وظایف متقابل زن و شوهر از دیدگاه سنت

[h=2]نگاهی به رفتار پیامبر با همسرانش[/h]
علاقه شدید حضرت خدیجه سلام الله علیها به پیامبر و وفاداری او به آن حضرت حتی در شعب ابی طالب، نشان دهنده ی زندگی عاشقانه ی آن دو بوده است. اگر اخلاق شایسته و مهربانی فوق العاده ی پیامبر نبود، چطور ممکن بود در روزهای ابتدائی بعثت که اکثریت اطرافیان، آن حضرت را تکذیب و مسخره می کردند، خدیجه به او ایمانی از روی یقین بیاورد و در کنار خانه ی خدا در محضر مردم به تنهایی به آن حضرت اقتدا کند و با او به نماز بایستد. فراموش نکنید او خدیجه ای بود که شهرت و آوازه اش مکه را پر کرده بود و به عقل و درایت شناخته شده بود. ¹

مهرورزی آن حضرت نسبت به همسران دیگرش نیز از مفاد بسیاری از روایات پیداست. به همه ی همسرانش به صورت یکسان مهریه چهارصد درهم همان وقت عقد تقدیم کرد. در زندگی ساده زیست بود اما همسرانش را مجبور به تحمل این ساده زیستی نمی کرد و آنها را مخیر کرد که بمانند یا با لطف و احسان طلاق بگیرند ولی همگی ماندن را انتخاب کردند. یک امتیاز برجسته ی زندگی پیامبر نسبت به سایر زندگی های مردم در آن زمان، وجود تفاهم در زندگی آن حضرت بود. هیچ گاه در سیره آن حضرت دیده نشد که مثل مردان زمان خودش ،از قدرت مردانه برای غلبه بر زنانش استفاده کند. اگر با برخی از همسرانش اختلاف پیدا می کرد، با آنکه پیامبر خدا و رهبر مردم بود، برای حل اختلاف، داوری از خانواده همسرش انتخاب می کرد. رسول خدا در مقابل همسرانش چنان نرم برخورد می کرد که برخی از یارانش رفتار او را دلیل بر جسارت پیدا کردن زنان دانستند.
عمر می گوید : روزى دیدم همسرم با من مشاجره مى‏کند، من این عمل او را عجیب و زشت شمردم. گفت: چرا تعجب مى‏کنى؟ به خدا همسران پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلّم هم با پیامبر چنین مى‏کنند! حتى گاه از او قهر مى‏نمایند و من به دخترم حفصه سفارش کردم که هرگز چنین کارى را نکند و گفتم اگر همسایه‏ات (منظور عایشه است) چنین مى‏کند تو نکن، زیرا شرائط او با تو متفاوت است.‏ ²
با وجود اینکه همیشه راست می گفت و همواره حق با او بود وقتی برخی همسرانش با او بحث و جدل می کردند، منطقی و آرام برخورد می کرد و سعی می کرد آنها را قانع کند .نه هرگز نفرین می نمود و نه صدا بلند می کرد. انقدر حوصله می کرد که گاهی اطرافیان از حوصله او در مقابل ناسازگاری برخی همسرانش خسته می شدند.
همسران پیامبر اگرچه هووهای متعددی داشتند، چنان محبت بی دریغ و فوق العاده ای از شوهر خود می دیدند که نه تنها در آن زمان، بلکه در زمان ما که ادعای تمدن پیشرفته ی آن گوش فلک را کر کرده است ، نیز بی نظیر است. همسران پیامبر مجبور به انجام کارهای شوهر نبودند. پیامبر خدا علاوه بر آنکه کارهای شخصی خود را انجام می داد، بسیاری از اوقات همسرانش را در تمیز نمودن منزل هم یاری می رساند. هیچ وقت ایشان را بر کاری مجبور نمی کرد و برای ترک کارهای منزل مواخذه نمی نمود. گاهی شب هنگام، قصد خواندن نماز مستحبی داشت اما چون مقداری از پیراهنش را روی همسرش کشیده بود نمازش را نشسته می خواند تا او را بیدار نکند.
نسبت به نیازهای روحی همسرانش هوشیار بود و در برخی روایات گزارش شده اگرچه یکی از همسرانش در بیماری زنانه بسر می برد ، این را بهانه ای برای بی اعتنایی به او قرار نمی داد و او را با محبت در آغوش می گرفت و در بستر خود می خواباند.³

گفتنی است پیامبر رهبر امت بود و به لحاظ سیاسی موقعیت خاصی داشت.لذا ازدواجهای پیامبر همه دلایل مهمی داشتند و موجب حل مشکلات زیادی می شدند که باید درباره آن تزویجها در کتب مربوطه تحقیق نمود تا بهتر نسبت به خلق و سیره ی آن حضرت معرفت پیدا کرد.
هیچ گاه تحت تاثیر حساسیتهای هیچ یک از همسرانشان اعم از عایشه و دیگر همسران، دست از عدالت بر نمی داشتند و یکی را بر دیگری ترجیح نمی دادند مگر اینکه همسران خود بین خودشان مصالحه می کردند. مثل همان ایام بیماری پیامبر که خود با هم مشورت کرده و رضایت دادند تا پیامبر در خانه عایشه بماند و با آن حال بیماری برای رعایت عدالت جابجا نشود.

آراستن خویش برای همسر

اسلام، دین فطرت است و به احساسات و عواطف افراد جامعه توجّه دارد. در سرشت هر مرد و زنی، زیبایی خواهی و آراسته‏گری نهفته است؛ لذا در اسلام بر آراستن خویش، پوشیدن لباس زیبا و استفاده از عطر و بوی خوش، تأکید زیادی شده است. سفارش شده که زن و شوهر خود را برای یکدیگر بیارایند و ظاهر خود را جذّاب و دوست داشتنی و زیبا نمایند. این عمل علاوه بر اینکه به خواست و علاقه طرف دیگر است، عفّت و پاکدامنی را در جامعه تقویت می‏کند. پیامبر گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏فرماید:
«لباس‏های خود را تمیز کنید، موهای خود را اصلاح نمایید، مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید که بنی‏اسرائیل چنین نکردند و زنانشان بدکار شدند.»14
امامان علیهم‏السلام نیز به این مطلب توجّه خاصّی داشتند. این بزرگواران خود را برای همسرانشان آراسته و مرتّب می‏کردند، لباس مناسب می‏پوشیدند و موهای خود را رنگ می‏زدند.
حسن بن جهم ـ از دوستان امام کاظم علیه‏السلام ـ گوید:
آن حضرت را دیدم که موهای خود را خضاب کرده است، گفتم: فدایت شوم، شما هم خضاب می‏کنید؟!
حضرت فرمود: آری، اصلاح و مرتّب بودن وضع، بر عفّت زنان می‏افزاید. زنانی بودند که پاکدامنی را رها کردند به این دلیل که شوهرانشان اصلاح و مرتّب بودن خود را رها کردند.
سپس فرمود: دوست داری همسرت را در حالی همانند حال خودت که خود را آراسته ننموده‏ای، ببینی؟
گفتم: نه!
فرمود: او نیز چنین است.
آنگاه فرمود: نظافت و استعمال بوی خوش و اصلاح مو، از اخلاق پیامبران است.15
یکی از دوستان امام باقر علیه‏السلام به نام حکم بن عتیبه می‏گوید:
در خانه‏ای زیبا و آراسته خدمت آن حضرت رسیدم، لباس زیبا و رنگینی پوشیده بود که آثار رنگ لباس بر دوش حضرت دیده می‏شد. خیلی شگفت‏زده شدم. گاهی، به خانه نگاه می‏کردم، گاهی به وضع لباس آن حضرت!
حضرت علیه‏السلام فرمود: این حالت، چطور است؟
عرض کردم: چه بگویم از این لباسی که به تن کرده‏اید؟ این لباس، مربوط به افراد نوجوان است.
حضرت فرمود: ای حکم! چه کسی زینت‏ها و چیزهای پاکیزه‏ای را که خداوند برای بندگانش آفریده است، حرام کرده؟ اینها از چیزهایی است که خداوند برای بندگانش آفریده است؛ اما این خانه که مشاهده می‏کنی مربوط به همسر من است و من تازه ازدواج کرده‏ام.16 لباسی که مشاهده می‏کنی و همچنین حضور من در این خانه، به خاطر همین موضوع است.
حسن زیّاتِ بصری نقل می‏کند:
با یکی از دوستانم خدمت امام باقر علیه‏السلام رسیدیم. او را در خانه‏ای زیبا، با لباس زیبا در حالی که سرمه کشیده بود، دیدیم. سپس سؤالاتی از آن حضرت نمودیم، ایشان متوجّه شد که ما از وضع لباس و خانه آن حضرت شگفت‏زده شده‏ایم. حضرت فرمود: فردا با دوستت نزد من بیا. همان‏طور که حضرت فرموده بود، روز بعد در منزلی که او بیشتر وقت‏ها آنجا تشریف داشت، رفتیم. مشاهده کردیم که در خانه، جز حصیر، چیزی نیست و حضرت لباس زبر و خشن به تن دارد.
حضرت فرمود: دیروز شما پیش من آمدید، در حالی که من در خانه‏ای بودم که مربوط به همسرم بود و آن وسایل موجود در خانه، متعلّق به اوست. او خود را آرایش کرده بود که من هم خود را برای او آراسته و مزیّن نمایم.
سپس به من فرمود: شبهه‏ای در ذهنت ایجاد نشود.
گفتم: به خدا سوگند! برایم شبهه‏ای ایجاد شد؛ ولی الآن متوجّه شدم حقیقت آن است که شما فرمودید و خداوند، شبهه را از قلبم بیرون نمود.17
با دقّت در روایات مذکور، روشن می‏شود که امامان معصوم علیهم‏السلام چه اندازه به آرایش و زینت خود برای رعایت حال همسرانشان توجّه داشتند؛ تا جایی که گاهی اوقات دوستان و اصحاب آنها به شدّت شگفت‏زده شده و نسبت به وضع لباس و خانه آنها پرسش می‏کردند. شاید آن بزرگواران با چنین رفتاری می‏خواستند با آداب و رسوم غلط و بی‏توجّهی به همسر مبارزه کنند و منطق صحیح اسلامی را برای شیعیانشان ترسیم نمایند.
گذشت از لغزش‏های همسر

برای افرادی که مدّت‏ها با هم زندگی کرده‏اند و در امور زیادی منافع واحدی دارند، سر زدن لغزش و اشتباه و خطا، امری عادی و متعارف است؛ بنابراین، لازم است با بردباری از خطاها و اشتباهات یکدیگر چشم پوشی نمایند. زن و شوهر در برابر کلمات تند و خشنی که برخی وقت‏ها به خاطر شرایط خاص، از طرف مقابل می‏شنوند، باید متانت و سعه صدر داشته باشند. آنان می‏توانند با خونسردی و گفتن چند کلمه محبّت‏آمیز، طرف مقابل را از حالت ناراحتی خارج نمایند.
سیره معصومان علیهم‏السلام چنین بوده است که اشتباه و خطای شناختی و رفتاری همسران را نادیده می‏گرفتند.
اسحاق بن عمّار می‏گوید: به امام صادق علیه‏السلام عرض کردم: حقّ زن بر مرد چیست که با انجام آنها انسان، «نیکوکار» محسوب شود؟
امام علیه‏السلام فرمود: خوراک و پوشاک او را فراهم نماید و اگر خطایی از او سر زد، از او بگذرد.
سپس فرمود: پدرم امام باقر علیه‏السلام همسری داشت که به او آزار می‏رساند؛ ولی پدرم او را مورد عفو و بخشش قرار می‏داد

شوهردارى

شوهردارى یعنى مواظبت و نگهدارى شوهر. شوهردارى کار سهل ‏و آسانى نیست که از هر زن بى‏لیاقت و نادانى ساخته باشد، بلکه کاردانى وذوق و سلیقه و زیرکى مخصوص لازم دارد، زنیکه بخواهد شوهردارى کند باید دل او را بدست آورد،اسباب رضایت ‏خاطرش را فراهم سازد.مواظب‏اخلاق و رفتارش باشد، به کارهاى نیک تشویقش کند،از کارهاى بدنگهداریشکند،مواظب بهداشت و حفظ الصحه و تغذیه او باشد.سعى کنداو را به صورت یک شوهرآبرومند و محبوب و مهربان در آورد تا براى‏ خانواده‏اش بهترین سرپرست و براى فرزندانش بهترین پدر و مربى باشد. خداوند حکیم قدرت فوق العاده‏اى به زن عطا فرموده است. سعادت و خوشبختى خانواده در دست اوست ، بدبختى خانواده نیزدر دست اوست.
زن میتواند خانه را به صورت بهشت‏ برین در آورد، و میتواند به‏صورت جهنم سوزانى تبدیلش سازد، میتواند شوهرش را به اوج ترقى‏برساند و میتواند به خاک سیاهش بنشاند.زن اگر به فن شوهردارى آشنا باشد و وظائفى را که خدا برایش مقرر فرموده انجام دهد میتواند ازیک‏ مرد عادى بلکه از یک مرد بى‏عرضه و بى‏لیاقت‏یک شوهر لائق و آبرومند بسازد. یکى ازدانشمندان مینویسد: زن قدرت عجیبى دارد، مثل قضا وقدر است ، هر چه بخواهد همانست.( در آغوش خوشبختى ص 142 )
اسمایلز میگوید : اگر زن با تقوى و خوش خلق و کدبانویى در خانه‏محقر و فقیرى باشد آن خانه را محل آسایش و فضیلت و خوشبختى‏میسازد.
ناپلئون میگوید:اگر میخواهید اندازه تمدن و پیشرفت ملتى رابدانید به زنان آن ملت‏بنگرید.
بالزاک میگوید: خانه بى‏زن عفیف ، قبرستان است.
شوهردارى به قدرى در نظر اسلام اهمیت داشته که آنرا در ردیف ‏جهاد در راه خدا قرار داده، حضرت على (علیه السلام) میفرماید: جهاد زن به این‏است که خوب شوهردارى کند. ( بحار الانوار ج 103 ص 252)
با توجه به اینکه جهاد در راه خدا براى‏ترقى و عظمت اسلام و دفاع از کشورهاى اسلامى و اجراى عدالت‏اجتماعى بزرگترین عبادت است ارزش شوهردارى معلوم میشود.
رسول خدا (صلی الله علیه واله) فرمود: هر زنیکه بمیرد در حالیکه شوهرش‏راضى باشد داخل بهشت میشود.( محجة البیضاء ج 2 ص 70 ) رسول خدا (صلی الله علیه واله) فرمود: زن نمیتواند حق خدا را ادا کند مگر اینکه‏حق شوهرش را ادا کند.( مستدرک ج 2 ص 552