حکم شرعی ارزهای مجازی مانند بیت کوین چیست؟

سلام
یه سری ارز آمده جدیدآ بنام ارز های دیجیتال که بارز ترینشون بیت کوین هست میخواستم بدونم ، نظر دین در مورد این ارز ها چی هست (حلاله ، حرامه ) ؟

خوشحال میشم نظرتون سریع تر رو جویا بشم در مورد همین بیت کوین ؟

با سلام و احترام

برای اینکه بتوانیم احکام شرعی مرتبط با بیت کوین و ارزهای دیجیتالی را بیان کنیم ابتدا باید از ماهیت آنها آگاهی کاملی پیدا کنیم بدین جهت مباحثی در همین راستا ارائه می شود تا با نقطه نظرات کاربران گرامی و اعضای محترم سایت بر مقدار و غنای مطالب افزوده گردد.

به نظر می رسد سؤال اصلی و قدم اول در شناخت این پدیده، پاسخ به این سؤال است که آیا می توان بیت کوین را یک پول دیجیتالی دانست یا تنها یک ابزار یا یک کالای مجازی است؟!

پول در اقتصاد کارکردهای مشخصی دارد آیا بیت کوین هماکنون دارای چنین کارکردهایی است یا در آینده می تواند این ظرفیت را داشته باشد؟

بیت کوین وسیله مبادله تجاری

پول ، کارکردهای متنوعی دارد اما مهم ترین و عمومی ترین کارکرد آن که همه اقشار جامعه کم یا زیاد با آن درگیر هستند ، وسیله مبادله بودن آن است.
پول وسیله ایست که در هر مبادله و معامله ای می تواند جایگزین کالای عرضه شده گردد و به صورت مستقل جایگزین ارزش آن کالا نزد فروشنده باشد.
چنین کارکردی امروزه در برخی پولهای دیجیتالی مانند بیت کوین به وجود آمده است هر چند در گذشته و در ابتدای امر تنها یک وسیله سنجش اعتبار و یک کالا و سرمایه محسوب می گشت و هماکنون دارندگان این پول می توانند در مناطق زیادی از جهان برای خرید و فروش های کوچک و بزرگ از این نوع از پول استفاده کنند.
بنابراین به نظر می رسد مسائل فقهی که حول پول در گذشته مطرح شده و مباحثی که در این باره در کتب گوناگون عرضه شده است می تواند بر بیت کوین تطبیق داده شود البته با لحاظ تفاوت های بیت کوین و پول های دیگر که ان شاء الله در پست های بعدی بدان می پردازیم.

[="Tahoma"][="Black"]تفاوت های پول فیزیکی و پول دیجیتالی

چه هماکنون پول های دیجیتالی را در قد و قامت یک پول فیزیکی بدانیم و چه ندانیم روند تحولات به این سو هست که پول دیجیتالی جایگزین ملموس و معمولی برای پول فیزیکی باشد و در بسیاری از معاملات از آن استفاده شود. اما در این میان تفاوت هایی هم بین پول دیجیتالی و پول فیزیکی وجود دارد که ناشی از ماهیت متفاوت آنهاست. در روند شکل گیری پول ها باید گفت که ابتدا پول فیزیکی به وجود آمد و سپس همین پول منشأ پول های اعتباری در فضای مجازی شد آنگاه در سال های اخیر پولی به نام پول دیجیتالی متولد شد که ماهیت متفاوتی با پول های قبلی داشت که به برخی از این تفاوت ها اشاره می کنیم:

1. عدم وجود پول فیزیکی بیت کوین
پول دیجیتالی بر خلاف پول های فیزیکی و اعتباری که ما به ازاء خارجی دارند مانند ریال اعتباری که حالت فیزیکی آن نیز موجود است در دنیای واقعی چیزی ندارد یعنی به عبارت آسان تر شما نمی توانید در جیب خود پول بیت کوین داشته باشید!

2. تعداد محدود !
تعداد پول دیجیتالی مانند بیت کوین محدود است و بر خلاف پول کاغذی قابل چاپ در تعداد بی نهایت نیست و از این نظر شباهت با سکه های طلا و نقره قدیم دارد که به جهت محدودیت مقدار طلای زمین ، تعداد سکه ها هم نمی توانست بی نهایت باشد!

[="Tahoma"][="Black"]3. پشتوانه پول دیجیتالی

درباره پشتوانه و ساختار ارزشگذاری این نوع از پول گفته می شود که بر خلاف پول های فیزیکی و اعتباری که بانک های مرکزی و دولت ها پشتوانه آن هستند، پشتوانه بیت کوین، بانک یا دولت خاصی نیست و این مردم هستند که ارزش لحظه ای این پول را با قانون عرضه و تقاضا تعیین می کنند اما به نظر می رسد که این سخن چندان کامل نباشد و بهتر است که بگوییم تاکنون تأثیر خاصی از یک مؤسسه مالی یا حکومت بر ارزش و کارکرد بیت کوین، ردیابی و مشاهده نشده است هر چند احتمال آن منتفی نیست و می توان حداقل و در قالب همین قانون عرضه و تقاضا، چنین اتفاقی را غیر محتمل ندانست!

4. عدم وجود واسطه در پول دیجیتالی

پول دیجیتالی مانند پول فیزیکی و نقد بدون واسطه قابلیت مبادله دارد و می توان با آن بدون هیچ واسطه ای اقدام به خرید و فروش کالا و خدمات نمود بر خلاف پول اعتباری مانند کارت های اعتباری حتما باید واسطه ای مانند بانک ها باشند تا معامله ای صورت گیرد.

5. تجزیه پذیری بالای پول دیجیتالی

پول فیزیکی و حتی پول اعتباری تا حد کم و ثابتی تجزیه پذیر هستند و به واحد های کوچک تر مانند یک ریال یا یک سنت تقسیم می شوند اما پول دیجیتالی از واحدهای بسیار کوچکی مانند ده هزارم بیت کوین هم پشتیبانی می کند و حتی بر اساس توافق و نیاز به سادگی می توان واحد های پولی کوچک تری هم داشت.[/]

[="Tahoma"][="Black"]6. قابلیت مخفی سازی صاحبان پول دیجیتالی

برای داشتن پول دیجیتالی، نیازی به ارائه هویت و اطلاعات واقعی نیست و هویت دارندگان آن می تواند به صورت کامل مخفی بماند اما پول های فیزیکی و اعتباری از چنین قابلیتی برخوردار نیستند.

7. آشکار بودن تراکنش های پول دیجیتالی!

بر خلاف هویت دارندگان بیت کوین، تراکنش های مالی این نوع از پول کاملا آشکار بوده و به صورت عمومی ذخیره می شوند و برای هر کسی قابل دسترسی است!

8. عدم محدودیت در معامله با پول دیجیتالی

بر خلاف پول های فیزیکی و اعتباری که محدودیت هایی در برخی انواع مبادلات دارند و دولت ها و سازمان ها با وضع قانون و مقررات برخی معاملات را ممنوع کرده اند، این پول کاملا بدون محدودیت است و به جهت عدم سلطه دولتی و قانونی، می تواند برای معاملات گوناگون، کوچک و بزرگ، بهنجار یا نابهنجار اجتماعی استفاده شود.[/]

بررسی فقهی بیت کوین

این بررسی می تواند دو جنبه داشته باشد اول جنبه فقه فردی و دوم جنبه فقه حکومتی، بدین معنا که گاهی تکلیف یک نفر در ارتباط با بیت کوین و استفاده از آن مد نظر است و گاهی نیز بحث بر سر وظیفه یک حکومت و دولت در برخورد با این پدیده از منظر فقه می باشد که از هم مستقل خواهد بود.

در نگاه فردی به این پدیده اولین چیزی که ذهن فقیه را مشغول می کند بحث مجهول بودن ماهیت و عملکرد آن است که شائبه غرر را در چنین معاملاتی تقویت می کند از این رو در ادامه نگاهی به مبحث غرر در فقه می اندازیم:

غرر

غرر از نظر لغت به معنای خطر و در معرض آن افتادن است (1) و در اصطلاح شرع همان طور که از حدیث مشهور «نهی النبی –صلی الله علیه و آله- عن بیع الغرر» روشن می شود، به معامله ای غرری گفته می شود که طرفین یا یک طرف معامله به جهت عدم اطلاع درست از کالا و فریفته شدن به ظاهر آن دچار اشتباه شده و سرمایه اش به خطر بیفتد که این خطر ممکن است از جهل به ویژگی های کالا مانند ارزش و قیمت واقعی آن یا عدم اطمینان از توانایی دارنده آن بر تسلیم کالا ناشی شود.

پی نوشت:

1. « الغرر: الخطر. ونهى رسول الله صلى الله عليه وسلم عن بيع الغرر، وهو مثل بيع السمك في الماء والطير في الهواء.» ؛ الجوهری ابو نصر ، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربية ج 2 ص 768