هستند.
سوال بنده اینها بود که عینا مجددا تکرار میکنم.
عقل پیش از اثبات وجود خدا و خصوصیات و کیفیت آن چگونه به وجود موجوات مجرد پی میبرد؟
چگونه امکانپذیر است که درکی از زمان داشت ولی مشمول آن نشد؟
چگونه میتوان فهمید که موجود مجرد(به فرض وجود) درک از زمان دارد ولی زمانمند نیست؟

پاسخ داده شده ولی دقت بشتر لازم است .

از نظر عقلی و فلسفی دلایل بسیاری بر وجود حق تعالی اقامه شده که بهترین آن برهان صدیقین است

حکمای الهی چند دلیل عقلی بر اثبات موجودات مجرد که از آن ها در فلسفه به عقل و در آموزه‌های وحیانی به ملائکه (فرشتگان) یاد می‌شود، بیان کرده، از آن جمله این که خداوند متعال یکتا و بسیط محض است. از او جز یک حقیقت بسیط صادر نمی گردد .

سلام مجدد.
با دقت بیشتر در پاسخ های شما باز هم به این نتیجه رسیدم که ارتباطی بین پاسخ های شما با سوال بنده نبود.

باسلام وسپاس مجدد .
مقام جناب عالی است متعالی باد .
البته دیر پسندی خوب است بشرط ی که منجر به نا پسندی مطلق نشود .
به گفته شاعر :
نظر را نغز کن تا نغز بینی
گذر از پست کن تا مغز بینی .
ارتباط روشن است ولی شما چرا آن اذعان نمی کنید ؟؟

بیان این برهان هم وجود موجودات مجرد رو اثبات نمیکنه.

این برهان برای اثبات واجب تعالی است ونه مجردات .
چون مجردات قسم از ممکنات است .

در این اثبات هم شما از کیفیت و کمیت خدا به عنوان مفروضات استفاده کردید.

البته دیر پسندی خوب است بشرط ی که منجر به نا پسندی مطلق نشود .
به گفته شاعر :
نظر را نغز کن تا نغز بینی
گذر از پست کن تا مغز بینی .
ارتباط روشن است ولی شما چرا آن اذعان نمی کنید ؟؟

اولا چگونه امکانپذیر است که درکی از زمان داشت ولی مشمول آن نشد؟ ثانیا چگونه میتوان فهمید که موجود مجرد(به فرض وجود) درک از زمان دارد ولی زمانمند نیست؟

این سخن ادعا نیست بلکه در جای خود به تفصیل وبا دلایل بیان شده اجمالا باید گفت :
صاحب نظران در مورد جنس ملائکه مطالب گوناگونی بیان کرده‌اند. گروهی ملائکه را جسم لطیف(1) و گروهی ملائکه را مجرد(2) می‌دانند.
برخی بزرگان بین اقوال را چنین جمع می‌کنند و می‌نویسند:
برای ملائکه اصناف فراوانی وجود دارد که بسیاری از آن ها مجردند . بسیاری از آن ها جسمانی برزخی می‌باشند. در ادامه موجودات ملکوتی را به دو قسم کلی تقسیم می‌کند:
یکی آنکه به عالم اجسام تعلق ندارد و دیگر آن که به عالم اجسام تعلق دارد. آن دسته که تعلق به عالم اجسام ندارد ،دو قسم است:
یک قسم آن که مستغرق در جمال جمیل و متحیر در ذات جلیل می‌باشند و از دیگر خلائق غافل و به دیگر موجودات توجه ندارند.
قسم دوم آنان هستند که خدای تعالی آنان را واسطه‌های رحمت وجود خود قرارداده ، این طایفه را نیز اهل «جبروت» گویند و رئیس آن‌ها، روح اعظم است.(3)

این برهان برای اثبات واجب تعالی است ونه مجردات .
چون مجردات قسم از ممکنات است .

حق تعالی منز ه از کیفت وکمیت است چون این دو وصف مخلوق است ونه وصف خالق .

سلام مجدد.
ممنون از شعرهای وزین حضرت عالی.
اگر منظورتون از دیرپسندی این هست که ینده باید با یک یا دو پاسخ و بدون تفکر حرف شما رو بپذیرم، خوشبختانه این امر از بنده بر نمیاد.
شما رو هم دعوت به این کار نمیکنم. اما اگر مایل هستید، با همین یکی دو سوال بنده، حرف بنده رو بپسندید که "دیر پسندی خوب است بشرط ی که منجر به نا پسندی مطلق نشود"

باسلام مجدد.

هلا مرد آزاده و خوش پسند !
بها مند وبا دانش و ارجمند
تفکر پسندیده آید مرا
چو غنچه پر از خنده آید مرا
کمان و کمندت بزیر آورید
غزال تفکر چو شیر آورید
ولی نا پسندی زگفتار حق
کند بی اثر دانش ماسَبَق

و اما در مورد ارتباط:

بین این سوال و جواب ، بنده ارتباطی ندیدم. تلاش زیادی برای یافتن ارتباط مد نظر شما کردم ولی ارتباطی نبود.
سعی تان مشکور است .
به نظرتون اینکه قسمی از ملائکه مستغرق در جمال جمیل و متحیر در ذات جلیل هستند ربطی به درکی اونها از زمان داره؟
غرض تکمیل شناخت تان از موجودی مجرد است .( دقت نماید )
اینکه قسمی از اونها هم هستند که خدای تعالی آنان را واسطه‌های رحمت وجود خود قرارداده، ربطی به زمان و مشمول زمان شدن داره؟
استقصای بحث پسندیده است چون بی شناخت دقیق از موضوع حمل محمول بر موضوع نتیجه علمی ندارد .
دقت بفرمایید که بنده نپرسیدم در مورد ملائکه چه نقل هایی داریم؟ در مورد اقسام ملائکه نپرسیدم.
شگفتا از شما گرامی !!!!!!!!!!!
بنده به صورت کلی در مورد موجودات مجرد پرسیدم که شما خواسته یا ناخواسته صرفا اونها رو به ملائکه تقلیل دادین.
بحث مصداقی راهکار ملموس برای درک آسان تر مسله است بخصوص مجرد تام فقط فرشتگان اند
وغیر آن نظیر روح مجرد تام نیست .
تقلیل به فرشته ندادم بلکه مصداق اکمل مجرد را برای تان ارایه دادم .
ضمن اینکه سوال بنده در مورد مشمول زمان نشدن و درک از زمان داشتن موجودات مجرد بود.
متوجه سوال تان بوده وهستم لذا همواره عرض نمودم که زمان در ساحه عالم ماده و محسوس مطرح است موجود مجرد فوق زمان ومکان است.
هنوز هم ارتباطی بین سوال خودم و پاسخ شما نمیبینم.
چرا ای گرامی ؟؟؟
ممنون که این رو فرمودین و اذعان فرمودین که این اثبات ربطی به بحث مجردات نداشت.
عجب !!!!!!!!!!
بحث بنده بر سر کلمات نیست.
کیفیت، صفت، ویژگی، مشخصه، چگونگی، ...
هر کدام از اینها رو که قبول دارید خدا دارد به جای کلمه کیفیت قرار بدین و بعد به سوال بنده جواب بدین.ممنون.
ضمنا بارها بحث بر سر یگانگی خدا ، یکتا بودن خدا، شریک نداشتن خدا و .... مطرح شده است.
همه اینها بحث بر سر کمیت و تعداد واجب الوجود بوده است. اینکه میفرمایید خدا کمیت هم ندارد برای ینده چندان قابل قبول نیست.
بزرگوار ذهن شریف تان از عالم ماده کمی بالا بیاور .
کمیت وکیفیت از اوصاف موجودات ممکن الوجود آنهم در عالم ماده است . مجردات چه رسد چه رسد به واجب تعالی منزه از این امور اند .
البته تعاریف افراد از کلمات متفاوت است.
نه خیر کلمات باید معنای روشن خود را داشته باشد تا مورد استفاده قرار گیرد وگرنه ره بجا برده نخواهد شد .
مثلا اگر یکی از روشنی روز ودیگر شب را بفهمد هیچگاه به نتیجه نمی رسد .
لطف بفرمایید این کیفیت و کمیتی که حق تعالی منزه از آن است را تعریف بفرمایید.

ولی نا پسندی زگفتار حق
کند بی اثر دانش ماسَبَق

غرض تکمیل شناخت تان از موجودی مجرد است .

استقصای بحث پسندیده است چون بی شناخت دقیق از موضوع حمل محمول بر موضوع نتیجه علمی ندارد .

شگفتا از شما گرامی !!!!!!!!!!!

متوجه سوال تان بوده وهستم لذا همواره عرض نمودم که زمان در ساحه عالم ماده و محسوس مطرح است موجود مجرد فوق زمان ومکان است.

چرا ای گرامی ؟؟؟

کمیت وکیفیت از اوصاف موجودات ممکن الوجود آنهم در عالم ماده است . مجردات چه رسد چه رسد به واجب تعالی منزه از این امور اند .

خداوند متعال یکتا و بسیط محض است.

یک قسم آن که مستغرق در جمال جمیل و متحیر در ذات جلیل می‌باشند و از دیگر خلائق غافل و به دیگر موجودات توجه ندارند.

وسایط فیوضات الهی از مبدأ اعلی به مراتب پایین تر می باشند

تمام فرشتگان به عبادت خداوند مشغول هستند

از فرشتگانی یاد می کند که داراى بال هاى دو گانه و سه گانه‏ و چهارگانه‏اند

بعضى نسبت به بعضى برتر و داراى توانایى بیش ترند

خداوند فرشته‏اى دارد که بین نرمى گوش او تا چشمش به اندازه پانصد سال راه به وسیله پرنده‏اى (تیز پرواز) است

عضى از فرشتگان چنان عظمت دارند که پاهای شان در طبقات پائین زمین ثابت است

علامه طباطبایی در این باره می گوید : وجود فرشتگان مجهز به چیزى است که مى‏توانند با آن کارى را بکنند که پرندگان آن کار را با بال خود انجام مى‏دهند، یعنى ملائکه هم مجهز به چیزى هستند که با آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان و از جایى به جاى دیگر که مامور باشند مى‏روند.

آنهم برای جناب شما که بحمدالله فیلسوف هستید

خداوند از هر گونه کمیت وکیفیت منزه است چون آن از اوصاف موجود مادی است وحق تعالی فوق این امور اند .

بله. البته هر کسی خودش رو بر حق و با حق میدونه.

باسلام وسپاس .
سلامت کجا رفت ای هوش مند
فروزنده چون مهر بالا بلند ؟

پس از ممنون از مطالب مفیدتان.
البته بهتر بود پس از آشنا کردن بنده با این مفاهیم به سوال بنده هم به طور اخص جواب میدادین و به این کلیات و مقدمات اکتفا نمیکردید.

در نظام خلقت چند دسته از موجودات آفریده شده و وجود دارد:
یک دسته موجوداتی هستند که در پیرامون خود وجود آنها را احساس می‌کنیم و اکثراً از طریق حِس بینایی آنها را می‌بینیم، مانند گیاهان، جمادات،‌حیوانات، آسمان،‌زمین و...
دستة دوم موجوداتی هستند که با حواس ظاهری قابل درک نیستند، ولی وجود دارند، این دسته به سه دسته تقسیم می‌شوند:
أ) یک دسته که آنها را مجرد تام می‌گویند و در آموزه‌های وحیانی از آنها به ملائکه یاد شده است. دربارة این دسته از موجودات غیر محسوس گفته شده: از نظر قرآن موجودات منحصر به محسوسات نیست، زیرا قرآن در میان آفریده‌های الهی (که همه جزئی از جهان خلقت‌اند) از موجودات نام برده که یارایی درک حسی آنان را نداریم.
ب) دسته‌ای از این موجودات ملائکه‌اند به همین دلیل که با حس خود نمی‌توانیم آنان را درک کنیم و از ویژگی‌های وجودی آنان و ماهیت‌شان نمی‌توانیم آگاهی داشته باشیم، مگر همان اندازه که آفریننده آنان در قرآن به ما معرفی کرده است.
بر اساس آیات و روایات معلوم می‌شود که فرشتگان موجودهای جسمانی نیستند و منطبق‌اند بر آنچه که در فلسفه «مجرد» می‌نامیم. ممکن است مجرد برزخی یا مجرد تامّ عقلانی باشند، و یا چه بسا به حسب مراتب فرق کند. برخی فرشتگان «مجرد برزخی»‌اند، یعنی شکل و قیافه ندارند و خواص ماده را دارند، گرچه مادی نیستند، اما برخی مجرد تام‌اند.(1)
ج) دسته دیگر از موجودات نامحسوس و ناملموس، جنیان‌اند. از موجودات غیر محسوس دیگر عالم،‌غیر از فرشتگان که قرآن نام می‌برد و برای ما در شرایط عادی قابل درک حسی نیست، جنیان‌اند. جن در اصل به معنای پوشیدگی است، به همین مناسبت که از چشم انسان پوشیده‌اند.
دربارة اینکه چنین موجوداتی وجود دارد، گرچه همه کس آنها را نمی‌بیند،‌باید گفت: از نظر علمی ثابت شده که در جهان بسیار چیزها وجود دارد که برای ما قبل رؤیت نیست،‌ مثل الکترون‌ها، امواج الکترونیکی، نورهای ماورای بنفش و پرتو ایکس که قابل رؤیت نیستند، اما دانش روز وجود آنها را اثبات کرده است.
پس صِرف این که با حواس خود نمی‌توانیم آنان را حس کنیم، دلیل نبودن آنها نیست. گرچه برخی از عارفان ادعای تجرد جنیان را دارند، ولی حقیقت آن است که جنیان موجودات مادی‌اند و از آتش خلق شده‌اند، ولی به دلیل ظرافت و لطیف بودن وجودشان برای ما نامحسوس‌اند.(2)
3. بالاخره موجودی دیگر که در نظام آفرینش وجود دارد و از دید حس و حواس آدمی پنهان است، روح آدمی است.
از مجموع آموزه‌های وحیانی و آنچه در قرآن و روایات آمده، می‌توان به دست آورد که روح از گونة موجودات غیر مادی است، به علاوه چون در مورد روح به حسب استعمالات قرآنی و عرفی، دریافتیم که شرط اساسی آن دارا بودن شعور و ادراک است، پس اگر با برهانی ثابت کردیم که شعور مجرد است، اثبات خواهد شد که روح انسانی نیز مجرد است.(3)
طبق این بیان معلوم می‌شود که غیر از پدیده‌های محسوس در جهان خلقت، سه دسته موجوداتی هستند که از دید حواس ظاهری آدمی پنهان‌اند، ولی شواهد وحیانی و دلایل عقلانی وجود آنها به روشنی ثابت می‌کند.
اما که آیا هویت کامل موجودات نامحسوس برای ما قبل درک است یانه ؟ باید گفت:
گرچه آدمیان به لحاظ درجه علمی و معرفتی متفاوت‌اند و هر کسی به اندازة توانایی علمی و معرفتی خود می‌تواند از پدیده‌های عالم (اعم از محسوس و غیر محسوس) آگاهی و شناخت پیدا کند،‌ولی در مجموع نباید فراموش کرد شناخت کامل و همه جانبه به معنای دقیق کلمه نسبت به موجودات محسوس برای همه کس ممکن نیست،‌چه رسد به موجودات نامحسوس (نظیر فرشتگان، روح و جنیان)، زیرا در جای خود بحث شده که برخی فلاسفه (حکمای مشّاء) گرچه حدّ تام و رسم تام برای شناخت موجودات مطرح کرده‌اند (که از رهگذر آن شناخت کامل پدیده‌ها تا حدودی امکان پذیر می‌شود) ولی در مقابل حکمای اشراقی با نقد این نظر معتقدند که شناخت پدیده‌های با حدّ تام برای کسی میسور نیست و آدمی تنها به اندازة حد ناقص توان درک پدیده‌ها را دارد.
تفصیل این بحث را در شرح حکمة‌الاشراق جویا شوید.
پس گرچه بدون تردید امکان شناخت حسی، وهمی، خیالی، عقلی و شهودی نسبت به موجودات محسوس و غیر محسوس برای انسان وجود دارد، ولی شناخت کامل و همه جانبة پدیده‌ها برای همه ممکن نیست، مگر کسانی که با مبدأ وحی در ارتباط‌اند، ‌یعنی انبیا و اولیای معصوم علیهم السلام، و گرنه شناخت شهودی اشیا به طور کامل برای عارفان مقدور نیست، چه رسد به فلاسفه و اهل علوم تجربی و حسی و مانند آنها.
پی‌نوشت‌ها:
1. محمدتقی مصباح، معارق قرآن، ص 283 و 293، نشر مؤسسة در راه حق، قم 1367ش.
2. همان، ص 295.
3. همان، ص 359.

از این وجه با هم اشتراک نظر داریم.
بارک الله بر جوان پیلتن
مشترک باشد با این کم سخن

بله. این رو قبلا هم فرموده بودید. ولی هنوز برای بنده قبول موجودی فوق زمان که با قانونی تحت زمان اثبات بشه و بعد لفظ ازلی و ابدی (که اصولا با زمان تعریف میشه) در موردش بکار میره ، امکان پذیر نیست.
پس اشاره می شود :
درباره حقیقت زمان اقوال عجیبی بسیار است، ولی به طور کلی همه بر این نظریه اتفاق دارند که زمان، نوعی مقدار و کمیت متصل است که ویژگی آن، قرار ناپذیری می‌باشد و به واسطه حرکت عارض بر اجسام می‌شود ( آموزش فلسفه، ج 2، ص 142.)

قبلا توضیح چرایی عدم ارتباط رو عرض کردم.
باز گو آن نکته ی پر راز را
باز گو آن نغز وآن آواز را
همانطور که عرض شد ظاهرا معانی کلمات از نظر بنده و شما متفاوت است.
نیست فرقی در میان حب وعشق
شام در معنا نباشد جز دمشق
شما به کلماتی نظیر اینها که خود در مورد مجردات بکار بردید چه میگویید؟
؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
بنده از این جمله تعریف برداشت میکنم و نه تحقیر. امیدوارم در ذهن حضرتعالی هم همینطور بوده باشه.

قطعا چنین است .
مدح تعریف است تحریق حجاب
فارغ است از مدح وتعریف آفتاب

شما چه کلمه رو به جای کیفیت پیشنهاد میکنید تا استفاده بشه؟ بالاخره در مورد صفات و ویژگیهای خدا و مجردات با چه عنوانی باید صحبت کنیم؟

در نظام خلقت چند دسته از موجودات آفریده شده و وجود دارد:
یک دسته موجوداتی هستند که در پیرامون خود وجود آنها را احساس می‌کنیم و اکثراً از طریق حِس بینایی آنها را می‌بینیم، مانند گیاهان، جمادات،‌حیوانات، آسمان،‌زمین و...
دستة دوم موجوداتی هستند که با حواس ظاهری قابل درک نیستند، ولی وجود دارند، این دسته به سه دسته تقسیم می‌شوند:
أ) یک دسته که آنها را مجرد تام می‌گویند و در آموزه‌های وحیانی از آنها به ملائکه یاد شده است. دربارة این دسته از موجودات غیر محسوس گفته شده: از نظر قرآن موجودات منحصر به محسوسات نیست، زیرا قرآن در میان آفریده‌های الهی (که همه جزئی از جهان خلقت‌اند) از موجودات نام برده که یارایی درک حسی آنان را نداریم.
ب) دسته‌ای از این موجودات ملائکه‌اند به همین دلیل که با حس خود نمی‌توانیم آنان را درک کنیم و از ویژگی‌های وجودی آنان و ماهیت‌شان نمی‌توانیم آگاهی داشته باشیم، مگر همان اندازه که آفریننده آنان در قرآن به ما معرفی کرده است.
بر اساس آیات و روایات معلوم می‌شود که فرشتگان موجودهای جسمانی نیستند و منطبق‌اند بر آنچه که در فلسفه «مجرد» می‌نامیم. ممکن است مجرد برزخی یا مجرد تامّ عقلانی باشند، و یا چه بسا به حسب مراتب فرق کند. برخی فرشتگان «مجرد برزخی»‌اند، یعنی شکل و قیافه ندارند و خواص ماده را دارند، گرچه مادی نیستند، اما برخی مجرد تام‌اند.(1)
ج) دسته دیگر از موجودات نامحسوس و ناملموس، جنیان‌اند. از موجودات غیر محسوس دیگر عالم،‌غیر از فرشتگان که قرآن نام می‌برد و برای ما در شرایط عادی قابل درک حسی نیست، جنیان‌اند. جن در اصل به معنای پوشیدگی است، به همین مناسبت که از چشم انسان پوشیده‌اند.
دربارة اینکه چنین موجوداتی وجود دارد، گرچه همه کس آنها را نمی‌بیند،‌باید گفت: از نظر علمی ثابت شده که در جهان بسیار چیزها وجود دارد که برای ما قبل رؤیت نیست،‌ مثل الکترون‌ها، امواج الکترونیکی، نورهای ماورای بنفش و پرتو ایکس که قابل رؤیت نیستند، اما دانش روز وجود آنها را اثبات کرده است.
پس صِرف این که با حواس خود نمی‌توانیم آنان را حس کنیم، دلیل نبودن آنها نیست. گرچه برخی از عارفان ادعای تجرد جنیان را دارند، ولی حقیقت آن است که جنیان موجودات مادی‌اند و از آتش خلق شده‌اند، ولی به دلیل ظرافت و لطیف بودن وجودشان برای ما نامحسوس‌اند.(2)
3. بالاخره موجودی دیگر که در نظام آفرینش وجود دارد و از دید حس و حواس آدمی پنهان است، روح آدمی است.
از مجموع آموزه‌های وحیانی و آنچه در قرآن و روایات آمده، می‌توان به دست آورد که روح از گونة موجودات غیر مادی است، به علاوه چون در مورد روح به حسب استعمالات قرآنی و عرفی، دریافتیم که شرط اساسی آن دارا بودن شعور و ادراک است، پس اگر با برهانی ثابت کردیم که شعور مجرد است، اثبات خواهد شد که روح انسانی نیز مجرد است.(3)
طبق این بیان معلوم می‌شود که غیر از پدیده‌های محسوس در جهان خلقت، سه دسته موجوداتی هستند که از دید حواس ظاهری آدمی پنهان‌اند، ولی شواهد وحیانی و دلایل عقلانی وجود آنها به روشنی ثابت می‌کند.
اما که آیا هویت کامل موجودات نامحسوس برای ما قبل درک است یانه ؟ باید گفت:
گرچه آدمیان به لحاظ درجه علمی و معرفتی متفاوت‌اند و هر کسی به اندازة توانایی علمی و معرفتی خود می‌تواند از پدیده‌های عالم (اعم از محسوس و غیر محسوس) آگاهی و شناخت پیدا کند،‌ولی در مجموع نباید فراموش کرد شناخت کامل و همه جانبه به معنای دقیق کلمه نسبت به موجودات محسوس برای همه کس ممکن نیست،‌چه رسد به موجودات نامحسوس (نظیر فرشتگان، روح و جنیان)، زیرا در جای خود بحث شده که برخی فلاسفه (حکمای مشّاء) گرچه حدّ تام و رسم تام برای شناخت موجودات مطرح کرده‌اند (که از رهگذر آن شناخت کامل پدیده‌ها تا حدودی امکان پذیر می‌شود) ولی در مقابل حکمای اشراقی با نقد این نظر معتقدند که شناخت پدیده‌های با حدّ تام برای کسی میسور نیست و آدمی تنها به اندازة حد ناقص توان درک پدیده‌ها را دارد.
تفصیل این بحث را در شرح حکمة‌الاشراق جویا شوید.
پس گرچه بدون تردید امکان شناخت حسی، وهمی، خیالی، عقلی و شهودی نسبت به موجودات محسوس و غیر محسوس برای انسان وجود دارد، ولی شناخت کامل و همه جانبة پدیده‌ها برای همه ممکن نیست، مگر کسانی که با مبدأ وحی در ارتباط‌اند، ‌یعنی انبیا و اولیای معصوم علیهم السلام، و گرنه شناخت شهودی اشیا به طور کامل برای عارفان مقدور نیست، چه رسد به فلاسفه و اهل علوم تجربی و حسی و مانند آنها.

درباره حقیقت زمان اقوال عجیبی بسیار است، ولی به طور کلی همه بر این نظریه اتفاق دارند که زمان، نوعی مقدار و کمیت متصل است که ویژگی آن، قرار ناپذیری می‌باشد و به واسطه حرکت عارض بر اجسام می‌شود ( آموزش فلسفه، ج 2، ص 142.)

باز گو آن نکته ی پر راز را
باز گو آن نغز وآن آواز را

؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟

شما خود عالم الفاظ باشید
بصیر وسرور و سر باز باشید
معانی هر گز اندر لفظ ناید
چو بحر قلزوم اندر ظرف ناید