جمع بندی سید بن طاووس از علمای متقدم است یا متأخر؟

پاسخ و جمع بندی:

سم الله الرحمن الرحیم

با سلام و طلب توفیق الهی برای شما و دیگر کاربران گرامی

قبل از پاسخ به پرسش، مناسب است معنای متقدم و متاخر را بدانیم.

متقدم و متاخر دو اصطلاح با مفهوم نسبی است. یعنی اگر قرار دادی در بین نباشد،هر کسی می تواند از بیان این دو اصطلاح در پی مقصود خودش باشد.به این معنا که مقطعی از زمان را در نظر بگیرد، آغازی برای آن فرض و تا زمان حاضر مراحلی را تعیین کند.در این صورت به مقطع اول متقدم،به مقطع وسط ،متوسط و به مقطع آخر ،متاخر بگوید.علاوه، می توان هر کدام از این عناوین را با تکرار متقدم یا متاخر بیان کرد. مثلا گفت متقدم المتقدم یا متاخر المتاخر که هر کدام به زمان همراه با اصطلاح خاص مربوط است.ضمنا این نوع عناوین در منابع فقهی و مرتبط به دوره های زمانی ای که علما می زیستند آورده می شود. در نتیجه با چنین معیار هایی می توان به دست آورد که سید بن طاووس از علما و فقهای متقدم است یا متاخر.

به عنوان مثال در کتاب های فقهی قرن های ششم و هفتم معمولا مقصود از علمای متقدم،بزرگان عصر معصوم علیهم السلام و نزدیک به آنان بوده است و علمایی که بعد از این عصر یعنی بعد از حدود سال 360 هجری قمری به دنیا آمدند، علمای متأخر نامیده می شد.

گاهی نیز اصطلاح متقدم بر شیخ طوسی و علمای مقدم بر او اطلاق و متأخر به علمای بعد از ایشان گفته می شد.(1)

در قرن های بعدی و تاکنون معمولا به علمای قبل از علامه حلی (یا محقق حلی)متقدمین گفته می شود و از ایشان به بعد را علمای متأخرین می نامند.(2)

اصطلاح جدیدی به نام متأخری المتأخرین (3) نیز در کتب فقهی قرن سیزدهم تا کنون معمول شده است که در آثار قدیمی تر به فقهای پس از شهید ثانی و در آثار جدید تر به فقهای پس از صاحب مدارک اطلاق شده است . (4)

با این حساب می توان سید طاووس که بین قرن های ششم و هفتم می زیست را از علمای متقدم دانست نه متقدم المتقدم که به علمای قرن سوم و چهارم یعنی شیخ کلینی،صدوق،مفید،سید مرتضی،شیخ طوسی و...اطلاق می شد.

این نکته تکرار می شود که تقدم و تاخر تا حدود زیادی نسبی یا فرضی است که اگر چنین است، می توان فرض دیگری هم ارائه کرد به این معنا که سید طاووس نسبت به علمایی چون شیخ کلینی،صدوق،مفید و...متاخر، اما نسبت به علمای پس از خود متقدم است.

پی نوشت ها:

1.مدرسی سید حسین،مقدمه ای بر فقه شیعه،ترجمه محمد آصف فكرت،مشهد،انتشارات آستان قدس رضوی،سال 1368 خورشیدی، ص 29
2.ميرزاى قمى،جامع الشتات في أجوبة السؤالات،تهران،انتشارات کیهان،سال 1371 خورشیدی،سال 1371 خورشیدی، ج 2 ص 82
ومغنيه محمد جواد، فقه الإمام الصادق عليه السلام،قم،انتشارات اسماعیلیان،سال 1421 قمری، ج 3 ص 247
3.متأخرین به دو بخش متقدمی المتأخرین (قدماء المتأخرین) و متأخری المتأخرین تقسیم می شود که علمای قرن های اول از متأخرین را با اصطلاح اول و علمای قرن های آخر از متأخرین را با اصطلاح دوم خطاب می کنند.( ميرزاى قمّى، جامع الشتات في أجوبة السؤالات ج 2 ص 82)
4.ر ک، مقدمه ای بر فقه شیعه پیشین، ص 30