جمع بندی فرزندم برخی مواقع دروغ می گوید

پرسش: پسری 11 ساله دارم که هنوز به سن تکلیف نرسیده است. برخی اوقات میبینم داره دروغ میگه. آیا واجبه نهی از منکرش کنم؟ با توجه به اینکه هنوز به سن تکلیف نرسیده و گناهی برایش نوشته نمیشود.

پاسخ: رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در مورد ثواب و عقاب برای کودکان فرموده اند: «إنَّ الصَّبِيَّ لا يَجري عَلَيهِ القَلَمُ حَتّى يَبلُغَ؛ بر كودك چيزى [از تكليف و گناه و ثواب] نوشته نمى شود، تا آن گاه كه بالغ شود.» (۱)

فرزند شما حتی اگر به عمد هم دروغ بگوید، عقوبت اخروی نخواهد داشت. اما این بدان معنی نیست که می توان به کودکان اجازه داد که تا روزی که به تکلیف می رسند، هر طور می خواهند عمل کرده و دقیقا از یک روز خاص، واجبات و محرمات را برایشان شرح دهیم. چنین کاری عملی نیست.

دروغگویی یک عمل قبیح بوده و فطرت انسان با آن سازگاری ندارد. به این معنا که وقتی کودک دروغ می گوید، حتی اگر چیزی از تکلیف اخروی نداند، در درون خودش خجالت کشیده و احساس عذاب وجدان می کند. این یک امر فطری ست و هرچه فطرت پاکتر باشد، این حس قوی تر عمل می کند. اما با تکرار و اهمیت ندادن به فطرت، این حس ضعیف شده و به عبارتی نفس انسان به دروغگویی عادت می کند.

برای جلوگیری از چنین حالتی، بهتر است بدون اینکه کودک را از عذاب اخروی ترسانده و او را به اصطلاح نهی از منکر کنید، طوری زمینه سازی کنید که با فطرتش روبرو شده و در نفسش از کاری که کرده پشیمان شود. بهترین راه برای فراهم کردن زمینه های دینی در کودکان اینست که به جای پررنگ کردن جلوه های قهری خداوند، جنبه های مهر و محبت او را برای آنها تشریح کنیم. به جای اینکه کودک را از عذاب بترسانیم، به او یاد بدهیم که صداقت و درستکاری از صفات الهی و مخصوص دوستان پروردگار است. کاری کنیم که خودش دوست داشته باشد که مشابه افراد بزرگ و درستکار عمل کرده و صداقت را یک عمل بزرگوارانه و شرافتمندانه بداند. شما زمانی می توانید به صداقت و درستکاری فرزندتان در بزرگسالی اطمینان داشته باشید که او چرائی این کار را فهمیده و انگیزه لازم را پیدا کند.

در کنار این لازم است که توجه کرده و دلیل دروغگویی های گاه و بیگاه او را بفهمید. اغلب انگیزه کودکان از دروغ گفتن فرار از بازخواست یا تنبیه است. تنبیه و مواخذه بیش از حد، کودک را پرخاشگر و دروغگو می کند.

گاهی اوقات هم کودکان دروغگویی را یاد می گیرند. توجه کنید که کودکتان هیچوقت از شما دروغی نشنود. حتی دروغ های کوچک که در نظر شما مهم نیستند، می تواند ذهن کودک را تخریب کرده و قبح دروغگویی را نزد او از بین ببرد.

جلب توجه کردن هم از مواردی ست که می تواند موجب دروغگویی شود. اگر به اندازه کافی به کودکتان توجه نشان داده و شخصیتش را جدی بگیرید، او دلیلی برای چنین کاری پیدا نخواهد کرد.

در نهایت با اینکه شنیدن دروغ از فرزند برای والدین بسیار سخت است، سعی کنید خونسرد باشید و با رفتار درست و از بین بردن ریشه های دروغگویی، این رفتار ناپسند را در او از بین ببرید.

پی نوشت:
۱. محمدی ری شهری، محمد؛ دانشنامه قرآن و حدیث؛ مترجم حمیدرضا، آژیر؛ موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث؛ قم؛ ۱۳۹۱؛ ج ۱۴؛ ص ۴۹۸