جمع بندی مشركان در حكومت اسلامى

با سلام
جزیه از الزامات کفار اهل کتاب ( یهودی مسیحی مجوسی) بود که باید به حاکم جامعه اسلامی پرداخت میشد. اما مشرکین و کفار غیر اهل کتاب در مدینه و مقر حکومت پیامبر به سر نمیبردند و معمولا در مکه بودند و جزیه ای هم از آنان دریافت نشد. البته در موازین شرعی جزیه حکم کافر کتابی با غیرکتابی تفاوت دارد. با اینکه کفار غیر اهل کتاب مانند مشرکین پیامبر را از مکه بیرون نمودند و حضرت مجبور شد به مدینه هجرت نماید با این حال در سال هشتم و فتح مکه پیامبر به مشرکین و کفار غیر کتابی امان داد و عفو عمومی اعلام نمود و خانه ابوسفیان و هر که در ان جای داشت را بخشید.

پرسش
:
آيا در زمان پیامبر (صلی الله علیه و اله ) از كفار غير اهل كتاب كه معاهد بودند جزيه گرفته ميشد؟ و آيا در كنار ساير مردم در حكومت اسلامى حق زندگى داشتند يا اينكه پيامبر(صلی الله علیه و آله) آنها را بيرون راند؟

پاسخ:
جزیه عربی‌ شده گزیت (گزید) فارسی است،[1] که در پهلوی به معنای مالیات سرانه به کار می‌رفته‌است. گزیت یا سرگزیت، مالیات نقدی بود که ساسانیان، پیش از اسلام از یهود و نصاری می‌گرفتند.[2]همچنین جزیه‌ را در لغت‌ از مادّه جَزْی‌ عربی‌ به‌ معنای‌ کفایت‌ کردن‌،[3] یا پاداش‌ دادن‌،[4] دانسته‌اند. برخی‌ نیز آن‌ را معرّب‌ گِزیت‌ فارسی‌ به‌ معنای‌ مالیات‌ و خراج‌ و گاه‌ مأخوذ از ریشه‌ای‌ آرامی‌ یا سریانی‌ دانسته‌اند.

جزیه به مالیاتى اطلاق مى‌شود که دولت اسلامى از اهل کتاب در قبال اقامت آنان در بلاد اسلامی و مصونیت از تعرض دیگران به آنان، بر اساس قرارداد ذمه، دریافت
مى‌کند.[5]

جزیه از الزامات کفار اهل کتاب ( یهودی، مسیحی، مجوسی) بود که باید به حاکم جامعه اسلامی پرداخت میشد. اما مشرکین و کفار غیر اهل کتاب در مدینه و مقر حکومت پیامبر(صلی الله علیه و آله) به سر نمیبردند و معمولا در مکه بودند و جزیه ای هم از آنان دریافت نشد. با اینکه کفار غیر اهل کتاب مانند مشرکین پیامبر(صلی الله علیه و آله ) را از مکه بیرون نمودند و حضرت مجبور شد به مدینه هجرت نماید با این حال در سال هشتم و فتح مکه پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مشرکین و کفار غیر کتابی امان داد و عفو عمومی اعلام نمود و خانه ابوسفیان و هر که در ان جای داشت را بخشید.[6]
بنابر این انچه از منابع تاریخی به دست می آید پیامبر (صلی الله علیه و آله) فقط از اهل کتاب جزیه دریافت میکردند نه از غیر اهل کتاب، علاوه بر این مشرکین غیر کتابی در مدینه ساکن نبودند و در مکه زندگی میکردند.
بخش دوم سوال این است که ایا مشرکین غیر کتابی حق زندگی در کنار مسلمین را داشتند یا خیر؟
انچه مسلم است پیامبر (صلی الله علیه و اله) در جریان فتح مکه همه مشرکین و کفار را بخشید و فرمود «اذهبوا انتم الطلقا» در این بین عده معدودی باید مجازات میشدند. پس از این سال اکثر مشرکین دین اسلام را پذیرفتند و مسلمان شدند. خصوصا در سال نهم هجری پس از ابلاغ ایات اول سوره برائت که توسط حضرت علی (علیه السلام) در مکه و در روز قربان برای مشرکین قرائت شد. حضرت علی (علیه السلام) در میان مردم برخاست و صدا زد: ای مردم من فرستاده رسول خدایم به سوی شما، و این آیات را آورده ام « برائة من الله و رسوله الی الذین عاهدتم من المشرکین فسیحوا فی الارض اربعة اشهر واعلموا انکم غیر معجزی الله و ان الله مخزی الکافرین »[7]( خدا و پیامبرش بیزارند از مشرکانی که با آنها پیمان بسته اید پس چهار ماه به شما مهلت داده شد تا در این سرزمین سیر کنید و بدانید که از خدا نتوانید گریخت و اوست که کافران را رسوا میسازد) یعنی بیست روز از ذی الحجه و تمامی محرم و صفر وربیع الاول و ده روز از ربیع الثانی) آنگاه فرمود: از این پس نباید کسی لخت و عریان اطراف خانه طواف کند، نه زن و نه مرد، و نیز هیچ مشرکی دیگر حق ندارد بعداز امسال به زیارت بیاید، و هر کس از مشرکین با رسول خدا(ص)عهدی بسته است مهلت و مدت اعتبار آن تا سرآمد همین چهار ماه است.[8]
بنابراین با توجه به ایات سوره توبه مشرکین و کفار غیر اهل کتاب مکه یا باید از مکه خارج میشدند یا باید دین اسلام را میپذیرفتند. از این رو کفار مکه و قبایل اطراف گروه گروه به دین اسلام رو آوردند.

کلید واژه : جزیه، کفار، کتابی، اسلام، مالیات

منابع

[1] . گزیت، لغت نامه دهخدا
[2] . نفیسی، مسیحیت درایران تا صدر اسلام، ص 38، اساطیر، تهران، بی تا

[3] . ابن اثیر، النهایه فی‌ غریب‌ الحدیث‌ والاثر، بیروت‌ ۱۳۸۳ق، چاپ‌ افست‌ قم‌، ۱۳۶۴ش‌. ج 1 ص 262

[4] . راغب اصفهانی، المفردات، دارالشامیه بیروت، بی تا، ذیل جزاء

[5] . صاحب جواهر، محمد بن حسن باقر، جواهر الکلام، ص 21 ص 227، داراحیاءالتراث العربی، بیروت، 1362

[6] . واقدي، محمد بن محمد؛ المغازي، تحقيق مارسون جونز، جامعة اكسفورد، بي‌تا، ج 2 ص 817

[7] . توبه : 1-2

[8] . تفسیر عیاشی ج 2 ص 73 ، مکتبة الاسلامیه، تهران، 1380ق