جمع بندی نماز با سه تکبیر در جنگ صفین

پرسش:
آیا حضرت علی (ع) در جنگ صفین به سبب نبودن موقعیت در اوج جنگ، هنگام نماز به یارانش فرموده به جای هر نماز فقط سه تکبیر بگویید؟ آیا چنین حدیثی نقل شده است.؟

پاسخ:
در منابع متعدد تاریخی به دنبال این موضوع جستجو نمودم؛ ولی این مطلب را در منابع حدیثی فقهی شیعه یافتم
حدیث در باب نماز خوف از امام صادق (علیه السلام) است که متن حدیث را می‌آورم:
«عن أبان بن منصور عن أبي عبد الله (علیه السلام) قال‏ فات‏ أمير المؤمنين (علیه السلام) و الناس يوما بصفين‏ يعني صلاة الظهر و العصر و المغرب و العشاء، فأمرهم أمير المؤمنين (علیه السلام) أن يسبحوا و يكبروا و يهللوا، قال: و قال الله (فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُكْباناً) فأمرهم علي (علیه السلام) (فصنعوا ذلك ركبانا و رجالا).»؛

امام صادق (علیه السلام) فرمود حضرت علی (علیه السلام) و یاران آن حضرت از شدت جنگ در روز صفین نماز صبح و ظهر و عصر و مغرب و عشا آنان فوت شد و حضرت علی (علیه السلام) امر کرد "سبحان الله، الله اکبر و لا اله الا الله" بگویند و با استناد به آیه «فان خفتم فرجالا و رکبانا» (پس اگر از دشمن بیمناک بودید پیاده و سواره نماز گزارید) فرمود در همان حال جنگ سواره و پیاده این اذکار را بگویید و آن ها همین کار را انجام دادند.

البته این شرایط فقط در حین جنگ بوده است به گونه ای که اصلا فرصت خواندن نماز نبوده است اگر نه در تاریخ هست که حضرت علی (علیه السلام) در همین جنگ صفین به دنبال دیدن خورشید و زوال ظهر بود که یکی از اصحاب سوال می‌کند چه می‌کنید که حضرت علی (علیه السلام) پاسخ می‌دهد می‌خواهم بدانم وقت نماز شده یا نه.
این گزارش نشان می‌دهد که موقعیت خواندن نماز برای حضرت و یاران فراهم بوده است بنا بر این تسبیح و تکبیر و تهلیل، برای موضع اضطرار است که اصلا فرصت و مهلت خواندن نماز فراهم نبوده است.
این روایت در منابع متعدد آمده است.
شیخ صدوق ،من لا یحضره الفقیه، ج 1 ص 456.
مجلسی بحار الانوار ج 6 ص 116.
بحرانی، البرهان فی تفسیر القران ج 2 ص 166.
شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 8 ص 448.
فقه منسوب به امام رضاعلیه السلام ،ص 148.

ـــــــــــــــــــــــ
(1) عياشى، محمد بن مسعود، تفسير العيّاشي، المطبعة العلمية، تهران، چاپ اول، 1380 ق.