طریقه صحیح خواندن دعای بعد از نماز در ماه رجب

[=arial]

طریقه خواندن دعای رجب

يکي از اعمالي که در ماه شريف رجب، پس از هر نماز واجب، معمولا انجام مي گيرد،دعاي «يامن ارجوه ...» است.

در ابتدا، اصل دعا را نقل مي کنيم. ماخذ اصلي دعاي «يامن ارجوه » کتاب اقبال سيدبن طاووس است. در آن جا آورده است:

« و من الدعوات کل يوم من رجب، ماذکره الطرازي ايضا، فقال: دعاء علمه ابوعبدالله(عليه السلام) محمدا السجاد -و هو «محمدبن ذکوان » يعرف بالسجاد. قالوا: سجدو بکي في سجوده حتي عمي.- روي ابوالحسن علي بن محمدالبرسي،(رحمهماالله )، قال: اخبرناالحسين بن احمدبن شيبان، قال: حدثنا حمزه بن القاسم العلوي العباسي، قال: حدثنا محمدبن عبدالله بن عمران البرقي، عن محمدبن علي الهمداني،قال: اخبرني محمد بن سنان، عن محمدالسجاد في حديث طويل، قال: قلت لابي عبدالله(عليه السلام): جعلت فداک! هذا رجب. علمني فيه دعاءا ينفعني الله به.

قال: فقال لي ابوعبدالله(عليه السلام): اکتب «بسم الله الرحمان الرحيم »! وقل في کل يوم من رجب صباحاو مساءو في اعقاب صلواتک في يومک وليلتک: «يامن ارجوه...».
قال: ثم مر ابوعبدالله(عليه السلام) يده اليسري، فقبض علي لحيته و دعا بهذا الدعاء و هويلوذ بسبابته اليمني، ثم قال بعد ذلک: «يا ذالجلال والاکرام...». و في حديث آخر: ثم وضع يده علي لحيته و لم يرفعها الا و قد امتلاظهر کفه دموعا. (1)
اين روايت را، علامه ي مجلسي و محدث قمي، به گونه زير ترجمه کرده اند:

1 - علامه مجلسي:


به سند معتبر، منقول است که محمدبن ذکوان به خدمت حضرت صادق(عليه السلام) عرض کرد که:
فداي تو شوم! اين، ماه رجب است. مرا دعايي تعليم نما که حق تعالي، مرا، به آن نفع ببخشد. حضرت فرمودند که: «در هر روز ماه رجب، در صبح و شام و بعد از نمازها در شب[بخوان]: «يا من ارجوه لکل خير...». پس، حضرت محاسن مبارک خود را به دست چپ گرفتند و انگشت سبابه ي دست راست خود را به جانب چپ و راست حرکت مي دادند و با انکسار و شکستگي تمام، اين دعا را حضرت مي خواندند: «يا ذالجلال ...» و دست از ريش مبارک خود بر نداشت تا از آب ديده ي مبارک اش، تر شد. (2)
2 - محدث قمي: سيدبن طاووس، روايت کرده است از محمدبن ذکوان -که معروف به سجاد است ،براي آن که آن قدر سجده کرده و گريست در سجود، که نابينا شد- که گفت: عرض کردم به حضرت صادق(عليه السلام): فداي تو شوم! اين، ماه رجب است. تعليم نما مرا دعايي در آن، تا حق تعالي، مرا، به آن، نفع بخشد. حضرت فرمود: بنويس «بسم الله الرحمان الرحيم »! و بگو در هر روز از رجب، در صبح و شام و در عقب نمازهاي روز و شب: «يامن ارجوه لکل خير...».
راوي گفت: پس گرفت حضرت، محاسن شريف خود را در پنجه ي چپ خود و خواند اين دعارا به حال التجاو تضرع به حرکت دادن انگشت سبابه ي دست راست. پس گفت بعد از آن: يا ذالجلال والاکرام... .

نکاتي درباره ي قرائت اين دعا

1 - «بسم الله الرحمان الرحيم » جزو دعا نيست، بلکه ذکر آن، به جهت استحباب شروع هر کار ارزشمندي با بسمله است.
2 - اين دعا، در هر موقع از روز و شب و بعد از هر نماز - چه واجب و چه مستحب مي توان خواند. از اين سفارش، اهميت دعاي مذکور، معلوم مي شود.
3 - لفظ «جميع » در قبل از «شر» در عبارت و شر الاخره » -هر چند به عنوان نسخه ي بدل- وجود دارد.
4 - درباره ي زمان به دست گرفتن محاسن ، دو احتمال وجود دارد:
احتمال نخست اين است که از ابتداي دعا، بايد محاسن را به دست چپ گرفت، يعني، منظور از «الدعاء» در «...و دعابهذا الدعاء»، همان «يا من ارجوه...» تا پايان دعا باشد و نه دعاي «ياذالجلال و الاکرام ...».
احتمال دوم، اين است که مقصود از «الدعاء» را در «دعا بهذاالدعاء»، قسمت «ياذالجلال والاکرام... مي باشد و «ذلک » را در «ثم قال بعد ذلک » به در دست گرفتن محاسن » برگردانيم.
علامه ي مجلسي، رضوان الله عليه، همان طوري که ترجمه اش نشان مي دهد، احتمال دوم را قبول دارد. و ظاهرا همين احتمال دوم درست تر باشد.

انتهاي دعا; يعني،«حرم شيبتي علي النار» نيز مويد درستي احتمال دوم است.
5 - از مجموع روايات استفاده مي شود که، «محاسن را به دست گرفتن» و «انگشت سبابه ي دست راست را حرکت دادن حالتي بوده است که در آن هنگام، به حضرت امام صادق(عليه السلام) دست داده است و نه اين که جزئي از دعاي «يامن ارجوه » باشد.
البته، اگر کسي، با دقت و تامل، در محتواي اين دعا بنگرد، چه بسا، از او نيز اين حالت، سر زند.

پي نوشت ها:
1- الاقبال، ج 3، ص 211.
2- زادالمعاد، تصحيح ميرزا علي آقا شيرازي، صص 8-9.

چرا حضرت امام صادق(ع) هنگام خواندن دعا دست به محاسن گذاشت:
اولا: جريان صدور اين دعا به اين شکل مي باشد: سيد ابن طاووس مي‌گويد: محمد بن ذكوان معروف به سجاد نقل كرده كه از حضرت امام صادق ـ عليه السلام ـ درخواست نمودم كه براي ماه رجب دعايي را به من تعليم دهند. حضرت دعايي را خوانده و در آخر محاسن شريف خود را با دست چپ گرفت و در حالي كه انگشت سبّابه دست راست خود را حركت مي‌داد، مي‌فرمود:
«يا ذالجلال و اكرام يا ذالنعماء، والجود يا ذا المنّ و الطول حرّمُ شَيْبتي علي النار»؛[1] اي خدايي كه صاحب جلال، جمال، نعمت، جود، منت و احسان هستي، موي سفيدم را از آتش حفظ نما.
ثانياً: در متن دعا، بعد و يا قبل از آن، امام صادق (ع) نفرموده است كه در آن حالت مخصوص آن دعا را بخوانيد، پس مي توان آن دعا را بدون آن حالت نيز خوانده و به ثواب آن رسيد.
ثالثاً: بر فرض كه امام (ع) در آن حالت آن دعا را خوانده باشد و آن هيئت و حالت به خصوص نقشي در صحت يا قبول يا آداب دعا داشته باشد، اين احتمال را نمي‌توان ناديده گرفت كه آن حالت جزء ‌حالات مشخص بوده است و ديگران لازم نيست كه آن دعا را همواره با آن حالت بخوانند، چون هيچ دليلي وجود ندارد كه اگر امام صادق ـ عليه السلام ـ آن دعا را در آن حالت خوانده است، قصدش گذشته از مسايل ديگر، تفهيم يك سنت و سيره براي ديگران بوده است. پس دليل نداريم كه از آن سيره به هنگام خواندن آن دعا بايد پيروي كرد و آن دعا را فقط با آن حالت خواند.
رابعا: اگر به فرض ثابت شود آن حالت جزء آداب آن دعا است، تنها به صرف اين كه ما توان درك اسرار آن امور را نداريم، نمي‌شود بر اين گونه مسايل با ديدة ترديد و نقد نگاه كرده و آنها را بي‌فايده و يا بي‌اثر و يا خرافي تلقي كرد. به عنوان نمونه مؤمنين اعمال و عباداتي را همواره انجام مي‌دهند که حركات مستحبي با هيئت و حالتي خاص در آن عبادات، فراوان وجود دارد، مثلاً در حال تكبير دست‌ها تا بالا برده مي شود، در حال ركوع براي مردم مستحب است كه مهرة زانو به عقب زده شود و زن‌ها مهره زانو را به طرف جلو مايل بدارند. اينها و موارد فراوان ديگر كه در فقه و شريعت اسلام آمده، داراي اسرار و فلسفه فراواني است که تنها بعضي از آن ها بر ما معلوم است. امّا از آن جا كه دستور شريعت اسلام است، مؤمنين تعبداً به آن دستورات عمل مي‌كنند.
پس اگر در دعاي ياد شده آن حالت نقل شده به فرض اثبات آن و صحت استناد آن به امام معصوم (ع)، مي‌تواند همانند ساير مواردي باشد كه در دستورات اسلام فراوان آمده، و تعبداً به آنها عمل مي‌شود.
خامساً: اين كه گفته شود: (پس از گذشت 13 قرن...) به طور خلاصه بايد توجه داده شود كه اگر ثابت گردد كه آن حالت جزء آداب آن دعاست (همانطوري كه حالت‌هاي ديگر در اعمال عبادي كه نمونه‌هاي از آن اشاره شد جزء‌آداب آن عبادات است). نه تنها بعد از 13 قرن بلكه تا روز قيامت بايد آن دعا در همان حالت خوانده شود چون احكام و آداب شرعي تا روز قيامت پابرجا بود. مؤمنين مكلف‌اند كه بدان‌ها عمل كنند و گذشت زمان نمي تواند هيچ گونه تأثيري در جهت رفع و يا ترديد در اينگونه امور داشته باشد، زيرا مسايل عبادي بر اساس فطرت انسان ها تنظيم شده و خواست فطرت و يا هماهنگي فطري در همه انسان و تا روز قيامت يكسان است،‌پس آن احكام نيز تغييرپذير نيستند. (گرچه در اسلام احكامي وجود دارد كه با گذشت زمان و تغيير موضوع احكام نيز تغيير مي‌كند و كارشناسان اسلامي و فقهاي عظيم الشأن در زمان غيبت حضرت حجت ـ عليه السلام ـ عهده‌دار تبيين اين امور هستند).
بنابراين اگر کسي خيال کند كه امام صادق ـ عليه السلام ـ در تحت شرايط خاصي و در زمان خاصي آن دعا را در آن حالت خوانده و امروز چون شرايط تغيير كرده است، پس نبايد به آن حالت خوانده شود. اين ادعايي بدون دليل است چون اين گونه امور زمان‌مند نيست و گذشت زمان كيفيت انجام عمل را تغيير نمي‌دهد، (البته بايد تكراراً گفته شود كه همه اين دفاعيات و تحليل‌ها در صورت فرض ثبوت اصل آن جريان مي باشد.)

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مفاتيح الجنان، دعاي ماه رجب.