جمع بندی شبهه ای بین دو آیه ی ظاهرا متضاد در قرآن (از گناهان سوال می شود یا نه؟)

کارشناس بحث: استاد صدیقین

سلام به شما پرسشگر گرامی

این طور که بنده متوجه شدم پرسش شما اینست که چرا در برخی آیات قرآن گفته شده که در قیامت از انسان ها سؤال می شود، اما در برخی دیگر از آیات گفته شده که از کسی سؤال نمی شود.

پاسخ این است که قیامت توقفگاه های متعددی دارد و ظاهرا این آیات ناظر به این تعدد توقفگاه ها است، یعنی در برخی توقفگاه ها سؤال می شود و در برخی دیگر سؤالی پرسیده نمی شود. توضیح اینکه:

روز قیامت روزی طولانی است که مطابق برخی روایت پنجاه محل توقف دارد که هر کدامش هزار سال طول می کشد. قرآن کریم در وصف آن روز بزرگ می فرماید:

اما همان طور که در دو آیه بعد از آن آمده، گناهکاران را از آثار گناه که در سیمایشان هویداست، می شناسند:

در واقع این آیه (= آیه 41 الرحمن)، آیه قبلی(= آیه 39 الرحمن) را توضیح می دهد و به فرمایش علامه طباطبایی در المیزان، به این سؤال مقدّر پاسخ می دهد که چرا در قیامت از جن و انس سؤال نمی شود؟ آیه 41 پاسخ می دهد: چون [دارم درباره یکی از موقف های آن روز سخن می گویم، موقفی که در آن] گناهکاران با سیمایشان شناخته می شوند [و آثار گناه در سیمایشان هویداست].

در بعضى از مواقف نیز بر دهان‌ها مُهر زده می شود و اعضاى بدن شهادت می دهند:

و موقف های دیگر...

سؤال:
چرا در برخی آیات قرآن گفته شده که در قیامت از انسان‌ها سؤال می‌شود؛ اما در برخی دیگر از آیات گفته شده که از کسی سؤال نمی‌شود؟

پاسخ:
قیامت توقف‌گاه‌های متعددی دارد و بنا بر ظاهر، این آیات ناظر به این تعدد توقف‌گاه‌ها است، یعنی در برخی توقف‌گاه‌ها سؤال می‌شود و در برخی دیگر، سؤالی پرسیده نمی‌شود. توضیح این که:
روز قیامت روزی طولانی است که مطابق برخی روایت پنجاه محل توقف دارد که هر کدامش هزار سال طول می‌کشد. قرآن کریم در وصف آن روز بزرگ می‌فرماید:
«يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ في‏ يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» (1)
«[همه‏] امور را [همواره‏] از آسمان تا زمين تدبير و تنظيم مى‌‏كند، سپس در روزى كه مقدار آن هزار سال از سال‌هايى است كه شما مى‌شمريد به سوى او بالا مى‌رود».
این موقف‌ها و گذرگاه‌ها با یکدیگر متفاوت است؛ در بعضى از آنها مطلقا سؤالى نمى‏‌شود؛ بلكه رنگ رخساره خبر مى‏‌دهد از سر درون! مانند این آیه: «فَيَوْمَئِذٍ لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ» (2)
«در آن روز هيچ كس از انس و جنّ از گناهش سؤال نمى‏‌شود».
اما همان طور که در دو آیه بعد از آن آمده، گناه‌کاران را از آثار گناه که در سیمایشان هویداست، می‌شناسند:
«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصي‏ وَ الْأَقْدامِ» (3)
«مجرمان از چهره‌هايشان شناخته مى‌شوند و آن گاه آن‌ها را از موهاى پيش سر، و پاهايشان مى‌گيرند [و به دوزخ مى‌افكنند]!».
در واقع این آیه (= آیه 41 الرحمن)، آیه قبلی(= آیه 39 الرحمن) را توضیح می‌دهد و به فرمایش علامه طباطبایی (قدس سره) در المیزان، به این سؤال مقدّر پاسخ می‌دهد که چرا در قیامت از جن و انس سؤال نمی‌شود؟ آیه 41 پاسخ می‌دهد: چون [دارم درباره یکی از موقف‌های آن روز سخن می‌گویم، موقفی که در آن] گناهکاران با سیمایشان شناخته می‌شوند [و آثار گناه در سیمایشان هویداست].
در بعضى از مواقف نیز بر دهان‌ها مُهر زده می‌شود و اعضاى بدن شهادت می‌دهند:
«الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى‏ أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْديهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ» (4)
امروز بر دهانشان مُهر مى‌نهيم، و دست‌هايشان با ما سخن مى‏‌گويند و پاهايشان كارهايى را كه انجام مى‌دادند شهادت مى‌دهند
و موقف‌های دیگر...

منابع:
1. سجده: 32/ 5.
2. الرحمن: 55/ 39.
3. همان، 41.
4. یس: 38/ 65.