جمع بندی غرور نسبت به افراد خاص

بسم الله الرحمن الرحیم
عرض سلام و احترام

غرور و تکبر در عبادت، یکی از انواع غرور است که انسان و اعمال او را به تباهی کشانده و ای بسا که موجب سوءعاقبت و مرگ در حال بی ایمانی شود. اعمالی که با غرور و تکبر انجام شوند، در درگاه باریتعالی قدر و منزلتی نداشته و هیچ کمکی در رسیدن انسان به سعادت نمی کنند.

حفص بن غياث از امام صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود: «مَن ذَهَبَ يَرى أنَّ لَهُ علَى الآخَرِ فَضلاً فهُو مِن المُستَكبِرِينَ. فقلتُ لَهُ: إنّما يَرى أنَّ لَهُ علَيهِ فَضلاً بالعافيَةِ إذا رَآهُ مُرتَكِبا لِلمَعاصِي؟ فقالَ: هَيهاتَ هَيهاتَ! فَلَعَلَّهُ أن يكونَ قد غُفِرَ لَهُ ما أتى و أنتَ مَوقوفٌ مُحاسَبٌ، أ ما تَلَوتَ قِصَّةَ سَحَرَةِ موسى عليه السلام؛ هر كه بر اين باور باشد كه از ديگران برتر است، او در شمار مستكبران است. عرض كردم: اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او برتر بداند چه؟ فرمود: هيهات هيهات! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند؛ مگر داستان جادوگران موسى عليه السلام را نخوانده اى؟» (۱)
چطور انسان می تواند نسبت به اعمالی که انجام داده مغرور شود که اولا توفیق همین عمل را هم از پروردگار عالم دارد و اگر عنایت او نبود، هرگز موفق به انجامش نمی شد. و چطور می تواند نسبت به پذیرفته شدن عملش اطمینان داشته باشد!؟

و از همه مهمتر، آیا واقعا عمل این افراد که با دیدگاه خودشان درست و شایسته به نظر می رسد، واقعا و در نظر پروردگار هم درست و قابل قبول خواهد بود؟!؟ یا مصداق افرادی هستند که در قرآن اعمالشان «هدر رفته» نامیده شده!

«الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا؛ آنان] كسانى ‏اند كه كوشش‏شان در زندگى دنيا به هدر رفته و خود مى‏ پندارند كه كار خوب انجام مى‏ دهند.» (۲)

«أَفَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ؛ آيا آن كس كه زشتى كردارش براى او آراسته شده و آن را زيبا مى‏بيند [مانند مؤمن نيكوكار است] خداست كه هر كه را بخواهد بى‏راه مى‏گذارد و هر كه را بخواهد هدايت مى‏كند پس مبادا به سبب حسرتها[ى گوناگون] بر آنان جانت [از كف] برود قطعا خدا به آنچه مى‏كنند داناست.» (۳)

و در کنار تمام اینها، انسان باید تمام شرایط را با هم در نظر بگیرد. آیا گناهکاری که الان به سبب گناهش، در نظر من خرد و کوچک به نظر می رسد، اگر شرایط من را داشت، باز هم اینگونه به گناه مبتلا می شد؟ یا او هم مثل من گناه را ترک کرده و یا حتی بسیار بالاتر و بهتر از من عمل کرده و اهل عبادت و فرمانبرداری می شد؟
یا برعکس، اگر من در شرایط او بودم، آیا می توانستم در همین حد بمانم یا خیلی بدتر از او عمل کرده و در لجنزار گناه و معاصی غرق می شدم؟

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند: «حَبَّذا نَومُ الأكياسِ و فِطرُهُم، كيفَ يَغبَنُونَ سَهَرَ الحَمقى و اجتِهادَهُم، و لَمِثقالُ ذَرَّةٍ مِن صاحِبِ تَقوى و يَقينٍ أفضَلُ مِن مِلْ ءِ الأرضِ مِن المُغتَرِّينَ؟!؛ خوشا خفتن و خوردن هوشياران! چگونه در مقابل شب زنده دارىِ نابخردان و سختكوشىِ آنان در عبادت، زيان كنند، كه عبادت ناچيزِ پرهيزگارِ اهل يقين، بهتر از يك دنيا عبادتِ فريفتگان (اهل غرور) است.» (۴)

پی نوشت ها:
۱. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم ۱۳۸۹، ج ۱۰؛ ص ۱۸
۲. سوره کهف آیه ۱۰۴
۳. سوره فاطر آیه ۸
۴. محمدی ری شهری، محمد؛ حکمت نامه پیامبر اعظم؛ موسسه علمی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۶؛ ج ۹، ص ۹۴

پرسش: آیا مومنین می توانند خودشان را از غیر مومنین برتر دانسته و نسبت به آنها حس غرور داشته باشند؟

پاسخ: غرور و تکبر در عبادت، یکی از انواع غرور است که انسان و اعمال او را به تباهی کشانده و ای بسا که موجب سوءعاقبت و مرگ در حال بی ایمانی شود. اعمالی که با غرور و تکبر انجام شوند، در درگاه باریتعالی قدر و منزلتی نداشته و هیچ کمکی در رسیدن انسان به سعادت نمی کنند. حفص بن غياث از امام صادق عليه السلام نقل کرده که فرمود: «مَن ذَهَبَ يَرى أنَّ لَهُ علَى الآخَرِ فَضلاً فهُو مِن المُستَكبِرِينَ. فقلتُ لَهُ: إنّما يَرى أنَّ لَهُ علَيهِ فَضلاً بالعافيَةِ إذا رَآهُ مُرتَكِبا لِلمَعاصِي؟ فقالَ: هَيهاتَ هَيهاتَ! فَلَعَلَّهُ أن يكونَ قد غُفِرَ لَهُ ما أتى و أنتَ مَوقوفٌ مُحاسَبٌ، أ ما تَلَوتَ قِصَّةَ سَحَرَةِ موسى عليه السلام؛ هر كه بر اين باور باشد كه از ديگران برتر است، او در شمار مستكبران است. عرض كردم: اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او برتر بداند چه؟ فرمود: هيهات هيهات! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند؛ مگر داستان جادوگران موسى عليه السلام را نخوانده اى؟» (۱)

چطور انسان می تواند نسبت به اعمالی که انجام داده مغرور شود که اولا توفیق همین عمل را هم از پروردگار عالم دارد و اگر عنایت او نبود، هرگز موفق به انجامش نمی شد. و چطور می تواند نسبت به پذیرفته شدن عملش اطمینان داشته باشد!؟ و از همه مهمتر، آیا واقعا عمل این افراد که با دیدگاه خودشان درست و شایسته به نظر می رسد، واقعا و در نظر پروردگار هم درست و قابل قبول خواهد بود؟!؟ یا مصداق افرادی هستند که در قرآن اعمالشان «هدر رفته» نامیده شده! «الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا؛ آنان] كسانى ‏اند كه كوشش‏شان در زندگى دنيا به هدر رفته و خود مى‏ پندارند كه كار خوب انجام مى‏ دهند.» (۲)

«أَفَمَن زُيِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ؛ آيا آن كس كه زشتى كردارش براى او آراسته شده و آن را زيبا مى‏بيند [مانند مؤمن نيكوكار است] خداست كه هر كه را بخواهد بى‏راه مى‏گذارد و هر كه را بخواهد هدايت مى‏كند پس مبادا به سبب حسرتها[ى گوناگون] بر آنان جانت [از كف] برود قطعا خدا به آنچه مى‏كنند داناست.» (۳)

و در کنار تمام اینها، انسان باید تمام شرایط را با هم در نظر بگیرد. آیا گناهکاری که الان به سبب گناهش، در نظر من خرد و کوچک به نظر می رسد، اگر شرایط من را داشت، باز هم اینگونه به گناه مبتلا می شد؟ یا او هم مثل من گناه را ترک کرده و یا حتی بسیار بالاتر و بهتر از من عمل کرده و اهل عبادت و فرمانبرداری می شد؟ یا برعکس، اگر من در شرایط او بودم، آیا می توانستم در همین حد بمانم یا خیلی بدتر از او عمل کرده و در لجنزار گناه و معاصی غرق می شدم؟

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمودند: «حَبَّذا نَومُ الأكياسِ و فِطرُهُم، كيفَ يَغبَنُونَ سَهَرَ الحَمقى و اجتِهادَهُم، و لَمِثقالُ ذَرَّةٍ مِن صاحِبِ تَقوى و يَقينٍ أفضَلُ مِن مِلْءِ الأرضِ مِن المُغتَرِّينَ؟!؛ خوشا خفتن و خوردن هوشياران! چگونه در مقابل شب زنده دارىِ نابخردان و سختكوشىِ آنان در عبادت، زيان كنند، كه عبادت ناچيزِ پرهيزگارِ اهل يقين، بهتر از يك دنيا عبادتِ فريفتگان (اهل غرور) است.» (۴)

پی نوشت ها:
۱. محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، مترجم شیخی، حمیدرضا، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، قم ۱۳۸۹، ج ۱۰؛ ص ۱۸
۲. سوره کهف آیه ۱۰۴
۳. سوره فاطر آیه ۸
۴. محمدی ری شهری، محمد؛ حکمت نامه پیامبر اعظم؛ موسسه علمی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۶؛ ج ۹، ص ۹۴