عوامل فتنه

عوامل پیدایش فتنه

انما بَدء وقوع الفتن اهواء تتبع و احکام تبتدع یخالف فیها کتاب الله و یتولی علیها رجالا علی غیر دین الله. فلو ان الباطل خلص من مزاج الحق ل یخف علی الرمتادین و لو ان الحق خلص من لبس الباطل لانقطعت عنه السن المعاندین ولکن یوخذ منها ضغث و من هذا ضغث فیمزجان فهنالک یستولی الشیطان علی اولیائه و ینجو «الذین سبقت لهم من الله الحسنی» (1)
همانا پیدایش فتنه ها هواهایی است که پیروی میشوند و بدعت هایی است که گذارده میشوند .در چنین شرایطی با کتاب خدا مخالفت میشود و مردانی مردان دیگری را پیروی می کنند.اگر باطل با حق آمیخته نمیشد حق جویان آنرا میشناختندواگر حق به باطل پوشیده نمیگردید دشمنان مجال طعنه زدن به آن را نمیداشتند. لیکن اندکی از حق و اندکی از باطل را میگیرند و با هم می آمیزند و در این هنگام شیطان فرصت می یابد تا بر دوستانش مسلط گردد و کسانی که لطف خداوند از پیش شامل حالشان شده است نجات می یابند.
اکنون علل و عوامل پیدایش فتنه در جامعه اسلامی را از دیدگاه امام علی علیه السلام بررسی می کنیم. آن حضرت در سخنی منشا اصلی فتنه های اجتماعی را دو عامل می داند: عامل اول : انحراف در خواسته ها و گرایشهای افراد و انحراف در باور های دینی و داوریهای ارزشی آنان.عامل دیگر مسئله بدعت در دین است در یک جامعه دینی طبیعتا اموری که رنگ و لعاب دینی داشته باشد بیشتر مورد پذیرش مردم قرار میگیرد در این جوامع دینی برخی می کوشند مسائلی را به نام دین مطرح کنند و بدعت هایی در دین ایجاد کنند که رهزن فکر و عمل انسان های ساده لوح و ساده اندیش است .
1 .خود خواهی و هوا پرستی
منشا بسیاری از فتنه های اجتماعی حب جاه و مقام و ریاست طلبی و خود خواهی و خود بزرگ بینی است .خود خواهی موجب می شود درمواردی که خواسته های انسان با موازین دینی و الهی سازگاری ندارد به توجیه رفتار یا تاویل های نا شایسته ای از معارف دینی دست بزند . هوا پرستی ابعاد وشاخه های فراوانی دارد ازجمله :
1-1ریاست طلبی
نمونه های تاریخی این تحلیل را می توان در تاسیس حزب پیمان شکنان توسط طلحه و زبیر و عایشه و همچنین دشمنی ها و کارشکنی های معاویه علیه حکومت علوی مورد مطالعه قرار داد.(2) عامل اصلی ایجاد فتنه صفین نیز همین ریاست طلبی خود خواهی و هوا پرستی حاکمان شام بود.
1-2 دنیا طلبی
یکی از مهمترین علل پیدایش فتنه دنیا طلبی است. به ویژه گرایش به ثروت و زر اندوزی موجب می شود کسانی که امکان دست یابی به این اهداف را در نظام اسلامی برای خود نمی بینند به فتنه و آشوب بپردازند. برخی مورخان گفته اند علت خودداری زید بن ثابت و کعب بن مالک از بیعت با امام علی علیه السلام دنیا زدگی و دنیا طلبی آنان بود.(3) کارنامه اقتصادی سران جمل نیز همین حقیقت را نشان می دهد.
2. بدعت گذاری در دین
یکی دیگر از سرچشمه های پیدایش فتنه انحراف در احکام و مقررات اسلامی از طریق تحریف یا تغییر پاره ای از آنهاست .یا به تعبیر دیگر نوگرایی بی مبنا در احکام دینی وبدعت گذاری در دین است. بدعت در حقیقت مکمل عامل اول ،یعنی هوا و هوس است. نتیجه این بدعتها آن شد که به فرموده امام باقر علیه السلام درباره انگیزه قاتلان امام حسین علیه السلام :« کل یتقربون الی الله بدمه ». یا عمر سعد خطاب به سپاهیان خود با شعار «یا خیل الله ارکبی و ابشری بالجنة» دستور حمله به سید جوانان اهل بهشت و یارانش را صادر کند.(4)
امام علی در خطبه ای دیگر عامل اصلی غرق شدن بسیاری از افراد در دریای فتنه ها را چنگ زدن آنان به بدعت ها و رها کردن سنت ها معرفی کرده و می فرماید: «قد خاضو بحار الفتن و اخذو بالبدع دون السنن » (5) جمعی در دریای فتنه غرق شدند ،به بدعتها چنگ زدند و سنت ها را رها کردند. *
1)نهج البلاغه خطبه 50 ، 2)الامامه و السیاسه ج1 ص47 ، 3)تاریخ طبری ج 3ص452 ، 4)بحار الانوار ج44 ص391 ، 5) نهج البلاغه خطبه 17
* برگرفته از کتاب موج فتنه نوشته احمد حسین شریفی