جمع بندی علوم پیشنهادی در دین اسلام

با سلام خدمت شما دوست گرامی ما یک سری علوم واجبی داریم که هر فرد باید آنها را فرا بگیرد و آموختن آنها بنا بر روایات معتبر و متعدد فرض و واجب است: " العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه" حال این ها چه علومی هستند ؟ سه علم عقاید احکام و اخلاق ، سه علمی هستند که هر فرد مسلمان باید آنها را به حد نیاز خود فرا بگیرد امام هفتم عليه السلام فرمود: چون رسول خدا (ص) وارد مسجد شد ديد جماعتى گرد مردى را گرفته‌اند فرمود: چه خبر است گفتند علامه‌ايست. فرمود: علامه يعنى چه؟ گفتند: داناترين مردم است بدودمان عرب و حوادث ايشان و بروزگار جاهليت و أشعار عربى. پيغمبر فرمود: اينها علمى است كه تا دانش را زيانى ندهد و عالمش را سودى نبخشد، سپس فرمود: همانا علم سه چيز است: آيه محكم، فريضه عادله، سنت پا برجا، و غير از اينها فضل است.  علم گاهی علمی است که برای حیات معنوی و اخروی انسان مفید است و گاه چنین نیست و برای آنجا ثمره ای ندارد و طبعا فایده آن دنیوی خواهد بود . پیامبر اکرم (ص) علمی که برای آخرت سودمند است را سه گونه می دانند: آیه محکمه، فریضه عادله و سنه قائمه . شارحین اصول کافی در مورد این روایت گفته اند: مراد از آیه محکمه ، مباحث اعتقادی است . در مورد فریضه عادله و سنه قائمه نیز دو گونه اظهار نظر شده است : ادامه دارد....  

ادامه ...  الف ) برخی گفته اند مراد از فریضه عادله، فروع دین و باید ها و نباید های شرعی است و مراد از سنه قائمه ، باید ها و نباید های اخلاقی است. حضرت در اینجا به اعتقادات و احکام و اخلاق اشاره نموده اند . در تقسیم معروفی که درباره دین نیز شده است همین سه قسم بیان شده است . گفته اند دین دارای سه بخش است : اعتقادات ، احکام و اخلاق ( اصول کافی ، ج 1 ، ص 32 باب فضل العلم ) پس یک دسته از علوم یادگیری آن برای همه واجب عینی است. اما یک سری علوم هستند که یادگیری آنها واجب کفایی است یعنی اگر به تعداد نیاز افرادی آن را یاد بگیرند از دیگران ساقط است و این ها علومی هستند که جامعه اسلامی برای ادامه حیاط خود به آن نیاز دارد مانند علوم پزشکی، مهندسی، دینی، سیاسی و ... از همین رو روایت می فرماید «اطلبوا العلم ولو بالصین»    ادامه دارد...

ادامه... در یک تقسیم حضرت علی علیه السلام علم را بر چهار شعبه تقسیم می کنند: «الْعُلُومُ أَرْبَعَةٌ الْفِقْهُ لِلْأَدْیَانِ وَ الطِّبُّ لِلْأَبْدَانِ وَ النَّحْوُ لِلِّسَانِ وَ النُّجُومُ لِمَعْرِفَةِ الْأَزْمَانِ؛ علم چهار رشته است: 1- علم فقه برای دین 2- علم طب، برای امراض بدن 3- علم نحو، برای مصونیت زبان از خطا 4- علم نجوم برای شناخت زمان»(بحار الانوار، ج 1، ص 218) در روایتی دیگر، حضرت علی علیه السلام می فرماید: «العلم علمان، علم الادیان و علم الأبدان فبعلم الأدیان حیاة النّفوس و بعلم الابدان حیاة الأجساد و اعلم انّ الادیان اشرف من الأبدان و حراسة الأدیان أوجب من حراسة الأبدان؛ علم بر دو گونه است: علم دین و علم بدن. حیات روح بوسیله علم دین و حیات جسد بواسطه علم بدن است و بدان که دین بر جسد شرافت دارد و نگهداری دین از نگهداری بدن لازم ‏تر است»(الحکم الزاهرة با ترجمه انصاری، ص 49). اما بقیه علوم ؛ یادگیریآنها فضیلت است که باعث بالا رفتن جایگاه انسان در جامعه و بالا رفتن کارایی او می گردد اگر این علوم برای منافع مادی باشد ارزش الهی نخواهد داشت ولی اگر قربه الی الله یاد گرفته شود و یا برای این که مشکلی از مشکل های مسلمانان را بر طرف کند و یا باعث بالا رفتن جایگاه جامعه اسلامی شود این علم هم ارزش الهی خواهد داشت.

 یعنی پیامبر فرموده اند که این علومی که ما امروزه در دانشگاه ها داریم علم نیستند و فقط فضیلتند؟ پس چرا اسم علم روشونه؟ مثلا علم پزشکی یا میگیم علم ژنتیک یا علوم ریاضی... من هم فکر میکنم این علم ها علوم دنیوی هستن و انسان نباید تا زنده هست خودشو به اونها محدود کنه مثلا در کنارشون علم فلسفه هم یاد بگیره اما بلاخره ما میتونیم اسم علم روی اونها بزاریم یا نه؟

با سلام  علمی که در روایات هست یک بار معنایی خاص دارد آن علمی را حضرات معصومین علم می دانند که یک جنبه معنوی و گره با روح انسان دارد و الا علم در اصطلاح عادی و عرف جامعه همه علوم را شامل می شود به عبارت دیگر منظور از علم در روایات علم مفید برای روح است این علم است که نگاه به در خانه عالم آن عبادت است نگاه به چهره او عبادت است و... این علم است بقیه علوم درست است که مفید و ضروری هستند اما دیگر واجب نیستند برای همین پیامبر (ص) سه علم را علم دانسته و بقیه را فضل معرفی می کند

جمع بندی پرسش: در دین اسلام در کل چه علومی پیشنهاد می شود؟ قال إمام علي(علیه السلام):« تَعـَلـَّموا العَرَبیّــﮥ و عَـلِّـموها النّاسَ : زبان عربی را یاد بگیرید و آن را به مردم یاد دهید». حضرت امام علی (علیه السّلام) بفرزندش حضرت امام مجتبی (علیه السّلام) فرموده اند:هیچ عبادتی همانند تفکر و مطالعه در مصنوعات الهی نیست.سفینه ،((فکر)) ،صفحه .382 پاسخ: ما یک سری علوم واجبی داریم که هر فرد باید آنها را فرا بگیرد و آموختن آنها بنا بر روایات معتبر و متعدد فرض و واجب است: «العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» (1) حال این ها چه علومی هستند ؟ سه علم عقاید، احکام و اخلاق ، سه علمی هستند که هر فرد مسلمان باید آنها را به حد نیاز خود فرا بگیرد. امام هفتم (عليه السلام) فرمود: چون رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد مسجد شد ديد جماعتى گرد مردى را گرفته‌اند. فرمود: چه خبر است؟ گفتند علامه‌ ايست. فرمود: علامه يعنى چه؟ گفتند: داناترين مردم است به دودمان عرب و حوادث ايشان و به روزگار جاهليت و أشعار عربى. پيغمبر فرمود: اينها علمى است كه تا دانش را زيانى ندهد و عالمش را سودى نبخشد. سپس فرمود: همانا علم سه چيز است: آيه محكم، فريضه عادله، سنت پا برجا، و غير از اينها فضل است.(2)  علم گاهی علمی است که برای حیات معنوی و اخروی انسان مفید است و گاه چنین نیست و برای آنجا ثمره ای ندارد و طبعا فایده آن دنیوی خواهد بود. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) علمی که برای آخرت سودمند است را سه گونه می دانند: آیه محکمه، فریضه عادله و سنه قائمه. شارحین اصول کافی در مورد این روایت گفته اند: مراد از آیه محکمه، مباحث اعتقادی است. در مورد فریضه عادله و سنه قائمه نیز دو گونه اظهار نظر شده است:  الف ) برخی گفته اند مراد از فریضه عادله، فروع دین و باید ها و نباید های شرعی است و مراد از سنه قائمه، باید ها و نباید های اخلاقی است. حضرت در اینجا به اعتقادات و احکام و اخلاق اشاره نموده اند. در تقسیم معروفی که درباره دین نیز شده است همین سه قسم بیان شده است. گفته اند دین دارای سه بخش است : اعتقادات، احکام و اخلاق (3) پس یک دسته از علوم یادگیری آن برای همه واجب عینی است. اما یک سری علوم هستند که یادگیری آنها واجب کفایی است. یعنی اگر به تعداد نیاز افرادی آن را یاد بگیرند از دیگران ساقط است و این ها علومی هستند که جامعه اسلامی برای ادامه حیات خود به آن نیاز دارد مانند علوم پزشکی، مهندسی، دینی، سیاسی و ... از همین رو روایت می فرماید «اطلبوا العلم ولو بالصین» علم را طلب کن ولو به کشور چین باشد(4) در یک تقسیم حضرت علی (علیه السلام) علم را بر چهار شعبه تقسیم می کنند: «الْعُلُومُ أَرْبَعَةٌ الْفِقْهُ لِلْأَدْیَانِ وَ الطِّبُّ لِلْأَبْدَانِ وَ النَّحْوُ لِلِّسَانِ وَ النُّجُومُ لِمَعْرِفَةِ الْأَزْمَانِ؛ علم چهار رشته است: 1- علم فقه برای دین 2- علم طب، برای امراض بدن 3- علم نحو، برای مصونیت زبان از خطا 4- علم نجوم برای شناخت زمان»(5) در روایتی دیگر، حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «العلم علمان، علم الادیان و علم الأبدان فبعلم الأدیان حیاة النّفوس و بعلم الابدان حیاة الأجساد و اعلم انّ الادیان اشرف من الأبدان و حراسة الأدیان أوجب من حراسة الأبدان»؛ علم بر دو گونه است: علم دین و علم بدن. حیات روح بوسیله علم دین و حیات جسد بواسطه علم بدن است و بدان که دین بر جسد شرافت دارد و نگهداری دین از نگهداری بدن لازم ‏تر است(6). اما بقیه علوم ؛ یادگیری آنها فضیلت است که باعث بالا رفتن جایگاه انسان در جامعه و بالا رفتن کارایی او می گردد و اگر این علوم برای منافع مادی باشد ارزش الهی نخواهد داشت ولی اگر قربه الی الله یاد گرفته شود و یا برای این که مشکلی از مشکلات مسلمانان را بر طرف کند و یا باعث بالا رفتن جایگاه جامعه اسلامی شود این علم هم ارزش الهی خواهد داشت.   پی نوشت ها: 1- منسوب به امام صادق(علیه السلام)، مصباح الشریعه، اعلمی، بیروت، 1400، ص 13. 2- کلینی، کافی، اسلامیه، تهران، 1407، ج1، ص 32. 3- مجلسی، مرآه العقول، اسلامیه، تهران، 1404، ج1، ص 103. 4- مصباح الشریعه، ص 13. 5- مجلسی، بحار الانوار، تراث، بیروت، 1403 ج 1، ص 218. 6- کراجکی، معدن الجواهر، مکتبه المرتضویه،تهران، 1394ق، ص 25.