جمع بندی مذمت نوحه سرایی در احادیث

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

  با سلام و درود این روایتی که ذکر فرموده اید، سندش ضعف دارد، البته چون مضمونش را روایات دیگر هم نقل کرده اند، تاحدودی سند را تقویت می کند، لذا نمی توان از این روایت چشم پوشی کرد.   اما این، همه مطلب نیست زیرا در طرف مقابل، روایات زیادی داریم که نوحه گری برای میت را اجازه داده اند، هم چنین سیره عملی متشرعین نیز بر نوحه خوانی بر میت بوده است. بطور خلاصه باید گفت دو دسته روایت داریم و قول به جواز نوحه گری بر میت، قوی است و ترجیح دارد.   توجه داشته باشید که روایتی که نهی می کند از نوحه گری، با توجه به ظاهر روایت و نیز قرائن دیگر، ناظر به نوحه گری جاهلیت است که گروهی از زنان نوحه گر، در مراسم میت، به صورت ساختگی، نوحه گری می کردند و به دروغ برای میت، فضائل و کمالاتی می شمردند؛ این نوحه گری نهی شده است. هم چنین نوحه گری ای که در آن لطمه زدن به خود و یا کندن مو و ... باشد، یعنی همراه حرام باشد، نهی شده است.   لذا جمع بین این دو دسته روایات (روایات نهی از نوحه گری و روایات جواز) می تواند این گونه باشد: نوحه گری بر میت، جایز است و اگر به شیوه جاهلی و یا همراه دروغ و یا لطمه زدن و ... باشد، حرام است و نوحه گری بر معصومین (علیهم السلام) که اساس آن بر آگاهی دهی از مکتب امام معصوم و بیدارگری و روشن گری حق است، جایز و بلکه پسندیده است؛ کما این که بر نوحه گری بر ائمه معصومین (علیهم السلام) از جمله امام حسین (علیه السلام) فضائل و ثواب بسیاری نقل شده است و روایات در این زمینه بسیار زیاد است.

  روایات و جواز نوحه گری   روایات متعددی بر نوحه گری خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یا ائمه معصومین (علیهم السلام) و یا صحابه، نقل شده است. در ادامه بطور موردی به برخی اشاره می شود:   «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لِي أَبِي يَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِي مِنْ مَالِي كَذَا وَ كَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِي‏ عَشْرَ سِنِينَ‏ بِمِنًى أَيَّامَ مِنًى‏» امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: پدرم به من فرمودند: ای جعفر! فلان مبلغ از اموال مرا وقف ندبه ‌کنندگان کن تا 10 سال در سرزمین منا، هنگام اعمال منا (در حج) براى من ندبه کنند.(الكافي (ط - الإسلامية)، ج ‏5، ص 117، ح 1)   «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ (علیهما السلام) قَالَ‏ لَا بَأْسَ‏ بِأَجْرِ النَّائِحَةِ الَّتِي تَنُوحُ عَلَى الْمَيِّت‏» امام صادق از قول پدر بزرگوارشان (علیها السلام) می فرمایند: اجرت نوحه خوانی بر میت، جایز و حلال است.(من لا يحضره الفقيه، ج ‏3، ص 161، ح 3589) نکته: اگر نوحه خوانی، حرام بود، اجرت آن هم حرام می شد.   «مَاتَتِ‏ ابْنَةٌ لِأَبِي‏ عَبْدِ اللَّهِ‏ (علیه السلام) فَنَاحَ عَلَيْهَا سَنَةً ثُمَّ مَاتَ لَهُ وَلَدٌ آخَرُ فَنَاحَ عَلَيْهِ سَنَةً ثُمَّ مَاتَ إِسْمَاعِيلُ فَجَزِعَ عَلَيْهِ جَزَعاً شَدِيداً فَقَطَعَ النَّوْحَ قَالَ فَقِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَصْلَحَكَ اللَّهُ أَ يُنَاحُ فِي دَارِكَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَمَّا مَاتَ حَمْزَةُ ليبكين [لَكِنَ‏] حَمْزَةَ لَا بَوَاكِيَ لَه‏» دختری از امام صادق (عليه السلام) درگذشت، حضرت يک سال بر او نوحه کردند. سپس فرزند ديگر ایشان از دنيا رفت، باز حضرت يک سال عزاداری كردند. وقتی كه اسماعيل فوت كرد، ناله ایشان شدت يافت. برخی به امام صادق (عليه السلام) گفتند: آیا از خانه شما صدای نوحه شنيده می ‏شود؟ امام فرمودند: آن ‌گاه كه حمزه درگذشت، پيامبر (صلی الله عليه و آله) فرمود برای حمزه، نوحه گری نیست [ و یا به تعبیری دستور دادند زنان مدينه بر او نوحه ‌سرايی كنند، چون او نوحه‏ گری نداشت](كمال الدين و تمام النعمة، ج ‏1، ص 73)   نکته: روایات جواز نوحه گری، اختصاص به شیعه ندارد و در منابع اهل سنت نیز روایات متعددی بر جواز نوحه گری، آمده است.

آیا حدیثی داریم که بگوید نوحه سرایی و ... بر امام علیه السلام و .. خوبه؟

  روایت در این زمینه بسیار است، به عنوان نمونه عرض می شود:   «إِنَّ الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ مَكْرُوهٌ لِلْعَبْدِ فِي كُلِّ مَا جَزِعَ مَا خَلَا الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ‏ (علیهما السلام) فَإِنَّهُ فِيهِ مَأْجُور» امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: هر گریه ای در مصائب، مکروه است، مگر گریه بر حسین بن علی (علیهما السلام) که اجر و ثواب هم دارد.(كامل الزيارات، النص، ص 100، ح 2)   «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (علیهما السلام) يَقُولُ‏ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَيْنَاهُ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ ‏(علیهما السلام) دَمْعَةً حَتَّى تَسِيلَ عَلَى خَدِّهِ بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِي الْجَنَّةِ غُرَفاً يَسْكُنُهَا أَحْقَاباً وَ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَيْنَاهُ حَتَّى تَسِيلَ عَلَى خَدِّهِ فِينَا- لِأَذًى مَسَّنَا مِنْ عَدُوِّنَا فِي الدُّنْيَا بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِي الْجَنَّةِ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ مَسَّهُ أَذًى فِينَا فَدَمَعَتْ عَيْنَاهُ حَتَّى تَسِيلَ عَلَى خَدِّهِ مِنْ مَضَاضَةِ مَا أُوذِيَ فِينَا صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذَى وَ آمَنَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النَّارِ» امام باقر (علیه السلام) از قول پدرشان امام سجاد (علیه السلام) می فرمایند: هر مؤمنى كه به خاطر شهادت حسین بن على (عليهما السلام) گريه كند تا اشک بر گونه‌ هايش جارى گردد، خداوند متعال غرفه ‌اى در بهشت به او دهد كه مدت ‌ها در آن ساكن گردد، و هر مؤمنى به خاطر ايذاء و آزارى كه از دشمنان ما در دنيا به ما رسيده گريه كند تا اشک بر گونه‌ هايش جارى شود، خداوند متعال در بهشت به او جايگاه شايسته‌ اى دهد و هر مؤمنى در راه ما اذيت و آزارى به او رسد پس بگريد تا اشک بر گونه ‌هايش جارى گردد، خداوند متعال آزار و ناراحتى را از او بگرداند و در روز قيامت از غضب و آتش دوزخ در امانش قرار دهد. (كامل الزيارات، النص، ص 100، ح 1)   «كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا عَيْنٌ بَكَتْ عَلَى مُصَابِ الْحُسَيْنِ فَإِنَّهَا ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعِيمِ الْجَنَّةِ» پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: هر چشمی در قيامت گريان است، جز چشمی كه بر حسين (عليه السلام) گريه كند. آن چشم هميشه خندان و به نعمت ‌های بهشتی بشارت داده می ‌شود.(بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج ‏44، ص 293)   «قَالَ الرِّضَا (علیه السلام)‏ مَنْ تَذَكَّرَ مُصَابَنَا وَ بَكَى لِمَا ارْتُكِبَ مِنَّا كَانَ مَعَنَا فِي دَرَجَتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ ذُكِّرَ بِمُصَابِنَا فَبَكَى وَ أَبْكَى لَمْ تَبْكِ عَيْنُهُ يَوْمَ تَبْكِي الْعُيُونُ وَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً يُحْيَا فِيهِ أَمْرُنَا لَمْ يَمُتْ قَلْبُهُ يَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب‏» امام رضا (عليه السلام) می فرمایند: كسی كه مصيبت‌ هايی را كه بر ما وارد شده به ياد آورد و بر آن گريه كند، در قيامت همراه ما خواهد بود. كسی كه به ياد مصايب ما گريه كند و ديگران را بگرياند، چشمان او روزی كه همه چشم ‌ها گريان است، گريان نخواهد بود و كسی كه در مجلسی بنشيند كه در آن، امر ما احياء و برپا داشته می ‌شود، دل او روزی كه دل ‌ها می ‌ميرد، زنده می ‌شود و نمی ‌ميرد.(همان، ص 278)

جمع بندی   پرسش: با توجه به این روایت از پیامبر (صلی الله علیه و آله) «النیاحة من عمل الجاهلیة؛ نوحه ‌‌سرایی از اعمال دوران جاهلیت است»؛ آیا حدیثی داریم که بگوید نوحه سرایی بر امام (علیه السلام) یا... خوب است؟   پاسخ: این روایتی که ذکر فرموده اید، سندش ضعف دارد، البته چون مضمونش را روایات دیگر هم نقل کرده اند، تاحدودی سند را تقویت می کند، لذا نمی توان از این روایت چشم پوشی کرد. اما این، همه مطلب نیست زیرا در طرف مقابل، روایات زیادی داریم که نوحه گری برای میت را اجازه داده اند، هم چنین سیره عملی متشرعین نیز بر نوحه خوانی بر میت بوده است. بطور خلاصه باید گفت دو دسته روایت داریم و قول به جواز نوحه گری بر میت، قوی است و ترجیح دارد. توجه داشته باشید که روایتی که نهی می کند از نوحه گری، با توجه به ظاهر روایت و نیز قرائن دیگر، ناظر به نوحه گری جاهلیت است که گروهی از زنان نوحه گر، در مراسم میت، به صورت ساختگی، نوحه گری می کردند و به دروغ برای میت، فضائل و کمالاتی می شمردند؛ این نوحه گری نهی شده است. هم چنین نوحه گری ای که در آن لطمه زدن به خود و یا کندن مو و ... باشد، یعنی همراه حرام باشد، نهی شده است. بنابر این؛ جمع بین این دو دسته روایات (روایات نهی از نوحه گری و روایات جواز) می تواند این گونه باشد: نوحه گری بر میت، جایز است و اگر به شیوه جاهلی و یا همراه دروغ و یا لطمه زدن و ... باشد، حرام است و نوحه گری بر معصومین (علیهم السلام) که اساس آن بر آگاهی دهی از مکتب امام معصوم و بیدارگری و روشن گری حق است، جایز و بلکه پسندیده است؛ کما این که بر نوحه گری بر ائمه معصومین (علیهم السلام) از جمله امام حسین (علیه السلام) فضائل و ثواب بسیاری نقل شده است و روایات در این زمینه بسیار زیاد است.   روایات و جواز نوحه گری روایات متعددی بر نوحه گری خود پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یا ائمه معصومین (علیهم السلام) و یا صحابه، نقل شده است. در ادامه بطور موردی به برخی اشاره می شود: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قَالَ لِي أَبِي يَا جَعْفَرُ أَوْقِفْ لِي مِنْ مَالِي كَذَا وَ كَذَا لِنَوَادِبَ تَنْدُبُنِي‏ عَشْرَ سِنِينَ‏ بِمِنًى أَيَّامَ مِنًى‏»؛ امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: پدرم به من فرمودند: ای جعفر! فلان مبلغ از اموال مرا وقف ندبه ‌کنندگان کن تا 10 سال در سرزمین منا، هنگام اعمال منا (در حج) براى من ندبه کنند.(1) «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ (علیهما السلام) قَالَ‏ لَا بَأْسَ‏ بِأَجْرِ النَّائِحَةِ الَّتِي تَنُوحُ عَلَى الْمَيِّت‏»؛ امام صادق از قول پدر بزرگوارشان (علیها السلام) می فرمایند: اجرت نوحه خوانی بر میت، جایز و حلال است.(2) نکته: اگر نوحه خوانی، حرام بود، اجرت آن هم حرام می شد. «مَاتَتِ‏ ابْنَةٌ لِأَبِي‏ عَبْدِ اللَّهِ‏ (علیه السلام) فَنَاحَ عَلَيْهَا سَنَةً ثُمَّ مَاتَ لَهُ وَلَدٌ آخَرُ فَنَاحَ عَلَيْهِ سَنَةً ثُمَّ مَاتَ إِسْمَاعِيلُ فَجَزِعَ عَلَيْهِ جَزَعاً شَدِيداً فَقَطَعَ النَّوْحَ قَالَ فَقِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَصْلَحَكَ اللَّهُ أَ يُنَاحُ فِي دَارِكَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَمَّا مَاتَ حَمْزَةُ ليبكين [لَكِنَ‏] حَمْزَةَ لَا بَوَاكِيَ لَه‏»؛ دختري از امام صادق (عليه السلام) درگذشت، حضرت يک سال بر او نوحه کردند. سپس فرزند ديگر او از دنيا رفت، باز حضرت يک سال عزاداری كردند. آن‌گاه كه اسماعيل فوت كرد، ناله ایشان شدت يافت. برخی به امام صادق (عليه السلام) گفتند: آیا از خانه شما صدای نوحه شنيده می ‏شود؟ امام فرمودند: آن ‌گاه كه حمزه درگذشت، پيامبر (صلی الله عليه و آله) برای حمزه، نوحه گری نیست [ و یا به تعبیری دستور دادند زنان مدينه بر او نوحه ‌سرايی كنند، چون او نوحه‏گری نداشت](3) نکته: روایات جواز نوحه گری، اختصاص به شیعه ندارد و در منابع اهل سنت نیز روایات متعددی بر جواز نوحه گری، آمده است.   روایات جواز و ثواب نوحه گری بر امام حسین (علیه السلام) «إِنَّ الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ مَكْرُوهٌ لِلْعَبْدِ فِي كُلِّ مَا جَزِعَ مَا خَلَا الْبُكَاءَ وَ الْجَزَعَ عَلَى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ‏ (علیهما السلام) فَإِنَّهُ فِيهِ مَأْجُور»؛ امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: هر گریه ای در مصائب، مکروه است، مگر گریه بر حسین بن علی (علیهما السلام) که اجر و ثواب هم دارد.(4) «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ (علیهما السلام) يَقُولُ‏ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَيْنَاهُ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍ ‏(علیهما السلام) دَمْعَةً حَتَّى تَسِيلَ عَلَى خَدِّهِ بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِي الْجَنَّةِ غُرَفاً يَسْكُنُهَا أَحْقَاباً وَ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَيْنَاهُ حَتَّى تَسِيلَ عَلَى خَدِّهِ فِينَا- لِأَذًى مَسَّنَا مِنْ عَدُوِّنَا فِي الدُّنْيَا بَوَّأَهُ اللَّهُ بِهَا فِي الْجَنَّةِ مُبَوَّأَ صِدْقٍ وَ أَيُّمَا مُؤْمِنٍ مَسَّهُ أَذًى فِينَا فَدَمَعَتْ عَيْنَاهُ حَتَّى تَسِيلَ عَلَى خَدِّهِ مِنْ مَضَاضَةِ مَا أُوذِيَ فِينَا صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذَى وَ آمَنَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النَّارِ»؛ امام باقر (علیه السلام) از قول پدرشان امام سجاد (علیه السلام) می فرمایند: هر مؤمنى كه به خاطر شهادت حسین بن على (عليهما السلام) گريه كند تا اشک بر گونه‌ هايش جارى گردد، خداوند متعال غرفه ‌اى در بهشت به او دهد كه مدت ‌ها در آن ساكن گردد، و هر مؤمنى به خاطر ايذاء و آزارى كه از دشمنان ما در دنيا به ما رسيده گريه كند تا اشک بر گونه‌ هايش جارى شود، خداوند متعال در بهشت به او جايگاه شايسته‌ اى دهد و هر مؤمنى در راه ما اذيت و آزارى به او رسد پس بگريد تا اشک بر گونه ‌هايش جارى گردد، خداوند متعال آزار و ناراحتى را از او بگرداند و در روز قيامت از غضب و آتش دوزخ در امانش قرار دهد.(5) «كُلُّ عَيْنٍ بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا عَيْنٌ بَكَتْ عَلَى مُصَابِ الْحُسَيْنِ فَإِنَّهَا ضاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعِيمِ الْجَنَّةِ»؛ پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: هر چشمی در قيامت گريان است، جز چشمی كه بر حسين (عليه السلام) گريه كند. آن چشم هميشه خندان و به نعمت ‌های بهشتی بشارت داده می ‌شود.(6) «قَالَ الرِّضَا (علیه السلام)‏ مَنْ تَذَكَّرَ مُصَابَنَا وَ بَكَى لِمَا ارْتُكِبَ مِنَّا كَانَ مَعَنَا فِي دَرَجَتِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ ذُكِّرَ بِمُصَابِنَا فَبَكَى وَ أَبْكَى لَمْ تَبْكِ عَيْنُهُ يَوْمَ تَبْكِي الْعُيُونُ وَ مَنْ جَلَسَ مَجْلِساً يُحْيَا فِيهِ أَمْرُنَا لَمْ يَمُتْ قَلْبُهُ يَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوب‏»؛ امام رضا (عليه السلام) می فرمایند: كسی كه مصيبت‌ هايی را كه بر ما وارد شده به ياد آورد و بر آن گريه كند، در قيامت همراه ما خواهد بود. كسی كه به ياد مصايب ما گريه كند و ديگران را بگرياند، چشمان او روزی كه همه چشم ‌ها گريان است، گريان نخواهد بود و كسی كه در مجلسی بنشيند كه در آن، امر ما احياء و برپا داشته می ‌شود، دل او روزی كه دل ‌ها می ‌ميرد، زنده می ‌شود و نمی ‌ميرد.(7)   پی نوشت ها: 1. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏5، ص 117، ح 1. 2. ابن بابويه، من لا يحضره الفقيه‏، محقق/مصحح: غفارى، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، ـ قم، 1413ق، ‏چاپ دوم‏، ج ‏3، ص 161، ح 3589. 3. ابن بابویه (صدوق)، كمال الدين و تمام النعمة، انتشارات اسلامیه، ج ‏1، ص 73. 4. ابن قولويه، كامل الزيارات‏، محقق/مصحح: امينى، ناشر: دار المرتضوية ـ نجف اشرف‏، 1356 ش‏، چاپ اول‏، ص 100، ح 2. 5. همان، ح 1. 6. مجلسی، بحار الأنوار، ناشر: دار إحياء التراث العربي‏ ـ بيروت‏، 1403 ق‏، چاپ دوم‏، ج ‏44، ص 293. 7. همان، ص 278.