منظور از « حسنه » در این آیه چیست؟
تب‌های اولیه
منظور از « حسنه » در این آیه چیست؟ و چه جور حسنه ای مد نظر است؟
«ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخرة حسنه و قنا عذاب النار»
کارشناس پاسخگو : هدی
سلام
من از استادمون پرسیدم میگفت این حسنه همون محبت چهارده معصوم در دنیا و دست گیری در مواقف اخرت هست و همچنین برای مقربین همنشینی با این بزرگواران در بهشت!
بسم الله الرحمن الرحیم
منظور از « حسنه » در این آیه چیست؟ و چه جور حسنه ای مد نظر است؟
«ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخرة حسنه و قنا عذاب النار»
کارشناس پاسخگو : یاسین
با سلام و درود بر شما كاربر گرانقدر
در تفسير عياشى از امام صادق ع روايت آورده كه در تفسير آيه:" رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً" فرمود: منظور از حسنه رضوان خدا و بهشت در آخرت است، و نيز سعة رزق و حسن خلق در دنيا است.
و از همان جناب روايت شده كه فرمود حسنه در دنيا رضوان خدا و توسعه در معيشت، و همنشين خوب، و در آخرت بهشت است.
و از على ع روايت شده كه فرمود: (حسنه در دنيا همسر صالح، و در آخرت حوريه است،).
مؤلف: اين روايات از باب شمردن مصداق است، و گرنه آيه شريفه مطلق است، و از آنجايى كه رضوان اللَّه چيزى است كه ممكن است نمونهاش و ظهور ناقصش در دنيا، و ظهور تامش در آخرت حاصل شود، از اين جهت مىتوان آن را هم از حسنات دنيا شمرد هم چنان كه در روايت اولى شمرده، و هم از حسنات آخرت، هم چنان كه در روايت دومى شمرده.
_____________________
ترجمه الميزان، ج2، ص: 127
«وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً»: حسنة، به نعمتهاى دنيا، به وسعت روزى و معاش، به اخلاق نيكو، به علم و عبادت، به زن صالح، به زبان شاكر و قلب ذاكر و زن مؤمن و ... تفسير شده است.
روايت شده كه به هر كس آن سه تا داده شده، خوبى دنيا و آخرت به او داده شده است، و وجه آن اين است كه مقصود از خوبى و حسنه دنيا چيزى است كه به قواى نفسانى و لذّتهاى آن بازمىگردد، به نحوى كه از سلوك به سوى پروردگار مانع نشود. مولوى (ره)، چه خوب گفته است:
راه را بر ما چو بستان كن لطيف ### مقصد ما باش هم تو اى شريف
«وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً»: حسنة و خوبيهاى آخرت از مقايسه با آنچه از خوبيهاى دنيا ياد شد، معلوم مىشود.
«وَ قِنا عَذابَ النَّارِ»: و چون هر چيزى كه براى انسان بد است، از ناحيه انسانيت او است از قبيل مظاهر جهنّم و دردهاى آن، خواه از ملايمات حيوانى باشد، يا نه. لذا، عذاب آتش به شهوات، گناهان و به تب و ساير دردها، تفسير شده است.
__________________________
ترجمه بيان السعادة، ج2، ص: 415
و گروهى مىگويند پروردگارا به ما در دنيا (نيكى) عطا كن و در آخرت (نيكى) مرحمت فرما و ما را از عذاب آتش نگاهدار" (وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ).
در حقيقت اين قسمت از آيات اشاره به خواستههاى مردم و اهداف آنها در اين عبادت بزرگ است بعضى جز به مواهب مادى دنيا نظر ندارند و چيزى غير از آن از خدا نمىخواهند بديهى است آنها در آخرت از همه چيز بى بهرهاند.
ولى گروهى هم مواهب مادى دنيا را مىخواهند و هم مواهب معنوى را بلكه زندگى دنيا را نيز به عنوان مقدمه تكامل معنوى مىطلبند و اين است منطق اسلام كه هم نظر به جسم و ماده دارد و هم جان و معنا و اولى را زمينهساز دومى مىشمرد و هرگز با انسانهاى يك بعدى يعنى آنها كه در ماديات غوطهورند و براى آن اصالت قائلند، يا كسانى كه به كلى از زندگانى دنيا بيگانهاند سازگار نيست.
در اين كه منظور از" حسنة" در اين آيه چيست؟ تفسيرهاى مختلفى براى آن ذكر كردهاند، در روايتى از امام صادق ع به معنى وسعت رزق و حسن خلق در دنيا و خشنودى خدا و بهشت در آخرت تفسير شده است (انها السعة فى الرزق و المعاش و حسن الخلق فى الدنيا و رضوان اللَّه و الجنة فى الاخرة
). «1»
و بعضى از مفسران آن را به معنى علم و عبادت در دنيا و بهشت در آخرت، يا مال در دنيا، و بهشت در آخرت، يا همسر خوب و صالح در دنيا و بهشت در آخرت دانستهاند در حديثى نيز از پيامبر اكرم ص آمده است:
من اوتى قلبا شاكرا و لسانا ذاكرا و زوجة مؤمنة تعينه على امر دنياه و اخراه فقد اوتى فى الدنيا حسنة و فى الاخرة حسنة و وقى عذاب النار،
" كسى كه خدا به او قلبى شاكر، زبانى مشغول به ذكر حق، و همسرى با ايمان كه او را در امور دنيا و آخرت يارى كند ببخشد، نيكى دنيا و آخرت را به او داده و از عذاب آتش باز داشته شده" «2».
بديهى است حسنه به معنى هر گونه خير و خوبى است و مفهومى وسيع و گسترده دارد كه تمام مواهب مادى و معنوى را شامل مىشود، بنا بر اين آنچه در روايات فوق يا كلمات مفسران آمده است بيان مصداق هاى روشن آن مىباشد، و مفهوم آيه را محدود نمىكند، و اينكه بعضى از مفسران تصور كردهاند" حسنه" چون در آيه به صورت مفرد نكره است هر گونه نيكى را شامل نمىشود و لذا در تعيين مصداق آن در ميان مفسران گفتگو است «3» اشتباهى بيش نيست زيرا گاه مىشود كه مفرد نكره نيز معنى جنس مىبخشد و مورد آيه ظاهرا از اين قبيل است و به گفته بعضى از مفسران، افراد با ايمان اصل حسنه را از خدا مىخواهند بدون اينكه نوعى از آن را انتخاب كنند، و همه را واگذار به مشيت و اراده و انعام الهى مىنمايند «4».
**********************************
1) مجمع البيان، جلد 1 صفحه 297.
2) همان مدرك، صفحه 298.
3) تفسير كبير، جلد 5 صفحه 189.
4) تفسير فى ظلال القرآن، جلد 1 صفحه 290.
_________________
تفسير نمونه، ج2، ص: 67
[=times new roman][="]اما ظاهرا آنچه از این آیه تفسیر میشود،و مفسران گفته اند، کاملا این نیست[/][="]...
[/][="]به دلیل اینکه اینها که فرمودید جمع است و باید میشد«حسنات» اما این کلمه مفرد آمده است[/][="]...
[/][="]یعنی یک عمل است که اگر آن انجام شود،(در دنیا و آخرت) واسطه ی نجات از آتش و عذاب جهنم میشود[/][="].
[/][="]از طرفی بعضی دیگر چیزی که تفسیر کرده اند، مثل شهوات و گناهان، نمیتواند کاملا مصداق این آیه باشد، زیرا ممکن است کسی گناهی انجام بدهد یا شهوترانی بکند، اما به بهشت برود..(و الله العالم)....و باید چیزی بالاتر از این ها باشد که عاقبت خیر یا شر را تعیین کند[/][/][="].
[/]
[="]اما کامل ترین و در بر گیرنده ترین جواب این است. در فلسفه قاعده ای به این متن وجود دارد:[/]
[="]«المطلق عند الاطلاق ینصرف الی اکمل الافراد»[/]
[="]لفظی که مطلق به کار میرود مثل «حسنه» ، باید به هنگامی که اطلاقش باقی مانده باشد،باید منصرف شود به فرد کامل.[/]
مثلا: در روایتی که برای کفاره آمده است، لفظ طعام وارد شده است،یعنی برنج هم طعام است، آب گوشت و قرمه سبزی هم طعام است.
اما چرا فقها گندم را به عنوان کفاره میپذیرند؟
چون کامل ترین غذا گندم است و تا زمانی که اَکمَل وجود داشته باشد، سراغ چیز های دیگر نباید رفت.
[="]بنابراین حسنه ، و اکمل الافراد یعنی حب و ولایت امیر المومنین «صلوات الله و سلامه علیه و آله[/]»
[="]زیرا این از اصول دین است اما موارد دیگر از فروع دین است و این کامل تر است[/]..
[="]و شاهدش هم آیه «و قنا عذاب النار» است.و چطور میتوان از عذاب خداوند نجات یافت؟ «ولایة علی بن ابیطالب حصنی، فمن دخل حصنی امن من عذابی»[/]
[="]نماز بی ولای او، عبادتیست بی وضو *** به دشمن علی بگو نماز خود رها کند[/]
یا علی مددی
به نام خدا
با سلام
اما کامل ترین و در بر گیرنده ترین جواب این است. در فلسفه قاعده ای به این متن وجود دارد: «المطلق عند الاطلاق ینصرف الی اکمل الافراد» لفظی که مطلق به کار میرود مثل «حسنه» ، باید به هنگامی که اطلاقش باقی مانده باشد،باید منصرف شود به فرد کامل. مثلا: در روایتی که برای کفاره آمده است، لفظ طعام وارد شده است،یعنی برنج هم طعام است، آب گوشت و قرمه سبزی هم طعام است. اما چرا فقها گندم را به عنوان کفاره میپذیرند؟ چون کامل ترین غذا گندم است و تا زمانی که اَکمَل وجود داشته باشد، سراغ چیز های دیگر نباید رفت. بنابراین حسنه ، و اکمل الافراد یعنی حب و ولایت امیر المومنین «صلوات الله و سلامه علیه و آله» زیرا این از اصول دین است اما موارد دیگر از فروع دین است و این کامل تر است.. و شاهدش هم آیه «و قنا عذاب النار» است.و چطور میتوان از عذاب خداوند نجات یافت؟ «ولایة علی بن ابیطالب حصنی، فمن دخل حصنی امن من عذابی»
بله ولايت حضرت امير (ع) مصداق اتم و اكمل " حسنه" است اما نبايد لفظ " حسنه" را محدود به اين مورد نمود زيرا لفظ " حسنه " در آيه به صورت مفرد نكره است و گاه مى شود كه مفرد نكره نيز معنى جنس مى بخشد(1) لذا بنظر مي رسد كه مراد تمامي انواع نعم و خير و خوبي باشد هر چند كامل ترين مصداقش ، ولايت حضرت علي (ع) است .
(1)- ر.ك : تفسير نمونه ، ج 2 ، ص 66
پرسش :منظور از « حسنه » در این آیه چیست؟ و چه جور حسنه ای مد نظر است؟
«ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخرة حسنه و قنا عذاب النار»
پاسخ : در اين كه منظور از" حسنة" در اين آيه چيست؟ تفسيرهاى مختلفى براى آن ذكر كرده اند، در روايتى از امام صادق ع به معنى وسعت رزق و حسن خلق در دنيا و خشنودى خدا و بهشت در آخرت تفسير شده است (انها السعة فى الرزق و المعاش و حسن الخلق فى الدنيا و رضوان اللَّه و الجنة فى الاخرة)
و بعضى از مفسران آن را به معنى علم و عبادت در دنيا و بهشت در آخرت، يا مال در دنيا، و بهشت در آخرت، يا همسر خوب و صالح در دنيا و بهشت در آخرت دانسته اند در حديثى نيز از پيامبر اكرم ص آمده است:
من اوتى قلبا شاكرا و لسانا ذاكرا و زوجة مؤمنة تعينه على امر دنياه و اخراه فقد اوتى فى الدنيا حسنة و فى الاخرة حسنة و وقى عذاب النار،
" كسى كه خدا به او قلبى شاكر، زبانى مشغول به ذكر حق، و همسرى با ايمان كه او را در امور دنيا و آخرت يارى كند ببخشد، نيكى دنيا و آخرت را به او داده و از عذاب آتش باز داشته شده" .
بديهى است حسنه به معنى هر گونه خير و خوبى است و مفهومى وسيع و گسترده دارد كه تمام مواهب مادى و معنوى را شامل مى شود، بنا بر اين آنچه در روايات فوق يا كلمات مفسران آمده است بيان مصداق هاى روشن آن مىباشد، و مفهوم آيه را محدود نمى كند، و اينكه بعضى از مفسران تصور كردهاند" حسنه" چون در آيه به صورت مفرد نكره است هر گونه نيكى را شامل نمى شود و لذا در تعيين مصداق آن در ميان مفسران گفتگو است اشتباهى بيش نيست زيرا گاه مى شود كه مفرد نكره نيز معنى جنس مىبخشد و مورد آيه ظاهرا از اين قبيل است و به گفته بعضى از مفسران، افراد با ايمان اصل حسنه را از خدا مى خواهند بدون اينكه نوعى از آن را انتخاب كنند، و همه را واگذار به مشيت و اراده و انعام الهى مى نمايند (1).
پرسش : اینها که فرمودید جمع است و باید می شد«حسنات» اما این کلمه مفرد آمده است...
یعنی یک عمل است که اگر آن انجام شود،(در دنیا و آخرت) واسطه ی نجات از آتش و عذاب جهنم میشود. حسنه ، و اکمل الافراد یعنی حب و ولایت امیر المومنین «صلوات الله و سلامه علیه و آله»
زیرا این از اصول دین است اما موارد دیگر از فروع دین است و این کامل تر است و شاهدش هم آیه «و قنا عذاب النار» است.و چطور میتوان از عذاب خداوند نجات یافت؟ «ولایة علی بن ابیطالب حصنی، فمن دخل حصنی امن من عذابی»
پاسخ : بله ولايت حضرت امير (ع) مصداق اتم و اكمل " حسنه" است اما نبايد لفظ " حسنه" را محدود به اين مورد نمود زيرا لفظ " حسنه " در آيه به صورت مفرد نكره است و گاه مى شود كه مفرد نكره نيز معنى جنس مى بخشد(2) لذا بنظر مي رسد كه مراد تمامي انواع نعم و خير و خوبي باشد هر چند كامل ترين مصداقش ، ولايت حضرت علي (ع) است .
(1)- تفسير نمونه، ج2، ص 67
(2)- همان ، ص66